Με την ευκαιρία της λήξης χθες των εργασιών της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων που

καθόρισε πώς θα λειτουργεί η Διεθνής Επιτροπή Βιοηθικής και πώς θα εφαρμοστεί

η οικουμενική διακήρυξη της Γενικής Διάσκεψης της Unesco της 11ης Νοεμβρίου

1997 που αφορά το γονιδίωμα και απαγορεύει ρητά την κλωνοποίηση, έχουμε να

παρατηρήσουμε τα εξής:

ΕΙΝΑΙ η δεύτερη μόνο φορά μετά τη διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τον

ΟΗΕ (στις 10 Δεκεμβρίου 1948) που ένας διεθνής Οργανισμός, όπως η Unesco

(επέκταση, κατά κάποιον τρόπο του ΟΗΕ, για θέματα παιδείας, πολιτισμού και

επιστήμης), βγάζει μια οικουμενική διακήρυξη.

Η διαφορά είναι σημαντική: ενώ υπάρχουν πολλές διεθνείς (International)

διακηρύξεις, μόνο δύο είναι οι οικουμενικές (universal): των Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτων (που γιορτάζονται φέτος τα πενήντα τους χρόνια) και της προστασίας

του ανθρωπίνου «γονιδιώματος» της Unesco.

Γονιδίωμα (το σύνολο των 100.000 περίπου γονιδίων που βρίσκονται στον

ανθρώπινο οργανισμό) είναι η καλύτερη μέχρι στιγμής μετάφραση του genome, κατά

τον καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκό κύριο

Εμμανουήλ Ρούκουνα, ο οποίος κάθε φορά που εκπροσωπεί τη χώρα μας στον διεθνή

αυτό οργανισμό μάς κάνει να νιώθουμε λίγο πιο περήφανοι ως Έλληνες.


Το γονιδίωμα (genome) και τα ανθρώπινα δικαιώματά του αποτελεί πρωταρχικό

ενδιαφέρον της βιοηθικής. (Υπάρχει και η ευθανασία, η βίαιη διακοπή της

κυήσεως, η μεταμόσχευση, η κλωνοποίηση κ.τλ.).

Για την ώρα προέχει το γονιδίωμα, αφού για την ώρα η βιοηθική καλύπτει μόνο

τους ζωντανούς. Δεν υπάρχει ακόμα ανεπτυγμένη προβληματολογία για τη βιοηθική

που αφορά ένα νεκρό, όπως ήταν η περίπτωση της εκταφής του Υβ Μοντάν επτά

χρόνια μετά τον θάνατό του. Στο μέλλον, όμως, σίγουρα θα επεκταθεί και εκεί,

αφού η βιοϊατρική μπορεί με τα χρωμοσώματα ως και βροντόσαυρο να αναστήσει.

Όλα άρχισαν, για τη βιοηθική, μόλις πριν από πέντε χρόνια όταν ο γενικός

διευθυντής της Ουνέσκο κ. Φεντερίκο Μαγιόρ συγκάλεσε την πρώτη διάσκεψη

εμπειρογνωμόνων για ανταλλαγή απόψεων. Οι εμπειρογνώμονες αυτοί προέρχονταν

από πολλούς χώρους: την ιατρική, τη βιολογία, τη νομική, τη θεολογία, καθώς

και από άλλες κοινωνικές επιστήμες που μπορούσαν να ασχοληθούν με τα ζητήματα

της ηθικής, σε σχέση με την βιοϊατρική έρευνα και την εφαρμογή της επιστήμης

(με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα) στο ανθρώπινο σώμα.

Η επιτροπή αυτή ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα πριν καταλήξει στην πρόταση που

κατέθεσε στη Γενική Συνέλευση της Ουνέσκο και που υιοθετήθηκε από τα 186

κράτη-μέλη της, ως «οικουμενική διακήρυξη για το γονιδίωμα και τα ανθρώπινα

δικαιώματά του».

Στο δεύτερο άρθρο της διακήρυξης διαβάζουμε: «1) Κάθε άτομο δικαιούται τον

σεβασμό της αξιοπρέπειάς του και των δικαιωμάτων του, όποια κι αν είναι τα

γενετικά χαρακτηριστικά του. β) Αυτή η αξιοπρέπεια επιβάλλει στο να μην

συρρικνούται το άτομο στα γενετικά χαρακτηριστικά του και να γίνεται σεβαστή η

μοναδικότητά του, καθώς και η διαφορετικότητά του».

Δεν είναι δα και τόσο μακρινή η εποχή όπου λειτουργούσαν στα χιτλερικά

στρατόπεδα τα κέντρα ευγονίας. Γι’ αυτό και μες στην διακήρυξη δίνεται

ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία των ατόμων εκείνων που δεν μπορούν να

εκφράσουν ελεύθερα τη βούλησή τους (όπως ήταν οι έγκλειστοι στα στρατόπεδα),

όπως και για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τα ανήλικα.

Μεταμοσχεύσεις οργάνων υπόκεινται σε βασικούς κανόνες. Ελέγχεται το τι, το πού

και το πώς. Απαγορεύεται, π.χ., η μεταμόσχευση από παιδί σε γονιό, ενώ

επιτρέπεται το αντίστροφο ή και μεταξύ αδελφών. Και φυσικά, όπως είπαμε,

απαγορεύεται ρητά η κλωνοποίηση, χωρίς γι’ αυτό τον λόγο να εμποδίζεται η

βιοϊατρική έρευνα στο σύνολό της.

Αντίθετα επιβάλλεται, βάσει της διακήρυξης, η πρόληψη και η θεραπεία γενετικών

ασθενειών, όπως π.χ. η μεσογειακή αναιμία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η βιοηθική

προωθεί την εξάπλωση των επιτευγμάτων τής βιοϊατρικής. Και καθιστά υποχρεωτική

την ελεύθερη διακίνησή τους από χώρες ανεπτυγμένες προς χώρες υπό ανάπτυξη.

Με τη βιοηθική ασχολήθηκε και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Έβγαλε και σχετικό

φετφά, που η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που τον υιοθέτησε, αφού

προηγουμένως είχε συμβάλει σημαντικά στην επεξεργασία του. (Η Ευρωπαϊκή Ένωση

δεν χρηματοδοτεί βιοϊατρικές έρευνες, αν προηγουμένως δεν έχουν περάσει το

ΚΤΕΟ τς βιοηθικής).

Όμως η Ουνέσκο, όπως και ο ΟΗΕ, δεν είναι μόνον η Ευρώπη. Είναι ο κόσμος

ολόκληρος. Γι’ αυτό και μέχρι χθες οι εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο

μάχονταν για τη διαδικασία. Τελικά, κατέληξαν σε μια Διεθνή Επιτροπή Βιοηθικής

που θα αποτελείται από 36 μέλη, τα οποία θα επιλέγει ο γενικός διευθυντής της

Ουνέσκο, βάσει των προτάσεων των κρατών-μελών και από μια Διακυβερνητική

Επιτροπή, ανοικτή στη βάση της σε όλα τα κράτη-μέλη, που θα εισάγει τις

προτάσεις της Διεθνούς Επιτροπής για ψήφιση στη Γενική Συνέλευση του

Οργανισμού που γίνεται κάθε δύο χρόνια. (Η επόμενη είναι τον Οκτώβριο του 1999).