Ο πατέρας της βόμβας θυμάται

Είναι ένας από τους πρωτοπόρους της πυρηνικής επιστήμης. Αντιμετωπίστηκε με

περιφρόνηση όταν αποκήρυξε το πρώην αφεντικό του, τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Δεν

κέρδισε Νόμπελ, αλλά πήρε τον μάλλον άχαρο τίτλο του «πατέρα της

υδρογονοβόμβας».

Ο Έντουαρντ Τέλερ, ο οποίος κλείνει αυτόν τον μήνα τα 94, έχει πίσω του μια

ζωή αφιερωμένη στην επιστήμη, στη διάρκεια της οποίας ήταν συχνά αμφιλεγόμενος

αλλά πάντα σημαντικός. «Για να το πούμε απλά, κατηγορούμαι ότι δούλεψα

αποτελεσματικά για ένα φρικτό όπλο», εξηγεί ο Τέλερ, ο οποίος τα λέει όλα ­ ή

τουλάχιστον όλα όπως αυτός τα θυμάται ­ στα απομνημονεύματά του που εκδόθηκαν

πρόσφατα με τίτλο «Ένα Ταξίδι στην Επιστήμη και την Πολιτική του Εικοστού

Αιώνα».

Στο βιβλίο του, ο Τέλερ δεν απολογείται για τον ρόλο του στον Ψυχρό Πόλεμο.

Πίστευε τότε, όπως πιστεύει και τώρα, πως τα όπλα που βοήθησε να δημιουργηθούν

συνέβαλαν ώστε να αποφευχθεί ο παγκόσμιος πόλεμος. Επικαλείται ένα αρχαίο

ρωμαϊκό ρητό: «Αν θέλεις ειρήνη, ετοιμάσου για πόλεμο». Ειρήνη υπάρχει,

τονίζει, «όταν η ισχύς είναι στα χέρια εκείνων που θέλουν ειρήνη».

Στο θέμα του Οπενχάιμερ, ο Τέλερ είναι λιγότερο κατηγορηματικός. Ο Οπενχάιμερ

ήταν ένας λαμπρός φυσικός, ο κορυφαίος μη στρατιωτικός που δούλεψε στο Σχέδιο

Μανχάταν για την κατασκευή των βομβών που κατέστρεψαν τη Χιροσίμα και το

Ναγκασάκι. Μετά τον πόλεμο, ανάμεσα στους δύο επιστήμονες, επήλθε ρήξη λόγω

της αντίθεσης του Οπενχάιμερ στα σχέδια του Τέλερ για μια πιο ισχυρή βόμβα

υδρογόνου. Η διένεξη κορυφώθηκε το 1954 σε μια συνεδρίαση της Επιτροπής

Ατομικής Ενέργειας, η οποία κλήθηκε να επανεξετάσει κατά πόσον ο Οπενχάιμερ θα

εξακολουθούσε να έχει πρόσβαση σε απόρρητα και ο Τέλερ συνέστησε να μην του

δοθεί η πρόσβαση αυτή. Ο Οπενχάιμερ κρίθηκε επικίνδυνος για την ασφάλεια των

ΗΠΑ και ο Τέλερ αποστάτης από πολλούς πρώην φίλους του.

Σήμερα ο Τέλερ παραδέχεται ότι ήταν σφάλμα του να καταθέσει. Λέει πως πήγε στη

συνεδρίαση προετοιμασμένος να καταθέσει υπέρ του Οπενχάιμερ, αλλά την

τελευταία στιγμή άλλαξε γνώμη και μετά οι φίλοι τού Οπενχάιμερ τού φέρθηκαν

σαν να ήταν αποδιοπομπαίος τράγος. Εβραίος που διέφυγε τον αντισημιτισμό πρώτα

στην Ουγγαρία και μετά στη Γερμανία πριν φθάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο

Τέλερ χαρακτηρίζει τον εξοστρακισμό του σαν δεύτερη εξορία.

Οι αντιδράσεις στο βιβλίο του Τέλερ κυμαίνονται από ενθουσιώδη εγκώμια για τη

λεπτομερή καταγραφή μιας μακράς και εντυπωσιακής σταδιοδρομίας μέχρι

καταγγελίες για την εκδοχή του σχετικά με την υπόθεση Οπενχάιμερ. Ο Τέλερ

δυσκολεύεται να ακούσει και χάνει σταδιακά την όρασή του, αλλά το μυαλό του

παραμένει κοφτερό. Σχετικά με το Νόμπελ, επισημαίνει: «Η κατάσταση όπου εγώ

παίρνω το Νόμπελ και ο κόσμος ρωτάει, “Γιατί διάολο το πήρες; ” είναι λιγότερο

επιθυμητή από εκείνη όπου εγώ δεν παίρνω το Νόμπελ και ο κόσμος ρωτάει, “Γιατί

διάολο δεν το πήρες”».

Πριν πέσουν οι βόμβες στην Ιαπωνία, μερικοί επιστήμονες ήθελαν να γίνει πρώτα

μια επίδειξη για να τρομάξουν οι Ιάπωνες και να παραδοθούν. Ο Τέλερ δεν

υπέγραψε την αίτησή τους, αλλά τώρα λέει πως μπορεί να ήταν καλύτερα αν η

βόμβα είχε εκραγεί στον ουρανό πάνω από το Τόκιο: ο πόλεμος μπορεί έτσι να

τελείωνε χωρίς να χαθούν τόσες ζωές. «Πάμπολλες φορές με ρώτησαν αν μετανιώνω

που δούλεψα για την ατομική βόμβα και την υδρογονοβόμβα», γράφει ο Τέλερ. «Η

απάντησή μου είναι όχι. Λυπάμαι βαθιά για τους θανάτους και τους τραυματισμούς

που είχαν ως αποτέλεσμα οι ατομικοί βομβαρδισμοί, αλλά η καλύτερη εξήγησή μου

για το γεγονός ότι δεν μετανιώνω που δούλεψα για όπλα, είναι μια ερώτηση: Τι

θα γινόταν αν δεν το είχαμε κάνει;».