Στις ημέρες μας όλοι πλέον «αυτοφωτογραφίζονται» και αναρτούν τις φωτογραφίες τους στις ιστοσελίδες τους είτε είναι πλανητάρχες, πρόεδροι ή πρωθυπουργοί, πολιτευτές ή διασημότητες, απλοί άνθρωποι, ακόμη και τα κατοικίδιά τους. Ο όρος «selfie» ανακηρύχθηκε η λέξη της χρονιάς το 2013 από το αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης και ορίζεται ως «μια φωτογραφία που κάποιος έχει τραβήξει για τον εαυτό του, συνήθως με ένα έξυπνο κινητό, τάμπλετ ή κάμερα, και την έχει ανεβάσει σε μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης». Ως «δραστηριότητα» την καταγράφει κανείς από τις κρεβατοκάμαρες έως τις κηδείες! Πρόκειται τελικά περί εθισμού, ναρκισσισμού, ανοησίας ή αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού φαινομένου;
Οι selfies μπορούν να θεωρηθούν ως ματαιοδοξία ή ναρκισσισμός, αλλά ως δραστηριότητα δεν είναι κάτι το νέο. Αντίθετα, ως συμπεριφορά καταγράφεται με μια διαφορετική μορφή εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ξεκινώντας από τα πορτρέτα και τις αυτοπροσωπογραφίες. Η διαφορά είναι ότι παίρνει τις διαστάσεις μόδας και συνδέεται με τις σύγχρονες εμμονές των ανθρώπων να προβάλλουν με έναν ευπαρουσίαστο τρόπο τους εαυτούς τους στους άλλους.
Μπορεί να μοιάζει αστείο αλλά μπορεί να είναι και επικίνδυνο. Αστεία μπορεί να μοιάζει η αφέλεια του προέδρου Ομπάμα να χαριεντιστεί με την πρωθυπουργό της Δανίας στην κηδεία του Μαντέλα. Αστείο έως βλακώδες μπορεί να χαρακτηριστεί αυτό που έκανε ένας θεατής του Ποδηλατικού Γύρου του Δουβλίνου που αντί να βοηθήσει να σηκωθεί από το έδαφος τον πεσμένο και εξαντλημένο νικητή του αγώνα Μαρσέλ Κίτελ, τράβηξε μια φωτογραφία μαζί του χαμογελώντας με τον καταπονημένο ποδηλάτη.
Αλλά είναι κι επικίνδυνο. Ενας έφηβος στη Βρετανία αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει επειδή είχε αποτύχει να τραβήξει την τέλεια selfie του ή όπως αυτός νόμιζε. Ο εν λόγω έφηβος παρουσίασε τέτοια ψύχωση με την τέλεια selfie, με αποτέλεσμα να σπαταλά 10 ώρες την ημέρα φωτογραφίζοντας τον εαυτό του φθάνοντας και τις 200 selfies την ημέρα. Οπως είχε πει στον βρετανικό Τύπο, «ήθελα τόσο πολύ να τραβήξω την τέλεια selfie κι όταν αντιλήφθηκα ότι δεν μπορούσα, πήγα να αυτοκτονήσω. Εχασα τους φίλους μου, σταμάτησα να πηγαίνω σχολείο και χειροτέρεψε η υγεία μου». Ο εθισμός και κατ’ επέκταση ο ναρκισσισμός που συνδέεται με αυτή τη συμπεριφορά έχουν να κάνουν με την προσήλωση των νεαρών ατόμων με τα κοινωνικά δίκτυα, την αυτοπαρουσίαση και την απήχησή τους στις εν λόγω ιστοσελίδες.
Το μεγάλο πρόβλημα με τη διάδοση του ψηφιακού ναρκισσισμού είναι ότι ασκεί τεράστια πίεση στους ανθρώπους να επιτύχουν ανέφικτους στόχους χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Ο ένας παρουσιάζει τον εαυτό του ως ποδοσφαιριστή ή μποντιμπίλντερ, η άλλη ως τραγουδίστρια αναμένοντας όσο το δυνατό περισσότερα «likes» και τα καλά σχόλια από τους φίλους στο Διαδίκτυο. Προφανώς αυτή η συμπεριφορά συνδέεται άμεσα με τις εικόνες που τους προσφέρει η σύγχρονη κοινωνία του θεάματος και με τη συναφή ηθική των δημοφιλών ριάλιτι. Κάνοντας δηλαδή τα λιγότερα, να πετύχουμε τα περισσότερα! Σε μια δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε πέρυσι για λογαριασμό του κατασκευαστή έξυπνων κινητών της Samsung, διαπιστώθηκε ότι οι selfies αποτελούν το 30% των φωτογραφιών που λαμβάνονται από άτομα ηλικίας 18 έως 24 ετών.
Οι selfies σε ατομικό επίπεδο αποτελούν ένα ακόμη παράδειγμα της κατάρρευσης των ορίων μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής. Σε κοινωνικό επίπεδο ίσως να συνδέονται με την εμμονή των ανθρώπων να συσσωρεύουν αρχεία των εμπειριών τους μέσα από εικόνες, που χρησιμοποιούν για να προβάλλουν μια εικόνα του εαυτού τους προς τον έξω κόσμο.
Μια εικόνα που μπορούμε να την επεξεργαστούμε ή να τη φιλτράρουμε αλλά έχουμε και την αίσθηση ότι μπορούμε να τη διαγράψουμε. Σε τελική ανάλυση συνδέεται με την έλευση μιας νέας μορφής ορατότητας που συσχετίζεται άμεσα με την ψηφιακή εποχή. Εχει κυρίως να κάνει με την ανάγκη των απλών πολιτών στην εποχή της εικόνας να αποδράσουν από την ανωνυμία, να γίνουν έστω «ολίγον γνωστοί», να αποκτήσουν το μερίδιο της δημοσιότητας που τους αναλογεί στη ζωή τους.

Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία Νέα