|
|
Τριάντα πέντε ερωτήσεις και απαντήσεις επιχειρούν να ξεδιαλύνουν το τοπίο
γύρω από το απεμπλουτισμένο ουράνιο και τη χρήση του στη διάρκεια της κρίσης
στη Γιουγκοσλαβία.
Με τη βοήθεια των Γιάννη Δατσέρη, δρα πυρηνικού Ιατρού και μέλους του Δ.Σ.
της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, του διευθυντή του Εργαστηρίου
Ελέγχου Ραδιενέργειας στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Παναγιώτη Κρητίδη, του ερευνητή
του «Δημοκρίτου» Νίκου Κατσαρού, του καθηγητή Λευτέρη Οικονόμου, πρόεδρου του
Δ.Σ. του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), και του Κώστα
Παπαστεφάνου, αναπληρωτή καθηγητή της Φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, «ΤΑ ΝΕΑ» παρουσιάζουν σήμερα απαντήσεις σε ερωτήματα για το
απεμπλουτισμένο ουράνιο, τη χρήση του στην πολεμική βιομηχανία και στους
βομβαρδισμούς της Βοσνίας και της Γιουγκοσλαβίας. Οι επιστήμονες εξηγούν τους
τρόπους με τους οποίους αυτό το πυρηνικό απόβλητο μπορεί να επηρεάσει την
υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον ενώ την ίδια στιγμή επισημαίνουν τις
λύσεις που απαιτούνται για το πρόβλημα.
1. Τι είναι το απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Πρόκειται για το ουράνιο-238, ένα άχρηστο ραδιενεργό υλικό, το οποίο βρίσκεται
στη φύση σε μείγμα με το ουράνιο-235 και διαχωρίζεται από το τελευταίο κατά τη
χρήση του στους πυρηνικούς αντιδραστήρες για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας.
2. Πώς δρα ως όπλο;
Χρησιμοποιείται ως περίβλημα βλημάτων που προορίζονται εναντίον τανκς, γεφυρών
και βαρέων οχυρωματικών έργων, αλλά και σε άρματα μάχης. Ως υλικό είναι πολύ
σκληρό και διεισδύει, εκρήγνυται και κυριολεκτικά διαλύει τον στόχο.
3. Πώς επηρεάζει τον οργανισμό μας;
Κατά την εισπνοή, το ουράνιο-238 εισχωρεί στους πνεύμονες, επικάθεται στις
κυψελίδες τους και μακροπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πνεύμονα.
Εγκαθίσταται όμως και στα οστά. Η ραδιενέργεια που εκπέμπει προσβάλλει
ευαίσθητα όργανα του σώματος και προκαλεί διάφορες μορφές καρκίνου, προσβολή
στο αίμα, λευχαιμία, μελανώματα κ.ά. Επίσης το ουράνιο είναι εξαιρετικά τοξικό
ως ουσία. Αυτός ο συνδυασμός ραδιενέργειας και τοξικότητας προκαλεί βλάβη στο
ανοσοποιητικό σύστημα, στα νεφρά, στο συκώτι και αλλού.
4. Το ουράνιο που ανιχνεύθηκε στο Κόσοβο είναι επικίνδυνο για τη Βόρεια
Ελλάδα;
Η Βόρεια Ελλάδα δεν κινδυνεύει. Οι εκρήξεις των βλημάτων και η ρύπανση που
προκάλεσαν έχει τοπικό χαρακτήρα, που εκτείνεται σε απόσταση τους ενός
χιλιομέτρου. Βέβαια οι αέριες μάζες μπορούν να μεταφέρουν τα οξειδωμένα
σωματίδια του ουρανίου σε κάποια απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων, όμως η
επικινδυνότητά τους είναι μειωμένη, καθώς οι δυνάμεις της βαρύτητας δεν
επιτρέπουν σε μεγάλες ποσότητες να μεταφερθούν.
5. Υπάρχει πρόβλημα εντός της χώρας μας;
Κατηγορηματικά όχι. Η χώρα είναι εξοπλισμένη με ένα πυκνό δίκτυο εργαστηρίων
και σταθμών το οποίο πραγματοποιεί περιοδικές κάθε μήνα μετρήσεις των
επιπέδων ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα, τα νερά, το έδαφος και σε τρόφιμα.
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμιά μέτρηση η οποία να έχει δείξει επίπεδα
ραδιενέργειας μεγαλύτερα από αυτά που φυσιολογικά υπάρχουν στις διάφορες
περιοχές της χώρας.
6. Πώς μπορεί να μολύνθηκαν οι στρατιώτες που υπηρέτησαν σε Κόσοβο και
Βοσνία;
Οι στρατιώτες κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής τους επηρεάστηκαν, όταν
αναπνέοντας εισέπνευσαν σκόνη ουρανίου-238 ενώ πιθανόν να ήλθαν και σε
απευθείας επαφή με τα βλήματα.
7. Κινδυνεύουν οι κάτοικοι και οι φοιτητές που βρίσκονται κοντά στις
μολυσμένες περιοχές;
Όσοι βρίσκονταν σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου από τον τόπο του
βομβαρδισμού κινδυνεύουν γιατί έχουν εισπνεύσει τον καπνό της έκρηξης.
8. Τι πρέπει να κάνουν όσοι βρέθηκαν σε αυτές τις περιοχές έστω και για
λίγο;
Εξετάσεις (συνήθως ανάλυση ούρων) για να διαπιστωθεί αν έχουν μολυνθεί.
9. Πού και πώς μπορεί κάποιος να εξεταστεί;
Στον Δημόκριτο, αλλά και σε νοσοκομεία με χημικές μεθόδους.
10. Με ποιους τρόπους μεταφέρεται η μόλυνση από το ουράνιο στον άνθρωπο και
στο περιβάλλον;
Υπάρχουν τρεις «δρόμοι» μεταφοράς. Ο πρώτος είναι η άμεση επαφή με τα ανέπαφα
βλήματα ή με τα υπολείμματά τους. Με τον τρόπο αυτό η διείσδυση της
ακτινοβολίας στους οργανισμούς είναι μικρή. Κατά την έκρηξη του βλήματος
δημιουργούνται σωματίδια σκόνη απεμπλουτισμένου ουρανίου τα οποία
εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό με την εισπνοή. Ο τρίτος τρόπος μεταφοράς
είναι μέσω της τροφικής αλυσίδας.
11. Το λεγόμενο «Σύνδρομο των Βαλκανίων» συνδέεται με το «Σύνδρομο του
Κόλπου»;
Αν και στις δύο περιπτώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί βλήματα απεμπλουτισμένου
ουρανίου, υπάρχει σύνδεση. Βέβαια, στην Κρίση του Κόλπου υπολογίζεται ότι
χρησιμοποιήθηκαν 30 φορές περισσότερα τέτοια βλήματα. Αυτό σημαίνει ότι ο
κίνδυνος σε εκείνη την περιοχή είναι πολύ μεγαλύτερος. Θα πρέπει επίσης να
λάβει κανείς υπόψη του την έκταση η οποία εβλήθη. Ο κίνδυνος αυξάνεται όσο
μειώνεται η έκταση αυτή.
12. Υπάρχουν τρόποι προφύλαξης για όσους συνεχίζουν να έρχονται σε επαφή με
μολυσμένα υλικά;
Καταρχήν δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με τέτοια υλικά, αλλά αν πρέπει να το
κάνουν πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με ειδικό εξοπλισμό, γάντια και μάσκα.
13. Μπορεί να μετρηθεί το ποσοστό του ουρανίου στο ανθρώπινο σώμα;
Ναι, μπορεί να γίνει ολόσωμη μέτρηση εφόσον κάποιος έχει προσλάβει μεγάλη
ποσότητα ουρανίου. Το όριο ανίχνεύσης είναι 1.000 μπεκερέλ (bq) (1 γραμμάριο
ουρανίου = 12.400 bq).
14. Μπορεί να αποδειχθεί σχέση ουρανίου και ασθενειών (π.χ. λευχαιμία) που
παρουσιάζει ένας άνθρωπος;
Είναι γεγονός ότι το απεμπλουτισμένο ουράνιο μπορεί να προκαλέσει διάφορες
μορφές καρκίνου, καθώς και λευχαιμίες. Ο κίνδυνος σχετίζεται πάντα με την
ποσότητα ουρανίου που εισέρχεται στον οργανισμό. Από την ποσότητα εξαρτάται
επίσης και το διάστημα που χρειάζεται για να εκδηλωθούν τέτοια κρούσματα.
Σημειώνεται πάντως ότι τόσο οι στρατιώτες που υπηρέτησαν στη Βοσνία και το
Κόσοβο όσο και οι κάτοικοι των βληθέντων περιοχών έχουν εκτεθεί και σε
διάφορες άλλες τοξικές ουσίες, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν εξίσου
επικίνδυνες.
15. Εισχωρεί και πώς το απεμπλουτισμένο ουράνιο στην τροφική αλυσίδα;
Τα οξειδωμένα σωματίδια εξασθενημένου ουρανίου, που δημιουργούνται από τη
διάσπαση του βλήματος, είναι άκρως ευδιάλυτα στο νερό. Με τα νερά της βροχής
και των χιονοπτώσεων μπορούν να περάσουν στο έδαφος και στους φυτικούς
οργανισμούς, καθώς και στα ζώα. Ο τρόπος αυτός μεταφοράς του ουρανίου
θεωρείται και ο πλέον επικίνδυνος.
16. Μέσα σε πόσο χρονικό διάστημα πρέπει να γίνουν μετρήσεις σε μία
“ύποπτη” περιοχή ώστε να είναι αξιόπιστες;
Όσο πιο κοντά γίνει στον χρόνο της πιθανολογούμενης μόλυνσης τόσο πιο
αξιόπιστη είναι η εκάστοτε μελέτη. Σημειώνεται ότι ενάμιση χρόνο μετά την
κρίση της Γιουγκοσλαβίας, οι όποιες μελέτες είναι πιθανόν να μην αναδείξουν με
ακρίβεια το τι ακριβώς συνέβη με το απεμπλουτισμένο ουράνιο.
17. Η χώρα μας διαθέτει μεθόδους και κατάλληλη υποδομή για την ανίχνευση
ουρανίου;
Ναι, γίνονται μετρήσεις, σχετικά πολύπλοκες και δαπανηρές. Χρησιμοποιούνται
μέθοδοι “γάμα – φασματομετρίας”, χημικές, καθώς και άλλες που βασίζονται στην
ακτινοβόληση. Η πιο ευαίσθητη είναι αυτή της νετρονικής ενεργοποίησης, την
οποία διαθέτει ο Δημόκριτος. Τεχνολογία μέτρησης διαθέτουν επίσης και κάποια
εξειδικευμένα πανεπιστημιακά εργαστήρια.
18. Πότε έγινε για πρώτη φορά γνωστός ο κίνδυνος που παρουσιάζει το
απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Στην επιστημονική κοινότητα ο κίνδυνος είναι γνωστός εδώ και δεκαετίες. Όμως η
χρήση τέτοιων πυρομαχικών έγινε γνωστή μετά τον Κόλπο.
19. Πόσο επικίνδυνα είναι τα “άσκαστα” βλήματα;
Η επικινδυνότητά τους είναι κατά πολύ μικρότερη από αυτών που έχουν εκραγεί.
Αν περισυλλεγούν, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. Όσο όμως παραμένουν στο έδαφος
ή στη θάλασσα οξειδώνονται και μπορούν μακροπρόθεσμα να δημιουργήσουν
πρόβλημα.
20. Πόσα χρόνια διάρκειας ζωής έχει το ουράνιο;
4,46 δισεκατομμύρια χρόνια…
21. Τι είναι πιο επικίνδυνο, η χημική τοξικότητα ή η ακτινοβολία του
ουρανίου;
Η τοξικότητα του μετάλλου αυτού είναι πολύ επικίνδυνη, αφού ακόμα και σε πολύ
μικρές ποσότητες μπορεί να έχει βλαπτικές επιπτώσεις.
22. Τι είναι “τοξική ρύπανση” και από πού προέρχεται;
Τοξική ρύπανση είναι αυτή που προκαλείται στο περιβάλλον από τη χρήση διαφόρων
τοξικών ουσιών, με όπλα ή με άλλους τρόπους.
23. Είναι σωστός ο όρος “Σύνδρομο των Βαλκανίων”;
Δεν υφίσταται σύνδρομο με την επιστημονική έννοια του όρου. Δηλαδή σύνολο
διαφόρων συμπτωμάτων χωρίς γνωστή αιτία. Αυτό που έγινε γνωστό είναι ότι
διαπιστώθηκαν περιστατικά λευχαιμίας σε μια συγκεκριμένη ομάδα πληθυσμού
στρατιωτικούς ευρωπαϊκών χωρών των οποίων ο αριθμός ενδεχομένως υπερβαίνει την
αναμενόμενη στατιστική. Τα περιστατικά συσχετίσθηκαν με την υπηρεσία αυτών των
ασθενών τα τελευταία χρόνια στην πρώην Γιουγκοσλαβία και εμμέσως συνδέθηκαν με
τη χρήση απεμπλουτισμένου ουρανίου, χωρίς αυτό να έχει επιβεβαιωθεί αλλά και
χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί.
24. Υπάρχουν κατηγορίες πληθυσμού πιο ευάλωτες στην έκθεση σε
απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Οι κατηγορίες πληθυσμού που πρέπει να διερευνηθούν είναι εκείνες που κατά τη
χρονική περίοδο των βομβαρδισμών βρίσκονταν στις περιοχές που επλήγησαν και
όσοι έρχονται σε άμεση επαφή με το υλικό αυτό κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας ή
της εκπαίδευσής τους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
25.Υπάρχει και ποιο είναι το όριο επικινδυνότητας στην έκθεση σε ουράνιο;
Το όριο δεν μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια. Όσο περισσότερο λαμβάνει κανείς,
τόσο μεγαλύτερος είναι και ο κίνδυνος. Θα μπορούσε κανείς να το συγκρίνει
αναλογικά με το κάπνισμα. Για παράδειγμα 1 μιλιρέμ ακτινοβολίας αντιστοιχεί σε
ένα τσιγάρο. Στην περίπτωση του ουρανίου, βέβαια, ο κίνδυνος έχει να κάνει και
με το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν έχουν επιλογή είναι δεδομένο ότι
εκτίθενται στο απεμπλουτισμένο ουράνιο.
26. Πώς μπορεί να εκτιμηθεί ο κίνδυνος σε σχέση με την ποσότητα;
Για ελάχιστες ποσότητες ο μόνος τρόπος είναι οι μελέτες που έχουν γίνει τα
τελευταία 50 χρόνια.
27. Το απεμπλουτισμένο ουράνιο εκπέμπει εξ αποστάσεως;
Η βασική ακτινοβολία που εκπέμπει το εξασθενημένο ουράνιο είναι η σωματιδιακή
«ακτινοβολία α» της οποίας η ακτίνα δράσης είναι μόλις λίγα χιλιοστά του
μέτρου και είναι δυνατό να ανακοπεί ακόμη και από τον συνηθισμένο ρουχισμό.
28. Ποιο είναι το χρονικό διάστημα που θεωρείται ως ελάχιστο για την
εκδήλωση των επιπτώσεων;
Εάν οι ποσότητες ουρανίου είναι μεγάλες, ενδέχεται οι επιπτώσεις να είναι
άμεσες, από την τοξική ιδιότητα του ουρανίου, και αφορούν κυρίως τους νεφρούς.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τέτοια συμπτώματα στη Γιουγκοσλαβία. Οι
λευχαιμίες αναμένεται να εμφανιστούν μετά την πάροδο τουλάχιστον πέντε ετών
και άλλοι καρκίνοι μετά την πάροδο δέκα περίπου ετών. Τα πρόσφατα περιστατικά
είναι παράδοξα σε σχέση με τα όσα είναι γνωστά μέχρι σήμερα.
29. Υπάρχουν άλλα μέταλλα που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το
απεμπλουτισμένο ουράνιο;
Ναι, το βολφράμιο ή το τιτάνιο, που είναι εξίσου σκληρά όσο και το ουράνιο.
Χαρακτηρίζονται οικολογικά, όμως είναι πολύ ακριβά.
30. Ποιες ιδιότητές του το κάνουν χρήσιμο στην πολεμική βιομηχανία;
Εκτός από τις ιδιότητές που έχει ως μέταλλο σκληρό και βαρύ είναι πολύ
φθηνό, αφού ως πυρηνικό απόβλητο υπάρχει σε αφθονία.
31. Τι δείχνουν οι μελέτες που έχουν εκπονηθεί μέχρι τώρα;
Όσον αφορά την Ελλάδα, το βασικό συμπέρασμα είναι ότι δεν αντιμετωπίζει άμεσο
κίνδυνο. Για τις περιοχές όμως της Βοσνίας και της Γιουγκοσλαβίας ο κίνδυνος
παρουσιάζεται αυξημένος.
32. Με ποιους τρόπους ανιχνεύεται η μόλυνση από ουράνιο στο περιβάλλον;
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος είναι η χρήση ακτίνων «Χ» στην «ύποπτη» περιοχή.
Υπάρχουν, βέβαια, και πολλές άλλες μέθοδοι που καταλήγουν σε εξειδικευμένες
μετρήσεις.
33. Πώς μπορεί να καθαριστεί μια περιοχή μολυσμένη με απεμπλουτισμένο
ουράνιο;
Είναι δύσκολο, αλλά μπορεί. Αν αφαιρεθεί το έδαφος σε πάχος 10 εκατοστά και
μεταφερθεί σε ασφαλή αποθήκευση σε ορυχεία, αν προστεθεί ή αναμειχθεί άλλο
χώμα καθαρό πάνω από το μολυσμένο.
34. Ποια είναι τα συμπτώματα που θα μπορούσαν να κάνουν κάποιον να
ανησυχήσει ότι έχει μολυνθεί;
Δεν υπάρχουν συμπτώματα. Το μόνο που χρειάζεται να κάνει κανείς είναι
συγκεκριμένες εξετάσεις για προληπτικούς λόγους.
35. Εκτός από το ουράνιο υπάρχουν άλλες “ουσίες” που χρησιμοποιούνται και
είναι εξίσου επικίνδυνες;
Ναι. Υπάρχουν διάφορες τοξικές ουσίες που πιθανόν να χρησιμοποιούνται και
έχουν βλαπτικές συνέπειες. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και τα πυρηνικά όπλα που
διαφέρουν από τα όπλα με απεμπλουτισμένο ουράνιο.
