Το νέο ανατολικό ζήτημα

Η πρώτη προσδοκία μου ήταν να απευθύνω ένα μήνυμα επικοινωνίας και διαλόγου

σε ομάδες διανοουμένων και αγωνιστών στο Κουρδιστάν, την Αρμενία, την

Αντιόχεια, την ίδια την Τουρκία, που παρ’ όλη την κοινή ιστορία, τα κοινά

πολιτιστικά στοιχεία και την κοινή γεωγραφία, δεν υπήρχε.

ΟΤΑΝ οι δομές της κυριαρχίας είναι ενιαίες από τον Όλυμπο όπου κατοικούσαν οι

θεοί μέχρι το βιβλικό βουνό Αραράτ, είναι φυσιολογικό να είναι κοινές οι

αναζητήσεις ενός κοινού οράματος και ενός κοινού αγώνα για την απελευθέρωση.

Αυτό που ονομάσαμε περιφερειακό διεθνισμό(1).

Στην προσπάθεια αναζήτησης ενός κοινού ορίζοντα αποτελούσε για εμάς

προτεραιότητα η ύπαρξη ενός ειλικρινούς συνομιλητή, φίλου⁽²⁾και

συναγωνιστή από την άλλη πλευρά. Την πλευρά που εδώ και αιώνες καταπιέζει τους

λαούς. Την τουρκική πλευρά. Οι Αλγερινοί επαναστάτες αναζητούσαν συνομιλητές

στη γαλλική διανόηση και τις πολιτικές δυνάμεις, και τους βρήκαν. Ένας από

αυτούς ήταν ο επί χρόνια πρόεδρος της Ένωσής μας Γάλλος διανοούμενος Λεό

Ματαρασό. Οι Μοζαμβικάνοι και οι Ανγκολάνοι τούς βρήκαν στους Πορτογάλους

στρατηγούς και συνταγματάρχες της πορτογαλικής άνοιξης. Εμείς δεν είχαμε

ψευδαισθήσεις για τους κεμαλιστές Τούρκους στρατηγούς, αλλά κάτι ελπίζαμε και

περιμέναμε από την τουρκική διανόηση. Πρέπει να ομολογήσω όμως ότι και σε

εμένα παραμένει μετά από χρόνια το ίδιο παράπονο, η ειρωνεία και η περιφρόνηση

που διέκρινα, το 1984, κατά τη διάρκεια των εργασιών του Διεθνούς Διαρκούς

Δικαστηρίου των Λαών για την αρμενική γενοκτονία, στα λόγια του Κούρδου

σκηνοθέτη των λαών της Μικράς Ασίας, Γιλμάζ Γκιουνέι. Στην πρόσκλησή μου για

ένα συμπόσιο Ελλήνων, Κούρδων, Αρμενίων, Αράβων διανοουμένων στο οποίο θα

συμμετείχαν και Τούρκοι αλλά μη σωβινιστές διανοούμενοι που αυτός θα έβρισκε,

μου απάντησε: «Εγώ τόσα χρόνια τους ψάχνω και δεν τους βρήκα. Αν τους βρεις εσύ…».

ΜΙΑ ΦΙΛΙΑ

Αναφερόμαστε βέβαια σε μια ειλικρινή και διαρκή φιλία που θα στηρίζεται σε

καθολικές αξίες και αρχές και όχι σε κουτοπόνηρες ανατολίτικες εκδοχές της

φιλίας που επιδιώκουν να θεμελιωθούν επάνω στην κοινή γαστρονομία.

Η δεύτερη προσδοκία μου ήταν να ανοίξω τα πεδία της ανάλυσης και της έρευνας

που ήταν κλειστά ή τυποποιημένα.

Για την Ένωσή μας η έρευνα και το δίκαιο ήταν τα όπλα του αγώνα για την

απελευθέρωση και τη διεθνιστική μας δέσμευση. Αυτό ήταν ένα από τα μαθήματα

του ιδρυτή της Ιταλού διανοουμένου αγωνιστή του σοσιαλισμού και των

δικαιωμάτων των λαών Λέλιο Μπάσο. Έπρεπε να διακρίνουμε μέσα στην ιστορία, την

κοινωνία, την πολιτική πού είναι οι μορφές και οι δομές της καταπίεσης και πού

βρίσκονται οι δυνάμεις, τα υποκείμενα της απελευθέρωσης.

Μέχρι προχθές η επιστημονική ανάλυση και έρευνα δεν είχε πολλά πράγματα να πει

για τις δυσλειτουργίες και δυσμορφίες αυτής της περιοχής. Τα θεωρητικά σχήματα

ανάλυσής της δεν είχαν ως αφετηρία την ιδιαιτερότητά της. Όταν δεν τα

χαρακτήριζε ο μορφωτικός μεταπρατισμός, ήταν προπαγάνδα του κράτους και

διανοητική ανεντιμότητα. Αναλάμβανε να δικαιολογήσει και να νομιμοποιήσει

φαινόμενα βαρβαρότητας παρουσιάζοντάς τα ως φυσιολογικά ή εξαιρέσεις του

θεωρητικού τους μοντέλου. Αυτά όμως σε πρόκληση των επιστημονικών

συμπερασμάτων τους επιμένουν κατά σύντομα χρονικά διαστήματα να

επαναλαμβάνονται αποδεικνύοντας την ανεδαφικότητα των επιστημονικών υποθέσεων

και ισχυρισμών τους. Προωθούσε μια θεωρία νομιμοποίησης της βαρβαρότητας, ενώ

υπήρχε ανάγκη μιας θεωρίας κριτικής τής ανοχής της βαρβαρότητας και απελευθέρωσης.

Σε καμιά περιοχή του κόσμου αρχές, αξίες, έννοιες και όροι όπως ελευθερία,

ισότητα, αδελφοσύνη, έθνος, φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός, ιστορία, γλώσσα,

επανάσταση δεν υπέστησαν μεγαλύτερη κακοποίηση και χειραγώγηση απ’ ό,τι εδώ.

ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΚΗ

Στην Ελλάδα οι επιστημονικές πανεπιστημιακές ερευνητικές δομές είτε από

πνευματική οκνηρία είτε από έλλειψη σθένους είτε λόγω της ΝΑΤΟϊκής απαγόρευσης

αγνοούσαν την περιοχή. Η ελληνική αριστερά ήταν επαρχιώτικη, ευρωκεντρική στα

δυτικά και κεμαλική στα ανατολικά.

Εκφραστές μιας αυτόχθονης σκέψης για την περιοχή ήταν ορισμένοι Αρμένιοι

διανοούμενοι όπως ο Ρίτσαρντ Χοβανισιάν.

Τα κείμενα του βιβλίου εκφράζουν μια κριτική προς το ελληνικό κράτος. Αυτό που

ιστορικά ονομάσθηκε απρόθυμο Πεδεμόντιο γιατί στάθηκε ανίκανο να γίνει φορέας

ενός ελληνικού ολοκληρωμένου Risorgimento που θα ένωνε τις ιστορικές περιοχές

του Ελληνισμού ή και θα προστάτευε τους Έλληνες έξω από την επικράτειά του.

Στις σημερινές συνθήκες παρουσιάζεται αδύνατο να υπερασπίσει τις εθνικές και

λαϊκές κατακτήσεις του πρώτου αγώνα για την ανεξαρτησία, το Αιγαίο και τη

Μακεδονία. Παράλληλα αποδεικνύεται ότι όταν ένα κράτος είναι απρόθυμο να

υπερασπισθεί τη θάλασσα, τη γη, τους πολίτες του εντός της επικράτειάς του

τότε είναι πολύ περισσότερο απρόθυμο να έχει ένα ηθικό, διεθνιστικό και

ειρηνιστικό ρόλο για την Ανατολική Μεσόγειο και τους λαούς της όπως απαιτεί η

ιστορία. Η ελληνική περίπτωση ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των κρατών της

περιφέρειας του συστήματος όπου το κράτος είναι ενάντια στο έθνος.

Η δική μου τελευταία προσδοκία ήταν να φέρω τις αξίες και τα ιδανικά του

διεθνισμού πέρα από το Αιγαίο μέχρι τη Μεσοποταμία και το Αραράτ. Από τα 30

άρθρα της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων των Λαών, της Χάρτας του

Αλγερίου της 4ης Ιουλίου 1976 που αποτέλεσε την ιδρυτική πράξη γέννησης της

Ένωσής μας, δεν υπήρχε ένα που να μην παραβιάζεται σ’ αυτή τη ζώνη της γης.

Εδώ όμως που συγκεντρώθηκε όλη η βία του κόσμου δεν κατοικούσε ο διεθνισμός. Η

ευρωπαϊκή αλληλεγγύη προς τους λαούς της περιοχής σταμάτησε μετά το τέλος του

αγώνα για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα που ήρθε όμως μετά το

δράμα της Κύπρου. Η ιστορία έδειχνε ακόμη μια φορά ότι για να ζουν οι Έλληνες

στον τόπο τους ειρηνικά πρέπει η Ανατολία, η Μικρά Ασία να ανήκει στους λαούς της.

ΝΕΟ ΚΙΝΗΜΑ

Τα τελευταία είκοσι χρόνια η ευρωπαϊκή διανόηση και ο πολιτικός κόσμος εκτός

από λίγες εξαιρέσεις δεν αποδεικνύονται άξιοι συνεχιστές της ευρωπαϊκής

αλληλεγγύης προς τους λαούς ­ του Βολταίρου, του Ουγκώ, της Ρόζας Λούξεμπουργκ

και του Μπερστάιν την περίοδο του παλιού ανατολικού ζητήματος. Γι’ αυτούς η

περιοχή όπου γεννήθηκε ο πατέρας της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος, και τραγουδήθηκε

από τα έπη του Σουμέριου βασιλιά Γκιλγκαμές και του Ομήρου είναι μια

αγνοούμενη περιοχή. Ζει τους αιώνες της μοναξιάς της με ανοιχτές επί αιώνες

τις φλέβες της. Το πρόσωπο όμως της Ευρώπης κρίνεται εδώ.

Οι αρχαίοι αυτόχθονες λαοί διεκδικούν την επιστροφή τους στην ιστορία, τη

γεωγραφία, την αποκατάσταση της εικόνας της περιοχής. Η ιστορία εδώ θα

ξαναβρεί το δρομολόγιό της. Η περιοχή αυτή αξίζει να γίνει όπως ήταν κάποτε. Η

επόμενη δεκαετία, η αρχή της νέας χιλιετίας, θα είναι αυτή της άνοιξης των

λαών της Ανατολικής Μεσογείου. Ο ιδρυτής της Ένωσής μας, Λέλιο Μπάσο, στη

μνήμη του οποίου, αναπολώντας την εικόνα του διανοητικού, πολιτικού,

διεθνιστικού, αγωνιστικού, ανθρώπινου παραδείγματος που αντιπροσώπευσε,

αφιερώνω με μεγάλο σεβασμό το βιβλίο αυτό, μπροστά σ’ αυτές τις δυναμικές, τα

μηνύματα και τις ελπίδες της απελευθέρωσης, θα έλεγε:

«Στο νέο ανατολικό ζήτημα το λόγο θα έχουν οι ίδιοι οι λαοί».

Ο Μιχ. Χαραλαμπίδης είναι μέλος της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ

(1) Μιχάλη Χαραλαμπίδη, «Για έναν περιφερειακό διεθνισμό». Εθνικά Ζητήματα

4η Έκδ. 1997, Γόρδιος.

(2) Μιχάλη Χαραλαμπίδη, «Αναζητώντας έναν ειλικρινή φίλο στην Τουρκία», στο ίδιο.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ αποτελεί μέρος της εισαγωγής του βιβλίου του Μιχάλη Χαραλαμπίδη με

τίτλο «Aspects of the New Eastern Question» («Όψεις του νέου ανατολικού

ζητήματος»). Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει στην αγγλική γλώσσα στο

τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου. Είναι έκδοση της Διεθνούς Ένωσης για τα

Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών ­ διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης

για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ, της οποίας ο

συγγραφέας αποτελεί μέλος της εννεαμελούς Εκτελεστικής της Επιτροπής. Μέλη της

ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, η Αμαλία Φλέμινγκ, ο Αντώνης Τρίτσης.