Το μυστικό του θεού των παραδεισένιων νησιών

Είναι ο υιός του Θεού, όχι όμως ο Ιησούς. Όπως και Εκείνος, αναμένεται να

επιστρέψει στη γη. Εκτός αν βρίσκεται ήδη εδώ. Κανείς δεν ξέρει ποιος

πραγματικά είναι. Αλλά δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία. Φέρνει μαζί του την

αλλαγή και την επιστροφή στις ρίζες, και αυτό ήταν πάντα το ζητούμενο.

Στις παραδείσιες ακτές των νησιών στις πρώην Νέες Εβρίδες, τη σημερινή

Δημοκρατία του Βανουάτου, η 15η Φεβρουαρίου είναι η πιο ξεχωριστή μέρα του

χρόνου. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος τιμήθηκε την ημέρα αυτή στη νήσο Τάνα

ο Τζον Φραμ, ο μέγας Προστάτης.

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν κάποιος που τον ονόμαζαν υιό του Θεού… Ποιος

ήταν, πότε έζησε, ποια η προσφορά του; Οι απαντήσεις που θα λάβει κανείς

εξαρτώνται από το πόσους και ποιους θα ρωτήσει. Γιατί ο καθένας έχει

διαμορφώσει τη δική του εικόνα για εκείνον. Για κάποιους είναι μαύρος

Μελανήσιος. Γι’ άλλους λευκός. Άλλοι τον θεωρούν μαύρο Αμερικανό στρατιώτη.

Είναι ο διάδοχος του Βούδα, του Ιησού ή του Μωάμεθ. Μια μέρα θα επιστρέψει. Αν

δεν είναι ήδη εδώ…

Είναι ένας θεός του ηφαιστείου, με μια στρατιά νεκρών που έχουν εγκλωβιστεί

στον κρατήρα του, αλλά κι ένα πνεύμα που σε επισκέπτεται, αφού πιεις το

περίφημο κάβα, το ποτό που παράγεται από τις ρίζες του «piper methysticum»

ή… μεθυστικού πιπεριού κατά τον Κάπτεν Κουκ. Όταν πρωτοεμφανίστηκε, στις

μέρες της αποικιοκρατίας (το Βανουάτου τελούσε υπό κοινή γαλλική και βρετανική

διοίκηση από το 1906), οι Βρετανοί σκέφτηκαν ότι επρόκειτο για κάποιον νησιώτη

που ήθελε να ξεσηκώσει τον κόσμο. Συνέλαβαν μερικούς πιστούς και τους

ταπείνωσαν, για να πείσουν τους ντόπιους ότι επρόκειτο για απάτη. Όμως οι

αυτόχθονες γνώριζαν πως ο Φραμ δεν μπορούσε να συλληφθεί. Και θα συνέχιζε να

εμφανίζεται προσφέροντάς τους φορτία με αγαθά για να αντέξουν. Για να τον

ευχαριστήσουν και να επικοινωνήσουν μαζί του οργάνωναν τελετές, που

κορυφώνονταν την 15η Φεβρουαρίου. Ύμνοι στο μισοσκόταδο που έφταναν στα χείλη

των πιστών σε άγνωστες στον ίδιο γλώσσες, παραστάσεις που συνδυάζουν

στρατιωτικά γυμνάσια με χορούς, όλα μια προσφορά στον Τζον Φραμ, που από τους

ουρανούς ή τον παράδεισο νοιαζόταν για την τύχη τους.

«Λατρεία του φορτίου». Για τους ανθρωπολόγους, πρόκειται για ένα από τα

πιο παράξενα και εξωτικά φαινόμενα που έχουν καταγραφεί ποτέ σε παραδοσιακούς

πολιτισμούς. Σε ολόκληρη τη Μελανησία, από τη Νέα Γουινέα ώς τα Νησιά του

Σολομώντα και το νησί Τάνα στις Νέες Εβρίδες, δεκάδες κοινότητες ασύνδετες

μεταξύ τους εμφανίζονται να τελούν υπό την επιρροή των ίδιων παράδοξων

αντιλήψεων. Στην ουσία, πρόκειται για ολόκληρο κίνημα θρησκευτικών

προεκτάσεων, που πιστεύεται ότι έκανε την εμφάνισή του το 1890 και γνώρισε

πλήρη άνθηση εξήντα χρόνια αργότερα. Ονομάζεται cargo cult («λατρεία του

φορτίου») και αντιπροσωπεύει τις προσπάθειες των γηγενών να αντιμετωπίσουν τα

ξένα στοιχεία διατηρώντας την ταυτότητά τους. Όπως αποκαλύπτει ο Αυστραλός

ανθρωπολόγος Πίτερ Λόρενς, που επισκέφθηκε τη Νέα Γουινέα το 1949, η ζωή εκεί

θύμιζε ακόμη τη Λίθινη Εποχή. Η παρουσία του μάλιστα είχε δημιουργήσει

περίεργες εντυπώσεις και φήμες, που έλεγαν ότι ένα φορτίο αναμένεται να φτάσει

γι’ αυτόν με αεροπλάνο. Του ζήτησαν μάλιστα να επιβλέψει τον καθαρισμό ενός

διαδρόμου προσγείωσης, ώστε «να μπορέσουν να παραλάβουν το κρέας, το ρύζι, τα

εργαλεία, τα τσιγάρα και το μηχάνημα που παράγει ηλεκτρισμό…». Όταν τους

ρώτησε ποιος το στέλνει, η απάντηση ήταν: «Ο Θεός από τους ουρανούς». Για τους

δυτικούς αποικιοκράτες, η τρέλα αυτή ήταν αποτέλεσμα άγνοιας και

δεισιδαιμονιών. Αλλά οι κοινότητες αυτές πιστεύουν ότι μια μέρα ο κόσμος θα

γυρίσει ανάποδα, κι εκείνοι θα εισπράξουν τελικά την υλική ανταμοιβή της

εργασίας που προσέφεραν στους αποικιοκράτες. Στα μέσα του περασμένου αιώνα,

μια μεγάλη αμερικανική στρατιωτική δύναμη έφτασε στο γειτονικό νησί Σάντο. Δεν

ήταν μόνο το φορτίο τους που έκανε εντύπωση – όπλα, άρματα, βάρκες, τρόφιμα

και φάρμακα – αλλά και τα χρώματά τους… Πολλοί από τους στρατιώτες ήταν

μαύροι! Μια συμμετρία αιώνων μεταξύ ξένων (λευκών, πλουσίων) και ντόπιων

(μαύρων, φτωχών) έσπασε. Οι μαύροι ξένοι ήταν για πολλούς απόγονοι των ντόπιων

που είχαν απαχθεί από γαιοκτήμονες στο παρελθόν ή το απόσπασμα του Φραμ στον

αμερικανικό στρατό. Μεσσιανικός πυρετός σάρωσε τον Κόλπο του Θειαφιού. Η

κοινότητα των λευκών τρομοκρατήθηκε. Αμερικανοί αξιωματικοί έσπευσαν να

δηλώσουν ότι δεν έχουν καμία σχέση με τον Τζον Φραμ και ότι, αν οι ντόπιοι

ήθελαν να μην τους λείπει ποτέ το «φορτίο», θα έπρεπε να δουλέψουν. Κανείς δεν

πείστηκε. Αντίθετα, άρχισαν να πετούν στη θάλασσα ό,τι ξένο είχαν στην κατοχή

τους, ακόμη και τα χρήματα που είχαν βγάλει ύστερα από κοπιαστική εργασία.

Άλλωστε, ο Προφήτης θα τους έστελνε άλλα…

Ακατανόητοι ύμνοι προς τιμήν του Τζον Φραμ

Ο Τζον Φραμ δεν έφτασε ποτέ. Ούτε όμως οι κάτοικοι επέστρεψαν στις εκκλησίες.

Στις 15 Φεβρουαρίου του 1957, η αμερικανική σημαία υψώθηκε στον Κόλπο του

Θειαφιού. Ήταν ένας συμβιβασμός, επώδυνος αλλά αναγκαίος.

Η έπαρση της αμερικανικής σημαίας αποτελεί μέχρι και σήμερα το κεντρικό σημείο

των τελετών που γίνονται την ημέρα του Τζον Φραμ. Πριν ακόμη ξημερώσει,

δεκάδες άτομα συγκεντρώνονται σε μια καλύβα και ψάλλουν ύμνους σε γλώσσες

άγνωστες προς αυτούς. Σε μια άλλη γωνιά του νησιού ηλικιωμένοι, ντυμένοι με

παλιές αμερικανικές στρατιωτικές στολές, κάποιες από τις οποίες φέρουν

μετάλλια ανδρείας και πλήθος λογογράμματα, από αναγνωριστικά της Γκρίνπις

μέχρι και αστέρια του αμερικανικού μπέιζμπολ, συρρέουν σε ένα αυτοσχέδιο

μεταλλικό κτίσμα. Είναι το Βατικανό του κινήματος. Κανείς δεν ξέρει με

βεβαιότητα τι ακριβώς συμβαίνει εκεί. Σύμφωνα πάντως με έναν Βρετανό

ταξιδιώτη, οι γηραιότεροι κάθονται γύρω από μια τηλεόραση και ένα βίντεο και

παρακολουθούν ταινίες με ιππότες και γαλλικούς υπότιτλους.

Το κείμενο του Mike Jay δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Mighty Organ».