Ψάχνουν το ηφαίστειο που συγκλόνισε τη Μεσόγειο πριν 160.000 χρόνια

Τα ίχνη ενός τεράστιου κρατήρα, μεγαλύτερου ακόμη και από την καλδέρα της

Σαντορίνης, αναζητούν εδώ και λίγο καιρό στον υποθαλάσσιο χώρο της Κω και της

Νισύρου Έλληνες και ξένοι επιστήμονες.

Οι πρώτες ενδείξεις που έχουν συγκεντρώσει τούς επιτρέπουν να μιλήσουν για ένα

ηφαίστειο που φαίνεται ότι έδωσε μια συγκλονιστική έκρηξη στην περιοχή πριν

από περίπου 160.000 χρόνια. Δεν αποκλείεται μάλιστα η έκρηξη αυτή να είναι η

μεγαλύτερη που ξέρουμε ότι συνέβη μέχρι σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι έρευνες στη θαλάσσια περιοχή της Κω και της Νισύρου είχαν ξεκινήσει ήδη από

το 1997, στο πλαίσιο ενός προγράμματος παρακολούθησης των σεισμών, από τον

Οργανισμό Αντισεισμικής Προστασίας (ΟΑΣΠ). Από τις αρχές όμως της φετινής

χρονιάς, οι έρευνες διεξάγονται στο πλαίσιο ενός τριετούς ευρωπαϊκού

προγράμματος με διεθνή συμμετοχή επιστημόνων. Από ελληνικής πλευράς μετέχουν

το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο και το

Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Ανάγλυφο

Για πρώτη φορά οι επιστήμονες ήταν σε θέση να αποκτήσουν μια σαφή εικόνα του

βυθού της περιοχής και να ανακαλύψουν στον πυθμένα της, ένα μοναδικό ανάγλυφο

από διάσπαρτους κρατήρες. Το βάθος της θάλασσας εκεί φθάνει ακόμα και τα 700

μέτρα. Η μορφολογία του βυθού κινηματογραφήθηκε από το βαθυσκάφος «Θέτις» που

πρόσφατα απέκτησε το ΕΚΘΕ. Σε αυτήν την υποθαλάσσια περιοχή το υποβρύχιο

σκάφος έχει πραγματοποιήσει από τον περασμένο Απρίλιο έξι καταδυτικές

αποστολές και το κατώτερο σημείο στο οποίο έφθασε ήταν τα 504 μέτρα.

Η συμβολή του σκάφους ήταν σημαντική ώστε να συγκεντρωθούν ορισμένες ενδείξεις

που να ισχυροποιούν τη βεβαιότητα για την ύπαρξη του τεράστιου υποθαλάσσιου

κρατήρα. Ο καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής του ΕΚΘΕ

κ. Δ. Παπανικολάου, που ξεκίνησε τις έρευνες στην περιοχή το 1997, λέει στα

«ΝΕΑ» ότι «το μεγαλύτερο μέρος της Κω, από την Αντιμάχεια μέχρι τη δυτική

Κέφαλο, έχει καλυφθεί από ηφαιστειακά υλικά. Από μεγάλα λιθάρια πάχους ενός

κυβικού μέτρου».

Τα λιθάρια

Τα λιθάρια αυτά εισχωρούν έως και 20 μέτρα στο έδαφος της Κω. Τα πυροκλαστικά

υλικά από τα οποία αποτελούνται είναι κατά κύριο λόγο ο πυρομβρίτης (διάπυρο

όμβριο), που η ηλικία του έχει υπολογιστεί στα 160.000 χρόνια από σήμερα. «Το

υλικό αυτό», συνεχίζει ο κ. Δ. Παπανικολάου, «δεν μπορεί να προήλθε από κάποιο

ηφαίστειο πάνω στο νησί της Κω.

Είναι σίγουρο ότι έχει έρθει από τον υποθαλάσσιο χώρο νοτίως της Κω προς τη

Νίσυρο. Μάλιστα το ίδιο υλικό έχει εντοπιστεί και στις μικρασιατικές ακτές».

Οι ειδικοί λοιπόν υποθέτουν ότι ο κρατήρας που έδωσε εκείνη την τεράστια

έκρηξη στον αιγαιακό χώρο πριν από 160.000 χρόνια πρέπει να βρίσκεται ανάμεσα

στην Κω και τη Νίσυρο και για έναν ακόμα λόγο, εξαιτίας του πάχους που έχει ο

πυρομβρίτης πάνω στην Κω. Η διακύμανση του πάχους του συγκεκριμένου υλικού

φανερώνει την ύπαρξη μιας συγκεντρικής εκτίναξης.

«Το πάχος των πυροκλαστικών υλικών είναι μικρότερο όσο αυτά απομακρύνονται από

το υποθετικό επίκεντρο της έκρηξης. Αντιθέτως έχουν πάχος μεγαλύτερο όσο η

απόστασή τους μικραίνει από το σημείο της εκτίναξης. Ισχυρές ενδείξεις έχουμε

επίσης για το ότι υπάρχει πυρομβρίτης μέσα στον πυθμένα της θάλασσα, σε βάθος

20 έως 30 μέτρα».

Οι συνθήκες

Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι για την ύπαρξη του κρατήρα αλλά μέχρι τώρα δεν

έχουν καταφέρει να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά του.

Η γεωλογική εποχή στην οποία συνέβη η τεράστια αυτή έκρηξη είναι το Ανώτερο

Πλειστόκαινο και οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε στο Αιγαίο έμοιαζαν αρκετά

με τις σημερινές. Η μόνη σημαντική διαφορά είναι στη στάθμη της θάλασσας, που

τότε πρέπει να ήταν κατά 50 με 60 μέτρα χαμηλότερη από σήμερα.

Δυσδιάκριτες επίσης είναι και οι συνέπειες στο περιβάλλον εκείνης της έκρηξης

που ήταν πολλαπλάσιας ισχύος από εκείνη που έγινε στη Σαντορίνη. Ίσως μάλιστα

εκείνη την εποχή να μην υπήρχε καν η Νίσυρος, η οποία σχηματίστηκε από

ηφαιστειακό υλικό. Η ηλικία της Νισύρου έχει υπολογιστεί με παλαιότερες

μεθόδους στα 200.000 χρόνια με απόκλιση πάνω κάτω 50.000 χρόνια.

Νέα πετρώματα που συλλέχθηκαν από τις έρευνες και που έχουν σταλεί στην

Ελβετία για εξετάσεις αναμένεται ότι θα προσδιορίσουν με πολύ μεγαλύτερη

ακρίβεια την ηλικία της Νισύρου.

Αυτό πάντως που είναι γνωστό σήμερα είναι ότι στην Κω υπήρξε ηφαιστειακή

δραστηριότητα στο διάστημα από 12 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα μέχρι 10

εκατομμύρια χρόνια και από 3 εκατομμύρια χρόνια από σήμερα μέχρι και τα 2

εκατομμύρια χρόνια. Ανάλογη δραστηριότητα καταγράφηκε στο νησί και πριν από

500.000 χρόνια στην Κέφαλο.

Το «Θέτις»

Στις έξι καταδυτικές αποστολές που έγιναν το «Θέτις» περιπλανήθηκε γύρω από τα

ηφαιστειακά νησάκια Γυαλί, Στρογγύλη, Κονδυλούσα, Παχιά που βρίσκονται στη

θαλάσσια περιοχή της Κω και της Νισύρου. Από τις καταδύσεις αυτές προέκυψαν

πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Το νησάκι Στρογγύλη για παράδειγμα, που

σχηματίστηκε πιο πρόσφατα από τα υπόλοιπα, αποδείχτηκε ότι είναι ένα τέλειο

από γεωμετρική σκοπιά κωνοειδές ηφαίστειο.

Η επιφάνειά του εξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας κατά 120 μέτρα. Το

βαθυσκάφος όμως ακολούθησε τους «πρόποδες» της Στρογγύλης και μέσα στη θάλασσα

και διαπίστωσε ότι έφθαναν σε βάθος 600 μέτρων. Οι επίγειες τώρα παρατηρήσεις

έδειξαν ότι ο κρατήρας της Στρογγύλης είχε βάθος περίπου 40 μέτρα και μάλιστα

πριν από λίγους αιώνες το έδαφος εκεί είχε καλλιεργηθεί.

Μεγαλύτερη όμως ήταν η έκπληξη που έζησαν οι ειδικοί όταν οι προβολείς του

βαθυσκάφους που έπλεε ανατολικά της Κονδυλούσας αποκάλυψαν τεράστιους

ηφαιστειακούς δόμους. Ήταν μαύροι σχηματισμοί από ηφαιστειακό υλικό που

ξεκινούν από τα 440 – 450 μέτρα βάθος και καταλήγουν περίπου στα 130 μέτρα

βάθος από την επιφάνεια της θάλασσας.