Η «Οδύσσεια» του Νίκου Καζαντζάκη στα ιταλικά

Εχει γίνει πια κανόνας στις βιβλιοκριτικές που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και στον περιοδικό Τύπο να αξιολογούνται οι ποιητικές μεταφράσεις (περιορίζομαι σε αυτές) ερήμην του πρωτοτύπου. Και βέβαια είναι αλήθεια ότι μια καλή ποιητική μετάφραση πρέπει να στέκεται στα πόδια της ως ποιητικό κείμενο στη γλώσσα στην οποία εκπονήθηκε. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μια «μετάφραση» είναι ό,τι ακριβώς δηλώνει ο συγκεκριμένος όρος, δηλαδή «μεταφορά ενός έργου σε διαφορετική γλώσσα (ή σε διαφορετική μορφή της ίδιας γλώσσας)». Αυτό ακριβώς το δεδομένο κυριολεκτικά επιβάλλει τη συγκριτική εξέταση της μετάφρασης με το πρωτότυπο. Για όσους υποστηρίζουν ότι μετά την ολοκλήρωσή της η μετάφραση αποδεσμεύεται από το πρωτότυπο, οφείλω να προσθέσω δύο παραμέτρους που θεωρώ πολύ σημαντικές. Τηρουμένων των αναλογιών, η σχέση πρωτοτύπου – μετάφρασης αντιστοιχεί στη σχέση ενός ποιητικού έργου με το διακείμενο ή τα διακείμενά του. Οσοι ασχολούνται συστηματικά με την ερμηνεία των κειμένων γνωρίζουν ότι η πλήρης κατανόηση ενός κειμένου συνεπάγεται τη συνεκτίμηση των διακειμένων του, δηλαδή να ακολουθήσουμε την πορεία που υποδεικνύει ο ίδιος ο δημιουργός του. Το κείμενο (και κατ’ αναλογία η μετάφραση) και το διακείμενο (και κατ’ αναλογία το πρωτότυπο) συνδιαμόρφωσαν το παλίμψηστο της ποιητική μας παράδοσης από τον Ομηρο μέχρι τις ημέρες μας. Κατά συνέπεια και όσον αφορά ειδικότερα τη μετάφραση, η σχεδόν συλλογική εμμονή στον αποκλεισμό της συγκριτικής εξέτασης με το πρωτότυπο αφήνει πίσω της αμέτρητες λευκές σελίδες σε αυτή την παράδοση. Και μια τελευταία παρατήρηση: η κουλτούρα της μετάφρασης λειτουργεί τόσο συντριπτικά σε βάρος του πρωτοτύπου, ώστε έχει οδηγήσει την πλειονότητα του κοινού στην ακλόνητη βεβαιότητα ότι η ανάγνωση της μετάφρασης καθιστά περίπου περιττή την ανάγνωση του πρωτοτύπου.