Το άλυτο μυστήριο πίσω από τον χαλκό

Ντυμένοι μόνο με τη θεϊκή τους γυμνότητα και την εκτυφλωτική τελειότητα της

μορφής, ακέραιοι, οι πολεμιστές του Ριάτσε δεν έχουν τίποτα να κρύψουν από τον

επισκέπτη του Μουσείου στο Ρήγιο της Καλαβρίας. Γνωρίζουμε το ύψος τους. Είναι

δύο μέτρα ο «νέος» με την πιο φουντωτή γενειάδα και τα μακριά σγουρά μαλλιά,

1,98 ο άλλος, ο γηραιότερες με το κράνος, τα κοντά μαλλιά και τον ωραίο γυμνό

αυχένα. Γνωρίζουμε το βάρος τους – είναι ακριβώς το ίδιο, 190 κιλά. Ακόμα και

το πάχος της μετάλλινης σάρκας τους, οκτώ χιλιοστά και επτά χιλιοστά

αντίστοιχα, είναι γνωστό.

Κι όμως, τίποτα δεν ξέρουμε στην ουσία για την ταυτότητά τους. Ποιοι είναι,

ήρωες ή θεοί, από πού έρχονται, ποιος τους έπλασε. Υπάρχουν μόνον υποθέσεις.

Η ανακάλυψη. Πριν από τριάντα χρόνια: Το χάλκινο χέρι που εξείχε από

την άμμο σε βάθος μόλις οκτώ μέτρων στο Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από το Ριάτσε,

ήταν σαν να ζητούσε βοήθεια… για να βγει από την υγρή φυλακή του βυθού και

να ανέβει πάλι στο φως. Το πρόσεξε στις 16 Αυγούστου 1972 ένας υποβρύχιος

κολυμβητής και ειδοποίησε τους καραμπινιέρους. Μέσα σε λίγες ημέρες – στις 21

Αυγούστου – τα δύο ακέραια αγάλματα των πολεμιστών είχαν κιόλας βγει στη

στεριά και είχαν πάρει τον δρόμο για το επαρχιακό Μουσείο του Ρηγίου, που, από

την ανωνυμία, εκσφενδονίσθηκε στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος.

Δικαιολογημένα θεωρήθηκαν εφάμιλλα του Ηνιόχου των Δελφών και του Ποσειδώνα ή

του Δία του Αρτεμισίου. Εκεί έμειναν για δυόμισι χρόνια για τις πρώτες

βοήθειες για να αφαλατωθούν και να απαλλαγούν από τις επικαθήσεις και τα

άλατα.

Αποκαλύψεις: Επειδή τα τεχνικά μέσα του Μουσείου στο Ρήγιο ήταν

ανεπαρκή, οι «πολεμιστές» μεταφέρθηκαν στη Φλωρεντία, στο Κορυφαίο Κέντρο

Συντήρησης της Ιταλίας. Για πέντε χρόνια υποβλήθηκαν σε ακτινοσκοπήσεις,

ραδιοαναλύσεις και εκεί έγιναν οι πρώτες αποκαλύψεις: το αριστερό χέρι του

αγάλματος Α (ο «νέος»), όπου ήταν κολλημένη η ασπίδα, και το δεξί μπράτσο του

αγάλματος Β προέρχονταν από διαφορετική χύτευση από τα υπόλοιπα μέρη των

αγαλμάτων. Χυτεύθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή και ή αντικατέστησαν τα αυθεντικά

χέρια, που ίσως είχαν φθαρεί, ή τροποποίησαν τη θέση των χεριών για να την

προσαρμόσουν σε μια διαφορετική χρήση.

Ασημένιες λεπτομέρειες: Αποκαλύφθηκε ακόμα ότι τα δόντια του αγάλματος

Α και οι βλεφαρίδες και των δύο αγαλμάτων ήταν από ασήμι. Ελεφαντόδοντο και

ασβεστόλιθος είχαν χρησιμοποιηθεί για τις κόρες των ματιών και κόκκινος χαλκός

για τα χείλη.

Ο γλύπτης: Οι διαφορές που τροφοδοτούν την έρευνα και τις υποθέσεις για

την αναγνώριση της ταυτότητάς τους, μοιάζουν απειροελάχιστες. Το άνω μέρος του

νέου – το άγαλμα Α – είναι κάπως στατικό και θυμίζει τα αγάλματα του αυστηρού

ρυθμού στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι είναι έργο

νεανικό του ίδιου του Φειδία, που έγινε το 460 π.Χ.

Το δεύτερο άγαλμα, με την ακρίβεια και φυσικότητα της στάσης του και την

υπεροχή της ρώμης του σώματος, κλίνει προς το δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ.,

περίπου στο 430 π.Χ., και αποδίδεται στον Πολύκλειτο ως προς τη χαλαρή στάση

του κορμού και τη θέση ανάπαυσης της αριστερής κνήμης.

Μια άλλη υπόθεση αποδίδει τα αγάλματα στον Πυθαγόρα από τη Σάμο, που έδρασε το

490 – 440 π.Χ. και δημιούργησε πολλά αγάλματα στην Κάτω Ιταλία. Είχε μάλιστα

εγκαταστήσει το εργαστήριό του στο Ρήγιο. Λέγεται ότι πρώτος ο Πυθαγόρας

παρουσίασε ζωντανές λεπτομέρειες όπως τα μαλλιά και οι φλέβες που φούσκωναν

γεμάτες ζωή.

Θεούς ή ήρωες θεωρήθηκε ότι παριστάνουν τα δύο αγάλματα χωρίς να υπάρχει καμιά

ένδειξη γι’ αυτό, εκτός από την εκθαμβωτική ομορφιά τους.

Προέλευση: Από την Αθήνα, τον Τάραντα, τους Επιζεφύριους Λοκρούς, την

Ολυμπία, τους Δελφούς; Αβέβαιο. Το βέβαιον είναι ότι ήρθαν από τη θάλασσα και

ότι τα πόδια τους ήταν δεμένα με λουριά από μαλακό μολύβι στη διάρκεια του

ταξιδιού και στερεωμένα σε βάση για να μην πέσουν και χτυπηθούν.

Εμπόριο: Αιτία της παρουσίας των αγαλμάτων στο πλοίο, που είτε ναυάγησε

είτε απαλλάχθηκε από το βάρος των δύο αγαλμάτων για να μη βυθιστεί, πρέπει να

είναι το εμπόριο αρχαιοτήτων που ανθούσε κατά τον 1ο – 2ο αι. μ.Χ. μεταξύ

Ελλάδας και Ιταλίας.

Υπόθεση συναρπαστική: Ότι προέρχονται από τα αφιερώματα στο Ιερό του

Απόλλωνα στους Δελφούς. Δυστυχώς τα στηρίγματα κάτω από τα πόδια τους δεν

ταιριάζουν με καμιά από τις βάσεις αγαλμάτων από αυτές που σώζονται ακόμα

στους Δελφούς, οι οποίες φιλοξενούσαν περίπου εκατό αγάλματα θεών και ηρώων.

Προφυλάξεις: Οι δύο πολεμιστές ποζάρουν έτοιμοι για πόλεμο – χωρίς τα

σπαθιά και τις ασπίδες – πάνω σε ένα δάπεδο στρωμένο με άμμο στην τεράστια

υπόγεια ειδική αίθουσα που ανοίχθηκε στο Μουσείο του Ρηγίου, ενώ στέκουν πάνω

σε ειδικά αντισεισμικά βάθρα. Γύρω επικρατούν ειδικές συνθήκες υγρασίας

40%-50% και θερμοκρασίας 21-23 βαθμών.

Σενάρια για να ταξιδέψουν οι πολεμιστές στην Ελλάδα με την ευκαιρία των

Ολυμπιακών Αγώνων, με αντάλλαγμα την έκθεση στο Ρήγιο αγαλμάτων ίσης αξίας,

μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπως ο Ηνίοχος των Δελφών, έχουν εξυφανθεί αλλά

αποκλείονται για τεχνικούς λόγους. Δεν είναι όμως απίθανο να ευοδωθούν τα

σενάρια που φέρουν τα αντίγραφα αυτών των αγαλμάτων να συμμετέχουν σε

ολυμπιακή έκθεση στην Αθήνα.

INFO

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Ρηγίου. Πληροφορίες +390965810381. Είσοδος: 5

ευρώ. Ωράρια: Καθημερινά 9 π.μ. – 7.30 μ.μ.