Αναζήτηση
Από το 1816 μέχρι το κραχ του 1929, οι διεθνείς κεφαλαιαγορές αντιμετώπισαν
14 κρίσεις και, στη συνέχεια, άλλες 30. Οι αιτίες και οι συνθήκες κάθε φορά
ήταν διαφορετικές, με αποτέλεσμα το μέγεθος της κρίσης και η διάρκεια
ανάρρωσης των αγορών να διαφέρουν. Μεγαλύτερες επιπτώσεις στις αγορές είχαν οι
πόλεμοι και οι χρηματοοικονομικές κρίσεις, ενώ μικρότερες ήταν αυτές που
προέρχονταν από τρομοκρατικές επιθέσεις. Σε όλες, όμως, τις περιπτώσεις οι
αγορές ξεπέρασαν τις κρίσεις και ανέκαμψαν. Αυτό, άλλοτε έγινε σε μία ημέρα
και άλλοτε σε… 25 χρόνια
|
|
Η σημερινή κρίση έχει κοινά σημεία με αυτή του 1929. Στο τέλος της πτώσης της
Δευτέρας, ο δείκτης Dow Jones είχε υποχωρήσει 36,1% σε σχέση με το ανώτατο
σημείο στης 25ης Αυγούστου, 55 μέρες νωρίτερα. Μετά την 29η Οκτωβρίου, τη
χειρότερη ημέρα της κατάρρευσης του 1929, ο δείκτης ήταν 39,6% πιο κάτω από το
ρεκόρ που είχε σημειώσει 56 ημέρες νωρίτερα, στις 3 Σεπτεμβρίου. Πρέπει να
παραδεχτούμε ότι η ανοδική πορεία της αγοράς στη διάρκεια του ’20 ήταν
μεγαλύτερης διάρκειας και πιο απότομη από ό,τι στη δεκαετία του ’80. Από τον
Αύγουστο του 1921 μέχρι τον Οκτώβριο του 1929, ο δείκτης Dow Jones κέρδισε
495%, σε σχέση με το 250% που κέρδισε στην πενταετία από τον Αύγουστο του 1981
μέχρι τον Οκτώβριο του 1987».
Αυτό ανάφεραν οι Financial Times στο φύλλο της 21ης Οκτωβρίου 1987, κάνοντας
σύγκριση μεταξύ του κραχ του 1929 και του 1987. Η σύγκριση εξέπεμπε ανησυχία,
η οποία στη συνέχεια δεν επαληθεύτηκε, αφού το αμερικανικό χρηματιστήριο και
οι διεθνείς κεφαλαιαγορές ανάρρωσαν γρήγορα (ή τουλάχιστον γρηγορότερα) σε
σχέση με το κραχ του 1929.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο δείκτης Dow Jones είχε φτάσει τον Σεπτέμβριο του
1929 στο μέγιστο σημείο, στις 381,17 μονάδες. Ακολούθησε το κραχ του Οκτωβρίου
1929 και μια πτωτική πορεία που τον κατέβασε στις 41,2 μονάδες, το 1932.
Χρειάστηκαν 25 ολόκληρα χρόνια για να επιστρέψει στα επίπεδα του 1929.
Αντίθετα, στην περίπτωση του κραχ του 1987, οι τιμές επανήλθαν στα προηγούμενα
επίπεδα ύστερα από δύο χρόνια, ενώ έπειτα από τρεις μήνες ο δείκτης Dow Jones
είχε αυξηθεί κατά 17%. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Salomon Smith Barney,
στις 19 Οκτωβρίου 1987 ο δείκτης Dow Jones έχασε 22,6% σε μία μέρα. Η φάση της
ανάκαμψης ξεκίνησε γρήγορα, αν και χρειάστηκαν δύο χρόνια για να φτάσει ο
δείκτης S&Ρ 500 σε υψηλότερα επίπεδα από εκείνα που βρίσκονταν πριν από το
συμβάν. Τρεις μήνες πριν από το κραχ, ο δείκτης S&Ρ 500 βρισκόταν στις
311,39 μονάδες. Τη Μαύρη Δευτέρα έπεσε στις 224,84 μονάδες. Σε τρεις μήνες ο
δείκτης είχε φτάσει στις 249,32 μονάδες, σε ένα χρόνο στις 276,97 μονάδες και
σε δύο χρόνια στις 347,13 μονάδες.
Αυτό ήταν το δεύτερο και τελευταίο κραχ του 20ού αιώνα. Τον προηγούμενο αιώνα
και συγκεκριμένα από το 1816 μέχρι το 1929, οι διεθνείς κεφαλαιαγορές είχαν
«δεχτεί» 14 κρίσεις. Από το τελευταίο κραχ του 20ού αιώνα (από τη Μαύρη
Δευτέρα το 1987) τα διεθνή χρηματιστήρια αντιμετώπισαν άλλα 11 κρίσιμα
γεγονότα, με πιο πρόσφατο το τρομοκρατικό χτύπημα στις ΗΠΑ, στις 11
Σεπτεμβρίου 2001. Η συνέχεια θα δείξει αν θα εξελιχτεί στο πρώτο κραχ του 21ου
αιώνα ή αν θα επιβεβαιώσει την άποψη ότι οι μηχανισμοί άμυνας και τα
«συγκοινωνούντα δοχεία» της παγκοσμιοποίησης αποτρέπουν τις αγορές από κραχ.
|
|
Ωστόσο, το χτύπημα αυτό οδήγησε το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης να κλείσει
για τέσσερις ημέρες, κάτι το οποίο είχε συμβεί 87 ολόκληρα χρόνια. Το 1914 το
χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης παρέμεινε κλειστό για 4 μήνες, λόγω του Πρώτου
Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ό,τι αφορά στην πορεία των τιμών των μετοχών, η
διαπίστωση μέχρι στιγμής είναι μάλλον αισιόδοξη. Από τις 11 Σεπτεμβρίου μέχρι
τις 20 Σεπτεμβρίου ο δείκτης Dow Jones υποχώρησε κατά 10,85%, όταν τα
ευρωπαϊκά χρηματιστήρια (και το ελληνικό περισσότερο) αντέδρασαν με λιγότερη
ψυχραιμία και σημείωσαν μεγαλύτερες απώλειες (στο ΧΑΑ ήταν σχεδόν διπλάσιες).
Εξάλλου, και στο ελληνικό χρηματιστήριο υπήρξε διακοπή συνεδρίασης, γεγονός
που δεν είχε ξανασυμβεί κατά την πρόσφατη ιστορία του ΧΑΑ.
Σε πρόσφατη μελέτη της, η Salomon Smith Barney επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι
μία από τις βασικές διαφορές της σημερινής κρίσης από τις προηγούμενες είναι
το γεγονός ότι το τρομοκρατικό χτύπημα στις ΗΠΑ και η πτώση στις τιμές των
μετοχών ήρθαν ύστερα από δύο χρόνια παρατεταμένης χρηματιστηριακής ύφεσης. Το
γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με άλλες θετικές συνθήκες (ύφεση στις τιμές
πετρελαίου, αποκλιμάκωση επιτοκίων κ.λπ.), κάνει τις εκτιμήσεις για τη
συνέχεια πιο αισιόδοξες. Μάλιστα, ο ξένος επενδυτικός οίκος έκανε σύσταση για
αύξηση των τοποθετήσεων σε μετοχές σε επενδυτές με ορίζοντα τουλάχιστον 12
μηνών.
Εικοσιοκτώ χρόνια πριν, οι συνθήκες ήταν διαφορετικές, όταν τα χρηματιστήρια
αντιμετώπισαν την πετρελαϊκή κρίση από το εμπάργκο του αραβικού πετρελαίου.
Κατά την περίοδο της οικονομικής ύφεσης (1973-1974) οι τιμές των μετοχών
άρχισαν να υποχωρούν από τις αρχές του 1973 μέχρι τα τέλη του 1974. Οι αγορές,
σε αυτή την περίοδο έχασαν όλα τα κέρδη της προηγούμενης δεκαετίας, καθώς ο
δείκτης Dow Jones τον Δεκέμβριο του 1974 είχε μειωθεί κατά 45%, σε σχέση με το
ιστορικό του (τότε) επίπεδο. Στις αρχές του 1973 ο λόγος τιμής προς κέρδη του
δείκτη S&Ρ ήταν 18,4 και στα τέλη του 1974 είχε πέσει στο 7. Η πτώση των
τιμών και των αποτιμήσεων έφερε, όμως, στη συνέχεια, μεγάλα κέρδη. Από το
χαμηλότερο επίπεδο (Δεκέμβριος 1974) o δείκτης Dow Jones αυξήθηκε κατά 48% σε
διάστημα πέντε μηνών. Υπενθυμίζεται ότι η αύξηση των τιμών του πετρελαίου
προκάλεσε πληθωριστικές πιέσεις, οι οποίες οδήγησαν στην πτώση των τιμών των
μετοχών – όχι μόνο το 1974 – τη δεκαετία του 1970.
Δεκαέξι χρόνια αργότερα, στις 2 Αυγούστου 1990, το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ
και η αβεβαιότητα κυρίευσε τις αγορές. Η πτώση των τιμών ξεκίνησε δύο
εβδομάδες μετά την εισβολή και σε δύο μήνες ο δείκτης S&Ρ500 βρέθηκε στο
χαμηλότερό του σημείο. Οι τιμές του πετρελαίου παρουσίασαν βραχυπρόθεσμη
άνοδο, «πράγμα που δεν ισχύει σήμερα», αναφέρει χαρακτηριστικά η Salomon Smith
Barney. Τρεις μήνες πριν από το συμβάν ο δείκτης S&Ρ500 ήταν στις 334,48
μονάδες και την ημέρα του γεγονότος ήταν στις 351,48 μονάδες. Τρεις μήνες μετά
είχε μειωθεί στις 311,85 μονάδες και σε έξι μήνες είχε ανακάμψει στις 348,34
μονάδες.
Επίσης, η κρίση της Ρωσίας τον Αύγουστο του 1998 και η κρίση στις ασιατικές
αγορές έναν χρόνο πριν, επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό όλα τα χρηματιστήρια του
κόσμου. Η «Ασιατική Γρίπη», η οποία ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1997, έριξε τον
δείκτη Dow Jones κατά 12,4%. Σε τρεις μήνες ξεπέρασε το γεγονός και αυξήθηκε
κατά 25%. Με την κρίση της Ρωσίας ο αμερικανικός δείκτης τιμών μετοχών
βαρόμετρο για τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου έπεσε σε δύο μήνες κατά 11%.
Σε δύο μήνες είχε αυξηθεί κατά 25%, ξεπερνώντας τις προηγούμενες απώλειες.
Οι πόλεμοι
Ανατρέχοντας σε πολέμους, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914, όταν το
χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης παρέμεινε κλειστό για 4 μήνες, περνάμε στον Β’
Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Μάιο του 1940, η Γαλλία παραδίδεται σχεδόν χωρίς
αντίσταση. Σε 45 μέρες ο δείκτης Dow Jones έχασε 17% και σε τρεις μήνες είχε
αυξηθεί κατά 7%. Έναν χρόνο αργότερα έχουμε το συμβάν στο Περλ Χάρμπορ. Σε
τέσσερις μέρες ο δείκτης Dow Jones έπεσε 6,5%. Σε έναν μήνα ανέκαμψε 4%, αλλά
στους επόμενους δύο μήνες ξανάπεσε (περίπου 10%). Ο πόλεμος στην Κορέα, τον
Ιούνιο του 1950, έριξε το αμερικανικό χρηματιστήριο κατά 12% σε έναν μήνα. Σε
τρεις μήνες ο δείκτης Dow Jones είχε αυξηθεί κατά 19%.
Η κρίση των πυραύλων της Κούβας δεν επηρέασε αρνητικά το αμερικανικό
χρηματιστήριο. Το ίδιο συνέβη και με τον Πόλεμο στα νησιά Φόκλαντ το 1982 και
με τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς στη Λιβύη. Αντίθετα, με την αμερικανική
εισβολή στη Γρενάδα το 1983, με την εισβολή στον Παναμά το 1989 και με τον
πόλεμο στον Περσικό Κόλπο ο δείκτης Dow Jones δέχτηκε πιέσεις. Στον πόλεμο του
Κόλπου, σε έναν μήνα ο δείκτης Dow Jones έπεσε κατά 4,3%, σε έναν μήνα
αυξήθηκε κατά 17% και σε δύο μήνες κατά 20%.
Τρομοκρατικά χτυπήματα
Ενδιαφέρον, όμως, έχουν οι αντιδράσεις των χρηματιστηρίων σε τρομοκρατικά
χτυπήματα (δολοφονίες, βομβαρδιστικές επιθέσεις κ.λπ.). Η δολοφονία του Τζων
Κέννεντυ στις 21 Νοεμβρίου 1963, έριξε το αμερικανικό χρηματιστήριο σε μία
ημέρα κατά 2,9%. Η βομβιστική επίθεση στο World Trade Center στις 26
Φεβρουαρίου 1993 έριξε, επίσης για μία ημέρα, το αμερικανικό χρηματιστήριο
κατά 0,5%. Σημαντική, επίσης, επίδραση στην πορεία του αμερικανικού
χρηματιστηρίου είχαν και οι πρόεδροι των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, η παραίτηση του
Νίξον, στις 9 Αυγούστου 1974, έριξε τον δείκτη Dow Jones σε έναν μήνα κατά
16%. Σε τρεις μήνες ο δείκτης είχε ανακάμψει κατά 13%.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Ανεξαρτήτως του εθνικού ή του διεθνούς χαρακτήρα των γεγονότων που επηρέασαν
τις κεφαλαιαγορές, κάθε φορά εμφανίζονται χαρακτηριστικά που επαναλαμβάνονται
σε τέτοιο βαθμό, που κάνουν τη μία κρίση να θυμίζει τις προηγούμενες. Ένα από
αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οι προσπάθειες των αρχών να καθησυχάσουν τις
αγορές, αλλά και ο έκδηλος φόβος (και αβεβαιότητα) για κραχ («πάγωμα»
συναλλαγών και κατακόρυφη πτώση των τιμών).
Για παράδειγμα, στο κραχ του 1987, από την πρώτη στιγμή οι παραλληλισμοί με
αυτό του 1929 έκαναν την εμφάνισή τους. Εξίσου γρήγορα άρχισαν οι επισημάνσεις
για την ύπαρξη πολύ ισχυρότερων μηχανισμών σταθεροποίησης. Το ίδιο συνέβη και
σήμερα. Τότε (το 1987), ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ σχολίασε λέγοντας:
«Υποπτεύομαι ότι το σπάσιμο της αγοράς θα έχει σημαντική αρνητική επίπτωση,
αλλά δεν πιστεύω ότι η ιστορία θα επαναληφθεί». Από την πλευρά του, ο τότε
πρόεδρος του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, Τζον Φίλαν, σχολίασε το σοκ της
Μαύρης Δευτέρας μόνον μετά το κλείσιμο της αγοράς: «Μπορείτε να πείτε ότι η
αγορά βρίσκεται πλησιέστερα προς το κατώτατο σημείο της απ’ ό,τι στο ανώτατο».
Ο Λευκός Οίκος υπήρξε αρχικά πολύ φειδωλός σε δηλώσεις. Πρώτη αντίδραση ήταν
να αφήσει να διαρρεύσει η πληροφορία ότι «δεν προγραμματίζονται συσκέψεις υπό
πίεση, ούτε θα υπάρξει προσωπική παρέμβαση» (του προέδρου). Λίγο αργότερα, ο
εκπρόσωπος Τύπου του προέδρου Ρίγκαν, Μέρλιν Φιτζουότερ, ανέφερε ότι «ο Λευκός
Οίκος ήρθε σε επαφή με υψηλούς επενδυτικούς κύκλους που επιβεβαιώνουν την
αίσθησή μας ότι η πραγματική οικονομία είναι υγιής»…
Οι κρίσεις σε αριθμούς
1σημαντικό γεωπολιτικό, πολιτικό ή χρηματοοικονομικό γεγονός που επηρεάζει τα
χρηματιστήρια συμβαίνει κάθε τέσσερα χρόνια
44 κρίσεις έχουν αντιμετωπίσει τα χρηματιστήρια από το 1816 μέχρι
σήμερα
37 εργάσιμες ημέρες, κατά μέσο όρο, διαρκεί το μεγαλύτερο μέρος των
κρίσεων στα χρηματιστήρια
19 εργάσιμες μέρες, κατά μέσο όρο, διήρκεσε το μεγαλύτερο μέρος των
κρίσεων από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
7% έπεσε, κατά μέσο όρο, ο δείκτης Dow Jones σε 28 κρίσεις, από το 1940
μέχρι το 1998
6 τρισ. δραχμές μειώθηκε η κεφαλαιοποίηση του ελληνικού χρηματιστηρίου
σε 9 συνεδριάσεις, ύστερα από τα τραγικά γεγονότα στις ΗΠΑ στις 11 Σεπτεμβρίου
2001.
17% μειώθηκε ο Γενικός Δείκτης του ΧΑΑ σε 10 συνεδριάσεις από τις 11
Σεπτεμβρίου 2001.
6,1% μειώθηκε ο δείκτης DAX σε οκτώ συνεδριάσεις από τις 11
Σεπτεμβρίου.
10,85% μειώθηκε ο δείκτης Dow Jones από τις 17 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 20
Σεπτεμβρίου 2001.
4% άνοδο, κατά μέσο όρο, σημείωσε ο δείκτης Dow Jones ύστερα από έναν
μήνα από κάθε κρίση, από το 1940.
13% άνοδο κατά μέσο όρο σημείωσε ο δείκτης Dow Jones ύστερα από τρεις
μήνες από κάθε κρίση από το 1940
25 χρόνια έκανε να ανακάμψει το αμερικανικό χρηματιστήριο από την κρίση
του 1929.
87 χρόνια πέρασαν από την τελευταία φορά που δεν λειτούργησε το
αμερικανικό χρηματιστήριο.
4 ημέρες κλειστό παρέμεινε το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, ύστερα από
τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου.
12 τόνοι σε μπάρες χρυσού αξίας 106 εκατ. δολαρίων, που φυλάσσονταν σε
υπόγεια των Δίδυμων Πύργων για λογαριασμό του Χρηματιστηρίου Εμπορευμάτων της
Νέας Υόρκης, καταπλακώθηκαν.
