Ποια δελφίνια κολυμπάνε στην Ελλάδα

Ταξιδεύοντας στα νησιά του Αιγαίου ή του Ιονίου, έστω και για μία φορά στη

ζωή σας, συναντήσατε δελφίνια. Εάν οι θαλάσσιες περιπλανήσεις σας ήταν

τακτικότερες (ακόμη καλύτερα αν έχετε κάνει διαδρομές με μικρά σκάφη ή με

ιστιοφόρα), οι συναντήσεις σας με τα ζώα αυτά υπήρξαν αναμφιβόλως πολύ

συχνότερες.

Σίγουρα η αντίδρασή σας ήταν πάντα «Δελφίνια!.. Δελφίνια, μπροστά στην

πλώρη…» και στη συνέχεια τους αφιερώσατε όλη την προσοχή σας, μέχρι που

χάθηκαν. Ωστόσο, η συνήθως σύντομη επαφή μαζί τους έμενε πάντα στον θαυμασμό

και τη χαρά που προσφέρουν αυτά τα ζώα. Αν η φυσιολατρική σας περιέργεια

πηγαίνει λίγο πιο μακριά, μπορείτε από εδώ και μπρος να προχωρήσετε ένα βήμα

παραπέρα, κάνοντας τις παρατηρήσεις σας ακόμη πιο ενδιαφέρουσες.

Με μεγάλες διαφορές

Τα χαριτωμένα ζώα που συναντούσατε κάθε φορά τα ονομάζατε δελφίνια. Πόσοι όμως

από εσάς γνωρίζουν ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη δελφινιών; Τα είδη αυτά

είναι μάλιστα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο ένας σκύλος από ένα λύκο, ένας

χιμπατζής από ένα γορίλλα ή ένας άνθρωπος από έναν ουραγκοτάγκο. Δεν αποτελούν

δηλαδή απλές ράτσες του ίδιου είδους όπως οι ράτσες των σκύλων, αφού δεν

μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους. Ο συνολικός λοιπόν αριθμός των ειδών

δελφινιών που ζουν ή μπορεί να βρεθούν περιστασιακά στα ελληνικά πελάγη είναι

εννέα. Τα τέσσερα από αυτά που θα περιγράψουμε παρακάτω είναι τα πιο συχνά και

μπορείτε να τα συναντήσετε στις περισσότερες θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας.

Πρόκειται για το Ρινοδέλφινο, το Ζωνοδέλφινο, το Κοινό Δελφίνι και το

Σταχτοδέλφινο. Πολύ πιο σπάνια μπορεί να συναντήσει κανείς το Μαυροδέλφινο,

την Ψευδόρκα, την Όρκα (που είναι δελφίνι και όχι φάλαινα ούτε και

«δολοφόνος», όπως εσφαλμένα αποκαλείται από μερικούς), το Στενόρυγχο δελφίνι ή

τη μικρούλα Φώκαινα.

Βοηθήστε

Ορισμένα από αυτά τα σπάνια είδη δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί με βεβαιότητα

στην Ελλάδα, αν και ζουν ή έχουν βρεθεί σε γειτονικές μεσογειακές χώρες. Γι’

αυτό και είναι πολύ σημαντικό να καταφέρετε να φωτογραφίσετε τα δελφίνια που

παρατηρείτε. Μέσω των τοπικών λιμεναρχείων ή και απευθείας μπορείτε στη

συνέχεια να ενημερώσετε τους ειδικούς επιστήμονες του Εθνικού Κέντρου

Θαλασσίων Ερευνών, συμβάλλοντας στο έργο τους. Στο ίδρυμα αυτό φυλάσσονται όλα

τα σχετικά στοιχεία από το 1990 και μετά, σε ένα εθνικό αρχείο. Για πολλές

αναφορές που προέρχονται από ιδιώτες, προϋπόθεση είναι να συνοδεύονται από

φωτογραφικό υλικό, ώστε να μπορεί να γίνει ο προσδιορισμός του κάθε είδους

δελφινιού με επιστημονική ακρίβεια.

Πιο συχνά

Από τα τέσσερα πιο συχνά είδη δελφινιών που αναφέραμε πιο πάνω, το Ρινοδέλφινο

(συνήθως 2,5-3 μέτρα), το Ζωνοδέλφινο (2 μέτρα) και το Κοινό Δελφίνι (2 μέτρα)

έχουν τη «μορφή δελφινιού» που όλοι γνωρίζουν, με το χαρακτηριστικό ρύγχος και

το καμπύλο «μετωπάκι» ακριβώς πάνω από το ρύγχος. Η κύρια διαφορά τους για να

τα αναγνωρίσει κανείς (εκτός από τη συνολικά πιο ευμεγέθη «μυώδη» και λιγότερο

«κομψή» εμφάνιση του Ρινοδέλφινου) είναι η ύπαρξη (ή μη) σχεδίων και

χρωματισμών στα πλευρά τους: στο Ρινοδέλφινο είναι ομοιόχρωμα γκρίζα, ενώ στα

δύο άλλα είδη δελφινιών έχουν σχέδια και χρώματα.

Η αναγνώριση

Για να είναι λοιπόν κανείς σίγουρος για την αναγνώριση, θα πρέπει να δει τα

δελφίνια από το πλάι, όταν πηδούν έξω από το νερό ή όταν συντροφεύουν την

πλώρη του σκάφους παίζοντας και στριφογυρνώντας, οπότε και εμφανίζουν τα

πλευρά τους. Στην πρώτη περίπτωση, εάν τα δελφίνια είναι μακριά, η παρατήρηση

μέσα από κιάλια διευκολύνει βέβαια τα πράματα. Επειδή δε οι συνθήκες

παρατήρησης μπορεί να μην είναι ιδανικές (τα δελφίνια να μην πηδούν ή να μην

πλησιάζουν το σκάφος, η θάλασσα να μην είναι «λάδι» κ.λπ.), υπάρχουν ορισμένα

μικρά μυστικά που μπορούν πιο εύκολα να οδηγήσουν στη σωστή αναγνώριση.

Από τη ράχη

Η περιοχή του σώματος ενός δελφινιού που αργά ή γρήγορα γίνεται ορατή είναι η

ράχη του, ακριβώς κάτω από το ραχιαίο πτερύγιό του. Κάθε φορά που το δελφίνι

θα έρθει στην επιφάνεια για να αναπνεύσει, θα ξεπροβάλει και η ράχη του. Εκεί

λοιπόν το Ρινοδέλφινο είναι ομοιόχρωμα γκρίζο, αν και ανάλογα με το φως μπορεί

να φαίνεται λιγότερο ή περισσότερο σκούρο. Το Κοινό Δελφίνι είναι μαύρο, αλλά

το σημαντικό είναι ότι κάτω ακριβώς από το πτερύγιό του σχηματίζεται ένα V,

ένα μαύρο τρίγωνο δηλαδή, που δεξιά και αριστερά οριοθετείται από ανοιχτά

χρώματα: το χαρακτηριστικό κίτρινο-μπεζ αυτού του είδους δελφινιού μπροστά και

η ανοικτή γκρίζα απόχρωση πίσω. Το Ζωνοφέλφινο ονομάζεται έτσι επειδή έχει μια

μαύρη γραμμή (ζώνη) που ξεκινά από το μάτι του και καταλήγει πίσω στην κοιλιά

του. Αυτή όμως η γραμμή είναι χαμηλά και πολύ δύσκολα ορατή. Το εύκολα

αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό του Ζωνοφέλφινου είναι μια ανοιχτόχρωμη

(λευκογκρίζα) ζώνη που εισβάλλει προς τα πάνω και προς τα πίσω, μέσα στη μαύρη

περιοχή της ράχης του, κάτω από το ραχιαίο πτερύγιο.

Έχουν και ουλές

Τέλος, το τέταρτο είδος δελφινιού, το Σταχτοδέλφινο (3-3,5 μέτρα), είναι πολύ

εύκολα αναγνωρίσιμο. Πρώτα απ’ όλα δεν έχει ρύγχος, γι’ αυτό και η μορφή του

ξενίζει λίγο για δελφίνι. Το κεφάλι του είναι χοντρό, με ογκώδες και σχετικά

σφαιροειδές κούτελο, που κόβεται απότομα, προς τη μουσούδα του. Στο μέτωπό του

υπάρχει ένα μικρό κάθετο αυλάκι, αν το κοιτάξει κανείς από μπροστά. Όσο για το

χρώμα του σώματός του, είναι μεν γκρίζο όταν γεννηθεί, πολύ γρήγορα όμως

γεμίζει με έντονα λευκές, άτακτα κατανεμημένες και παράλληλες ανά δύο ή

περισσότερες ουλές. Οι ουλές αυτές είναι γρατσουνιές που προκαλούνται από τα

δόντια άλλων δελφινιών, στη διάρκεια των μεταξύ τους διαπληκτισμών.

Περιστασιακά εμφανίζονται στο δέρμα και των υπόλοιπων ειδών δελφινιών, αλλά

σύντομα επουλώνονται χωρίς να αφήνουν σημάδια. Αντίθετα, στα Σταχτοδέλφινα οι

ουλές παραμένουν σε όλη τους τη ζωή, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται όλο και

περισσότερες. Έτσι, τα πιο μεγάλα σε ηλικία Σταχτοδέλφινα που έχουν πλήθος

ουλών είναι σχεδόν κατάλευκα.

Οι προτιμήσεις

Όσο για το πού μπορεί να συναντήσει κανείς τα τέσσερα παραπάνω είδη δελφινιών,

αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις οικολογικές τους συνήθειες και

προτιμήσεις. Το Ρινοδέλφινο είναι το πιο παράκτιο από όλα τα είδη δελφινιών

και ζει σε σχετικά ρηχά νερά. Μπορεί συνεπώς να συναντηθεί σε μικρή απόσταση

από τις ακτές, αλλά ακόμη και σε κλειστούς κόλπους, όπως ο Αμβρακικός, ή σε

εκβολές ποταμών. Αν εξαιρέσει κανείς περιοχές όπου το βάθος μεγαλώνει πολύ

απότομα κοντά στην ακτή και κάνει την παρουσία των Ρινοδέλφινων σπάνια (Νότια

Κρήτη, Νότιο Ιόνιο, και Δυτική Πελοπόννησος, περιοχές της Χαλκιδικής κ.λπ.),

παντού αλλού οι πιθανότητες να τα συναντήσετε είναι πολλές.

Τα περάσματα

Ειδικά στο Κεντρικό Αιγαίο, όπου οι μικρές αποστάσεις ανάμεσα στις Κυκλάδες

και τα περάσματα ανάμεσά τους μοιάζουν να δημιουργούν ιδανικές συνθήκες γι’

αυτό το είδος δελφινιού. Τα κοπάδια των Ρινοδέλφινων αποτελούνται συνήθως από

4 έως 10 δελφίνια. Το Ζωνοδέλφινο είναι το πιο συχνό είδος δελφινιού σε όλες

τις ελληνικές θάλασσες, όμως επειδή οι συνήθειές του είναι καθαρά πελαγικές,

δεν θα το δείτε κοντά στις ακτές, εκτός αν το βάθος μεγαλώνει απότομα κοντά σε

αυτές. Φυσικά απουσιάζει από κλειστούς κόλπους, με εξαίρεση τον Κορινθιακό που

έχει πολύ βαθιά νερά. Τα Ζωνοδέλφινα σχηματίζουν μεγάλα κοπάδια, που στην

Ελλάδα συνήθως αποτελούνται από 15-60 δελφίνια. Το Κοινό Δελφίνι, αντίθετα με

αυτό που υποδηλώνει το όνομά του, τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει να

γίνεται σπάνιο στη Μεσόγειο.

Εξαφανίζονται

Οι λόγοι της εξαφάνισής του παραμένουν άγνωστοι ακόμη, αν και δεν υπάρχει

αμφιβολία πως είναι ανθρωπογενείς. Σε ολόκληρο το Ιόνιο ζουν περίπου 200-300

δελφίνια, που περιορίζονται στα παράκτια νερά μεταξύ της Λευκάδας, της

Κεφαλονιάς, της Ζακύνθου, και της απέναντι στεριάς της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Στο Βόρειο Αιγαίο, τα Κοινά Δελφίνια μοιάζουν να είναι πολύ πιο άφθονα και

πιθανόν να μην περιορίζονται στις παράκτιες περιοχές από την Αλεξανδρούπολη

μέχρι τη Χαλκιδική και τις Βόρειες Σποράδες. Νοτιότερα γίνονται σχετικά πιο

σπάνια, αν και έχουν παρατηρηθεί μέχρι και τον Σαρωνικό Κόλπο και τις

Κυκλάδες. Τα κοπάδια τους έχουν συνήθως 10-15 δελφίνια, μπορούν όμως να

πλησιάσουν και τα 50 τις χρονιές που παρατηρούνται πολλές γεννήσεις και η

ανάγκη προστασίας των μικρών είναι μεγαλύτερη. Τέλος, τα Σταχτοδέλφινα είναι

και αυτά καθαρά πελαγικά δελφίνια και συνήθως βρίσκονται σε βάθη που ξεπερνούν

τα 300-500 μέτρα. Αν και δεν μοιάζει να απουσιάζουν από κάποια ιδιαίτερη

περιοχή της Ελλάδας, είναι σίγουρα πολύ πιο σπάνια από τα Ζωνοδέλφινα. Σίγουρα

είναι σχετικά πιο άφθονα στη Χαλκιδική, την Ανατολική και Νότια Πελοπόννησο

και τη Νότια Κρήτη. Έκπληξη αποτελεί η παρουσία τους μέσα στον Κορινθιακό

Κόλπο, ωστόσο έχει πια βεβαιωθεί πλήρως. Τα κοπάδια τους έχουν συνήθως 10-25 δελφίνια.

Οι γνώσεις μας για τη ζωή, τις συνήθειες, αλλά και τις περιοχές της Ελλάδας

όπου ζουν όλα τα παραπάνω είδη δελφινιών αυξάνονται διαρκώς. Παράλληλα όμως

αυξάνονται με πολύ ταχείς ρυθμούς και οι κίνδυνοι που απειλούν όλα αυτά τα

υπέροχα πλάσματα. Με την πεποίθηση ότι τα δελφίνια αποτελούν ένα πολύτιμο

κομμάτι της φυσικής μας κληρονομιάς, πιστεύουμε ότι αξίζει πέρα για πέρα να

διατηρήσουμε το υπέροχο χαμόγελό τους ζωντανό. Ο πιο ασφαλής τρόπος για να

γίνει κάτι τέτοιο είναι πρώτα απ’ όλα να τα γνωρίσει ο κόσμος από κοντά και να

τα αγαπήσει. Μόνο τότε θα απαιτεί μαζικά την προστασία τους και δεν θα

επιτρέπει σε κανέναν την υποβάθμιση και την καταστροφή του περιβάλλοντός τους.

Γι’ αυτό λοιπόν, τώρα που το καλοκαίρι αρχίζει να πλησιάζει, εξοπλιστείτε με

φωτογραφικές μηχανές, με γνώσεις, αλλά και με κέφι, προετοιμάζοντας τις

επερχόμενες εντυπωσιακές συναντήσεις σας με τους χαμογελαστούς μας φίλους. Όσο

για τους επιστήμονες του Εθνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, θα είναι στη

διάθεσή σας εάν έχετε αμφιβολίες για κάποιο είδος δελφινιού που φωτογραφήσατε.

Ο δρ Αλέξανδρος Φρατζής είναι βιολόγος – ωκεανογράφος.