Η διαφωνία Βελουχιώτη με τη Συμφωνία της Βάρκιζας

«Τα ντοκουμέντα του Άρη, σχισμένα ή πεταμένα στ’ άχρηστα… δεν θα ξαναβρεθούν

ποτέ», ήταν η εκτίμηση πολλών ιστορικών, Ελλήνων και ξένων. Και αυτή η άποψη

καταγράφεται και στο βιβλίο «Οι Καπετάνιοι», του Dominique Eudes, που σημείωσε

ρεκόρ πωλήσεων στην δεκαετία του ’70.

ΟΜΩΣ, ο Γρηγόρης Φαράκος, ύστερα από πολύχρονη έρευνα, πέτυχε να βρει το

«χαμένο αρχείο» του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ. Ανακάλυψε το «κιβώτιο», αυτή την

περίφημη «τσάντα» τη γεμάτη με έγγραφα, που έσερνε ο Άρης Βελουχιώτης μαζί

του, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, κάπου πέντε μήνες, έως τον τραγικό χαμό

του, στις 16 Ιουνίου του ’45.

Στο «χαμένο αρχείο» υπάρχουν σπάνια έγγραφα, κυρίως η αλληλογραφία του Άρη

Βελουχιώτη με την ηγεσία του ΚΚΕ, όπου καταγράφεται η ριζική διαφωνία του για

τη Συμφωνία της Βάρκιζας ­ υπογράφτηκε ένα μήνα μετά τον Δεκέμβριο του ’44 ­

αλλά και η αντίθεσή του στον αφοπλισμό του μεγαλύτερου εθνικοαπελευθερωτικού

στρατού, του ΕΛΑΣ. Ο ρόλος των Άγγλων, η δράση των μυστικών υπηρεσιών για να

βαθύνει το χάσμα ανάμεσα στη Δεξιά και στην Αριστερά στην Ελλάδα, κυρίως τον

Δεκέμβριο του ’44, η στάση της Σοβιετικής Ένωσης, οι απόψεις του Νίκου

Ζαχαριάδη, του Νίκου Πλουμπίδη, του Γιώργου Σιάντου, του Ανδρέα Τζήμα, του

Στέφανου Σαράφη, τα γεγονότα με το σύνταγμα 5/42 του Ψαρρού, αποτελούν

ορισμένα από τα κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας τα οποία

επεξεργάζεται ο Γρηγόρης Φαράκος μέσα από το «χαμένο αρχείο» του Άρη.

Τα σημαντικότερα από τα μοναδικά αυτά ντοκουμέντα καταχωρεί ο πρώην γραμματέας

του ΚΚΕ και πρώην βουλευτής του ΣΥΝ στο νέο του βιβλίο «Άρης Βελουχιώτης, το

χαμένο αρχείο ­ άγνωστα κείμενα», το οποίο αφιερώνει στη σύντροφο της ζωής

του, τη φιλόλογο Ευτυχία Καρύδη. Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει σε λίγες

μέρες από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα». «Είναι σίγουρο πως εντελώς

διαφορετικά θα περίμενε κανείς να σφραγισθεί η μεγάλη εποποιία της ΕΑΜικής

δημιουργίας, που ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές της ήταν εκείνος»,

γράφει στο βιβλίο του ο Γρηγόρης Φαράκος. «Και μπορεί η τέφρα του χρόνου να

σκεπάζει πια τη μνήμη. Η αλήθεια όμως δεν παύει να υπάρχει, όσο κι αν συχνά

ορισμένοι μιλούν, ίσως δικαιολογημένα, για την αστάθειά της. Καθήκον μας είναι

συνεχώς να την προσεγγίζουμε. Δεν μπορούν να τη συγκαλύπτουν τα όποια

συμφέροντα ή συμπλέγματα και η ντροπή μας. Η ιστορία, άλλωστε, φαίνεται να

αποδίδει την πραγματική διάσταση στον τραγικό χαμό του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ.

Η κρεμασμένη στον φανοστάτη κεφαλή του θα μένει σαν απαίσιο σύμβολο των

κηλίδων που αμαύρωσαν το γεμάτο έξαρση κι ανάταση πρώτο μισό της δεκαετίας του

’40 και σαν θλιβερό προμήνυμα για το δεύτερο μισό, που σημαδεύτηκε από την

τραγωδία του Εμφύλιου….»1 «… Μήπως ορισμένοι πίστεψαν ότι θα ήταν δυνατό

να ξεχαστεί το απαίσιο έγκλημα ­ η αποκοπή των κεφαλιών των δύο αγωνιστών ­

του Άρη και του πρωτοπαλίκαρού του του Τζαβέλα ­ και το κρέμασμά τους στο

στύλο του ηλεκτρικού «προς παραδειγματισμόν»;

»Γελάστηκαν, βέβαια, γιατί η ιστορία έχει εκφέρει τελεσίδικα την κρίση της: Ο

φανοστάτης των Τρικάλων θα μένει πάντοτε μνημείο του εγκληματικού παροξυσμού

των δυνάμεων της συντήρησης – αντίδρασης απέναντι στο κίνημα της ΕΑΜικής

Εθνικής Αντίστασης».

«ΤΑ ΝΕΑ» προδημοσιεύουν από σήμερα ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το

νέο βιβλίο του Γρηγόρη Φαράκου, αρχίζοντας με την αποκαλυπτική επιστολή του

Άρη Βελουχιώτη προς την Κ.Ε. του ΚΚΕ για τους λόγους που διαφώνησε με τη

Συμφωνία της Βάρκιζας και με τις θέσεις του για τη δημιουργία ενός νέου ΕΛΑΣ.

Ο ΑΡΗΣ Βελουχιώτης, από τα μέσα Φεβρουαρίου του ’45 έκανε ευρέως γνωστή τη

διαφωνία του για την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ και τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Έστειλε ένα υπόμνημα προς το Π.Γ. του ΚΚΕ στις 14 Φεβρουαρίου και δέκα ημέρες

αργότερα κοινοποίησε τις Θέσεις του για τη συγκρότηση ενός Μετώπου Εθνικής

Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ).

Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, όπως καταγράφει ο Γρηγόρης Φαράκος στο βιβλίο

του, ότι παρά την έντονη διαφωνία του με τις ενέργειές του τότε πρωθυπουργού

Νικολάου Πλαστήρα, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Γεώργιο Παπανδρέου, δεν χάριζε

κανέναν πλαστηρικό στη Δεξιά.

Γι’ αυτό και στο κείμενό του με τις «Θέσεις», όπου αρχικώς αναφερόταν «στον

Άγγλο και τον πλαστηρικό χωροφύλακα που πήραν τη θέση του Γερμανού και του

Ραλλικού», το διόρθωσε. Και έγραψε: «… τον Μπουραντά χωροφύλακα».

Ένα μήνα μετά ­ στην ύπαιθρο ήδη έχουν αρχίσει να οργιάζουν οι ακροδεξιές

ομάδες σφάζοντας στελέχη του ΕΑΜ ­ ο Άρης Βελουχιώτης στέλνει ένα εντυπωσιακό

γράμμα προς όλα τα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ.

Το γράμμα αυτό αποτελεί και ένα από τα σημαντικότερα ντοκουμέντα του νέου

βιβλίου του Γρηγόρη Φαράκου. Παρατίθεται αυτούσιο:

«Προς όλα τα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ

Αγαπητοί σύντροφοι,

Με το σημείωμά μου τούτο θα προσπαθήσω να τραβήξω την προσοχή σας στα πιο κάτω.

Ι Όπως πιστεύω, θα έχετε πειστεί και εσείς τώρα πως οι Έλληνες

αντιδραστικοί και οι Άγγλοι κατακτητές δεν έχουν καμία πρόθεση να εφαρμόσουν

έστω κι αυτή την ετεροβαρή, επιζήμια στα συμφέροντα του λαού μας και μη

δίδουσα καμιά εγγύηση ­ ομολογία δική σας ­ για το σεβασμό των ελευθεριών του

λαού μας, συμφωνία της Βάρκιζας. Οι παραβάσεις είναι καθημερινές και σοβαρές.

Τις ξέρετε εσείς καλύτερα και δεν συντρέχει κανένας λόγος να τις απαριθμήσω.

ΙΙ Αν δεν σας ήταν εύκολο να γνωρίζετε προοπτικά τις προθέσεις της

ελληνικής αντίδρασης και των Άγγλων εχθρών της Ελλάδας, τώρα, θέλω να πιστεύω

πως πρέπει να μπορείτε να τις βλέπετε. Πρόθεσή τους είναι: όχι να συμβάλουν σε

προσπάθεια για ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής του τόπου, ή έστω να ανεχθούν

απλώς τη δική σας προσπάθεια προς την τέτοια κατεύθυνση, αντίθετα, να

οργανώσουν και να διεξαγάγουν με πλεονεκτικές γι’ αυτούς συνθήκες τον εμφύλιο

πόλεμο μ’ όλα τα μέσα.

ΙΙΙ Η διάσκεψη και συμφωνία της Γιάλτας δεν πρέπει να έχετε καμία

αυταπάτη πως είναι δυνατό να επιδράσει σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να στρέψει

το τιμόνι της χώρας που αφήσατε να κρατούν γερά στα χέρια τους οι Άγγλοι. Η

Σοβιετική Ένωση, όπως πρέπει να σας είναι γνωστό, δεν μπορεί να κάνει

“ελληνική” πολιτική ώστε να επέμβει ενεργά στο ελληνικό δράμα. Γιατί δεν κάνει

ούτε Σέρβικη, ούτε Βουλγάρικη, ούτε Ρώσικη ακόμα πολιτική. Κάνει πολιτική

παγκόσμιας επανάστασης, και δεν είναι διατεθειμένη ούτε κατ’ ελάχιστο να τη

διακινδυνεύσει για το μικρό αυτό ποσοστό της ανθρωπότητας που λέγονται

Έλληνες, που οι ίδιοι ­ διά των ηγετών τους ­ οδηγήθηκαν στη νέα σκλαβιά και

που στο κάτω κάτω, αργά ή γρήγορα, μετά την πλήρη νίκη της πολιτικής της

παγκόσμιας επανάστασης της Σοβιετικής Ένωσης (Σ.Ε.) δεν μπορεί παρά να είναι

στο πλευρό του σοσιαλισμού.

Η Σ.Ε. θα μπορούσε να επέμβει “ενεργότερα”, όπως, δεν αποκλείεται, κι αυτή η

Αμερική, αν εμείς, εσείς δηλαδή ήσασταν ικανοί να δημιουργήσετε στην Ελλάδα

διαφορετική κατάσταση, ανάλογη περίπου με την της Γιουγκοσλαβίας και ίσως και

καλύτερη, με μια ορθή και συνεπή πολιτική και όχι γεμάτη “αριστερά” και δεξιά

οπορτουνιστικά τακτικά λάθη στα βασικότερα προβλήματα της χώρας. Οι

δυνατότητες υπήρχαν όλες για μια τέτοια πολιτική και για δημιουργία μιας

τέτοιας διαφορετικής κατάστασης στη χώρα μας. Και όποιος δεν το βλέπει και δεν

παραδέχεται αυτό πρέπει να είναι ή μαρξιστικά αγράμματος ή… τι να πω.

IV Μπορεί, όπως μου παρήγγειλε ρητά ο σ. Γιάννης διά του σ. Ζήση, να

υπάρχει “σαφής παραίνεση” των Ρώσων συντρόφων προς το ΚΚΕ για το κλείσιμο της

Συμφωνίας της Βάρκιζας. Όμως αυτό δεν αλλάζει τίποτα. Μετά τη σωρεία των

σοβαρών οπορτουνιστικών τακτικών λαθών από των αρχών του 1943 στη διεύθυνση

του αγώνος από μέρους σας και το εγκληματικό επιστέγασμά τους, τη μάχη των

Αθηνών, έχασαν την εμπιστοσύνη τους κι αναγκάστηκαν, για να μην οδηγήσετε τη

χώρα και το λαό της σε μεγαλύτερες καταστροφές, να σας “συμβουλέψουν” να

υποχωρήσετε και να κλείσετε τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Τις απόψεις του Γεν.

Στρατηγείου του ΕΛΑΣ για τις δυνατότητες συνέχισης του αγώνα είμαι σίγουρος

ότι δεν τις είπατε πουθενά και συνεπώς δεν γνώριζαν οι Ρώσοι σύντροφοι αν

μπορούσε και σε ποιες δυνάμεις να βασιστεί μια άλλη πολιτική.

V Το ΕΑΜ ώς το Λίβανο ακολουθούσε ανιούσα γραμμή ανάπτυξης. Από εκεί κι

ύστερα πήρε την κάτω βόλτα. Από τη “μάχη της Αθήνας” κι ύστερα και την ήττα

και, πολύ περισσότερο, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, χάνει σε επιρροή

ραγδαία. Προβλέπω ώς το δημοψήφισμα και τις εκλογές και πιθανή διάσπασή του.

VI Το ΚΚΕ έχασε από την αίγλη του και τη δύναμη συγκέντρωσης και μέσα

στο ΕΑΜ και μέσα στο λαό. Ακόμα έχασε σε στενούς οπαδούς του και σε μέλη του.

Τις στατιστικές εσείς τις κρατάτε και είμαι βέβαιος πως θα έχετε διαπιστώσει

ήδη σημαντικό ποσοστό διαρροής. Προοπτική μου είναι ότι αυτό το ποσοστό θα

δυναμώσει πολύ.

VII Η “διαφώτιση” του λαού, των οπαδών του ΕΑΜ και των οπαδών και μελών

του ΚΚΕ επί της “αναγκαιότητας” της πολιτικής της Βάρκιζας είναι αστεία

κυριολεκτικά και κανένα μέλος του ΚΚΕ δεν την πιστεύει. Μα και τι διαφώτιση να

γίνει; Κατά ποιο ταχυδακτυλουργικό τρόπο θα μπορούσε το άσπρο να γίνει μαύρο;

Αφήνω τους οπαδούς του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, δεν υπάρχει κανένα μέλος απλό,

γραμματέας βάσης, αχτιδικός ή περιφερειακός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων στους

τελευταίους αυτούς, που η δύναμη της συνήθειας και η ρουτίνα δεν τους αφήνει

να δούνε, που να μην έρχεται να με συναντήσει με λαχτάρα σε κάθε χωριό που

περνάω και να μου ρίχνει βροχή τα ερωτήματα: Γιατί το κάνατε αυτό; Για πού

πάμε, γιατί χύσαμε το αίμα μας και κάψαμε τα σπίτια μας επί τρία χρόνια; Γιατί

μας παραδίνετε αμαχητί; Τι θα κάνουμε τώρα; Πού είναι η λαϊκή μας δικαιοσύνη

και η αυτοδιοίκηση; Γιατί και πάλι θα μας χαρακτηρίζουν το βιός μας ως λαθραίο

και θα ξαναπληρώνουμε 2.000 δραχμές για ένα τσιγάρο χωριάτικο καπνό με

εφημερίδα; Τι θα κάνουμε με τους εθνοφύλακες-μπουραντάδες που άρχισαν τις

έρευνες, τους ξυλοδαρμούς, τις απαγορεύσεις συγκεντρώσεων, συνελεύσεων κ.λπ.;

Τι θα κάνουμε με την αντίδραση των χωριών μας που σήκωσε κεφάλι και μας

απειλεί ανοιχτά ότι θα μας σφάξουν όλους; Με τι θα προστατευθούμε; Με τον

“εθνικό στρατό”; Μα πώς θα γίνει τέτοιος αφού εμάς δεν μας δέχονται

χαρακτηρίζοντάς μας ανίκανους οι επιτροπές με χίλιες ψεύτικες δικαιολογίες;

Δεν το βλέπετε πώς στην περιοχή Καρδίτσας από την κλάση του 1939 δεν πήραν

ούτε 20% από τους αμαρκάριστους ως δικούς των; Όλα αυτά θα ήταν ένας σίφουνας

ενάντιά σας, αν εγώ για να αποφύγω διασπάσεις κ.λπ. δεν έκανα την πρόταση να

πάω έξω να θέσω τις απόψεις μου, μη τυχόν και λυθεί κομματικά το ζήτημα, κι

έβγαζα από τα χωριά τους τούς 200 και πλέον αντάρτες που είχα καταγράψει στο

βουνό και άρχιζα τον πόλεμο.

VIII. Παντού οι οργανώσεις είχαν μουδιάσει. Η αντίδραση είχε σηκώσει

κεφάλι. Το πέρασμά μας δημιουργεί ρίγη συγκινήσεως και ενθουσιασμού και οι

γυναίκες ακόμα βγαίνουν και μας καλωσορίζουν, μας εύχονται “καλή επιτυχία και

καλή λευτεριά από το νέο κατακτητή”. Η αντίδραση κρύβεται. Πολλοί φεύγουν για

τις πόλεις. Το ξεκαθάρισμα Εδεσιτών στην Ευρυτανία, που είχαν έλθει με ρητή

εντολή να οργανώσουν εκεί ένοπλες ομάδες αντίδρασης, επικροτήθηκε από όλους.

Θα ξεκαθάριζα και την ομάδα του Π. Μελιά (Ευρυτανία-Λεπιανά) και την ομάδα

Σούρλα σε μια εβδομάδα, αν δεν ερχόταν ο αντιπρόσωπός σας. Στους κομματικούς

των χωριών λέμε ότι για ειδικούς λόγους δεν πρέπει να εμφανιστούμε. Περπατάμε

όλη νύχτα και κρυβόμαστε την ημέρα για να φανούμε συνεπείς σ’ ό,τι συμφωνήσαμε

με εσάς. Μα οι κομματικοί επιμένουν και με τρόπο το διαλαλούν οι ίδιοι στους

χωριανούς τους: “ξαναβγήκαν αντάρτες μας. Σε λίγο θα βγούμε και πάλι όλοι, ο

Άρης μας είναι εδώ, μη φοβάστε. Ξέρει αυτός και θα νικήσουμε και πάλι Έλληνες,

αντιδραστικούς και Άγγλους κατακτητές”».

ΙΧ. Εσείς δεν τα βλέπετε όλα αυτά. Έχετε απομονωθεί από τη λαϊκή μάζα

και έχετε χάσει τον παλμό της. Συνέλθετε έστω και τώρα. Δεν είναι αργά.

Αργότερα σίγουρα θα είναι πολύ αργά και θα χρειαστούν τεράστιες θυσίες σε

κόπους και σε αίμα για ν’ αρχίσει κάτι σοβαρό. Προς Θεού! Μην αφήνετε όλο αυτό

τον κόσμο στην απόγνωση. Μην αφήνετε να θρονιαστεί η αντίδραση οριστικά. Μην

πιστεύετε ότι η “εθνοφυλακή” είναι πραγματικά εθνικός στρατός και μη βάζετε

τον κόσμο να τους δέχεται τους Μπουραντάδες ως “παιδιά του λαού”, ενώ αυτοί

τους δέρνουν. Μην κάνετε το έγκλημα να επιτρέψετε στην εθνοφυλακή να

εγκατασταθεί παντού και να παίξει το ρόλο της παλιάς χωροφυλακής.

Χ Μην αυταπατάστε ότι τα όπλα που κρύψαμε θα μπορέσετε αργότερα να τα

χρησιμοποιήσετε. Όχι! Θα τα βρουν σε λίγο οι εθνοφύλακες, χρησιμοποιήστε τα ­

έστω και μέρος τους ­ από τώρα. Βγάλτε από τώρα, έστω και λίγους, αντάρτες,

έστω από μια ομάδα σε κάθε επαρχία. Μην τη χρωματίζετε ως δική σας ή ως

συνέχεια του ΕΛΑΣ. Αφήστε την καμουφλαρισμένη, αφού δεν καταλαβαίνετε ότι

πρέπει να ξαναπάρει τα όπλα ο ΕΛΑΣ. Δεν θέλετε εμένα επικεφαλής τους; Βρείτε

έναν άλλον. Πάντως μην κάνετε το έγκλημα να αργείτε. Ενεργήστε σύντομα και δραστήρια.

ΧΙ Εγώ συνεχίζω το ταξίδι για το Ηπειρ[ωτικό] γραφείο και από εκεί για

έξω. Όμως με κάποια επιβράδυνση γιατί κινούμαστε όπως ξέρετε και λέω και πιο πάνω.

Επί όλων των ανωτέρω ελπίζω να έχω γραπτή απάντησή σας με έκτακτο σύνδεσμο,

ώσπου να φτάσω στο Ηπειρωτικό γραφείο.

Εύχομαι να σκεφθείτε ώριμα έστω και την τελευταία στιγμή.

Εν πορεία 24/3/45

Συντροφικά

Ο ΑΡΗΣ Βελουχιώτης βομβάρδιζε με σημειώματα και αγγελιαφόρους την ηγεσία του

ΚΚΕ πως «θα ήταν μεγάλο σφάλμα ν’ αφήσουν τις ακροδεξιές συμμορίες να σφάξουν

τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης»

Στις αρχές Μαρτίου 1945, η ηγεσία του ΚΚΕ στέλνει γράμμα προς τον Θανάση Κλάρα

ή Άρη Βελουχιώτη, με το οποίο τον προειδοποιεί και του ζητεί να συνδεθεί με

την Κομματική Οργάνωση Περιοχής Στερεάς (ΚΟΠΣ).

Το γράμμα στάλθηκε από τον Γιώργο Σιάντα («Γέρο»), τον ηγέτη τότε του ΚΚΕ ­ ο

Νίκος Ζαχαριάδης ήταν ακόμη όμηρος στη Γερμανία ­ στις 3 Μαρτίου 1945.

«Αγαπητέ Θανάση

Πήραμε το σημείωμά σου της 2/3/45. Λυπηθήκαμε πολύ που δεν μπόρεσες να

καταλάβεις τη σημερινή εσωτερική και εξωτερική κατάσταση από την οποία βγαίνει

η γνωστή θέση μας. Αυτή τη στιγμή δεν είναι ώρα εφαρμογής της πρότασής σου.

Πρέπει να περάσουμε στον κύκλο της πολιτικής μαζικής δράσης για να κρατήσουμε

την επαφή και την ηγεσία του λαϊκού κινήματος, για να δημιουργήσουμε όλες τις

προϋποθέσεις για την τελική νίκη. Οι μορφές πάλης δεν είναι καλούπια. Έτσι

πρέπει να ανταποκρίνονται στη συγκεκριμένη κάθε φορά κατάσταση.

Με την ένοπλη δράση σου τούτη τη στιγμή θα βλάψεις, γιατί ο εχθρός θα

δικαιολογήσει την τρομοκρατία που θέλει να εφαρμόσει στην πόλη και στην

ύπαιθρο. Θα εμποδίσεις το Κ[όμμα] να στριμώξει και να εκθέσει τους Άγγλους και

[την] εσωτερική αντίδραση στο εσωτερικό και εξωτερικό.

Σου συνιστούμε να ξανασκεφθείς καλά αυτό το ζήτημα.

Το καλύτερο είναι να έρθεις αμέσως στην Αθήνα, να φανείς εκεί και ύστερα

μπορεί να τραβηχθείς κάπου να μείνεις σαν εφεδρεία. Αν αυτό το φοβάσαι, τότε

να κάτσεις αυτού κρυμμένος και να μη προβείς σε καμιά απολύτως εμφάνιση και

δράση μέχρις ότου δούμε την εξέλιξη της κατάστασης. Να συνδεθείς με την ΚΟΠΣ».