ΑΡΗΣ ΠΑΤΡΙΝΟΣ Ο Έλληνας που χαρτογράφησε το ανθρώπινο γονιδίωμα

Τα τελευταία εννέα χρόνια οι πιο αξιόλογοι επιστήμονες που εργάζονται στις

Ηνωμένες Πολιτείες περνούν την πόρτα του γραφείου του στο Τζέρμανταουν του

Μέριλαντ, «ζωγραφίζοντας» με τις προτάσεις τους ένα καλύτερο μέλλον για την

ανθρωπότητα: περισσότερο αποτελεσματικές θεραπείες, μεγαλύτερη διάρκεια και

καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότεροι θάνατοι, πιο καθαρό περιβάλλον.

Δουλειά του Άρη Πατρινού είναι να αναγνωρίσει, μέσα στη βροχή προτάσεων που

δέχεται για τη χρηματοδότηση νέων ερευνητικών προγραμμάτων, αυτά που

υπόσχονται τα πιο ελπιδοφόρα αποτελέσματα για τον άνθρωπο χωρίς να εγκυμονούν

ηθικούς και κοινωνικούς κινδύνους. Στη δύσκολη αυτή αποστολή, συνεργάζεται με

50 επιστήμονες, κατόχους διδακτορικού, που εργάζονται υπό τις εντολές του στο

υπουργείο Ενέργειας και λογοδοτεί στον διευθυντή του Γραφείου Επιστημών,

διορισμένο από τον Αμερικανό πρόεδρο.

Ως διευθυντής Βιολογικών και Περιβαλλοντικών Ερευνών στο Γραφείο

Επιστημών του υπουργείου, διαχειρίζεται 500 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο,

ποσό που διαθέτει η αμερικανική κυβέρνηση για να χρηματοδοτήσει νέα

προγράμματα στον τομέα του. Κάθε μέρα βρίσκεται σε επαφή με επιστήμονες και

ενημερώνεται για τις τελευταίες εξελίξεις στην έρευνα, μία δουλειά που απαιτεί

όχι μόνο τις ώρες γραφείου, αλλά πολλά βράδια και Σαββατοκύριακα από τον

ελεύθερο χρόνο του.

Παρ’ όλο που κατέχει το πολύ σημαντικό αυτό πόστο από το 1993, ο κ. Πατρινός

έγινε παγκοσμίως γνωστός πριν από δύο χρόνια, όταν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη

χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος από τις ερευνητικές ομάδες των Κρεγκ

Βέντερ και Φράνσις Κόλινς. «Ακόμα πιστεύω ότι είναι το σημαντικότερο

επιστημονικό κατόρθωμα στην ιστορία», λέει στα «ΝΕΑ». «Το αποτέλεσμα έχει

ξεπεράσει ακόμα και τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες μου. Το 2000 ανακοινώσαμε

την ολοκλήρωση του πρώτου σχεδίου του DNA. Τώρα, τρέχουμε με ξέφρενους ρυθμούς

για να παραδώσουμε το ολοκληρωμένο προϊόν τον Απρίλιο του 2003, στην 50ή

επέτειο της διάσημης εργασίας των Γουότσον και Κρικ για τη διπλή ελικοειδή

δομή του DNA».

Οι υπεύθυνοι έχουν θέσει αυτό το χρονικό όριο επειδή εκείνο τον μήνα, η 50ή

επέτειος της εργασίας των Γουότσον και Κρικ θα εορταστεί από την παγκόσμια

επιστημονική κοινότητα, με το βλέμμα στραμμένο, παράλληλα, προς το μέλλον.

«Πιστεύω ότι τα επόμενα σημαντικά βήματα θα σχετίζονται με ανακαλύψεις στην

κατανόηση της δομής και της λειτουργίας των πρωτεϊνών και στην ικανότητά μας

να μοντελοποιήσουμε ολόκληρα κύτταρα και αργότερα πολυκυτταρικές συνθέσεις».

Εκτός από το ανθρώπινο γονιδίωμα όμως, ο Έλληνας επιστήμονας – μηχανικός στην

ειδικότητα – παρακολουθεί καθημερινά την πρόοδο πολλών ακόμα ερευνών, με

πολυποίκιλες πιθανές εφαρμογές. «Είμαι επικεφαλής ενός επιστημονικού

προγράμματος που έχει επίκεντρο τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα. Περιλαμβάνει

έρευνες στη γενετική και τη μελέτη των πρωτεϊνών μικροβιακών κοινοτήτων που

μπορούν να εφαρμοστούν σε καθαρότερες μορφές ενέργειας – μία από τις κύριες

αποστολές του υπουργείου -, όπως π.χ. την παραγωγή υδρογόνου.

Άλλες ερευνητικές κατευθύνσεις που μας απασχολούν είναι η απομόνωση του

άνθρακα ως μεθόδου καταπολέμησης των παγκόσμιων κλιματικών μεταβολών και η

χρήση βιολογικών μεθόδων για να καθαρίσουμε τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα που

άφησε πίσω του ο Ψυχρός Πόλεμος. Ερευνούμε επίσης πώς επηρεάζουν την ανθρώπινη

βιολογία οι χαμηλές δόσεις ραδιενέργειας».

Οι περιβαλλοντικές επιστήμες ήταν από παλιά και εξακολουθούν να

βρίσκονται μέσα στα βασικά ενδιαφέροντα του κ. Πατρινού. Οι αιτίες και τα

αποτελέσματα των κλιματικών αλλαγών από την αύξηση των θερμοκηπιακών αερίων

στην ατμόσφαιρα αποτελούν μία ακόμα από τις βασικές κατευθύνσεις των

προγραμμάτων που χρηματοδοτεί το γραφείο του. «Βασικός μας στόχος είναι η

ανάπτυξη πολύπλοκων μοντέλων, που θα μας βοηθήσουν να προβλέψουμε αυτές τις

αλλαγές».

Τέλος, «έχουμε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα, που συνδυάζει την ειδικότητά μας

στις ιατρικές και υπολογιστικές επιστήμες, αναπτύσσοντας νέες μεθόδους για τη

διάγνωση και θεραπεία ασθενειών. Πρόσφατα, αναπτύξαμε έναν τεχνητό

αμφιβληστροειδή, ο οποίος, όταν τελειοποιηθεί, θα δώσει τη χαμένη όραση σε

ανθρώπους που τυφλώθηκαν από ασθένειες όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδος».

Για ζωή και πάνω από τα 100…

Μετά την αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ολοένα και περισσότερες

επιστημονικές ανακοινώσεις αυξάνουν τις προσδοκίες για τη μάχη ενάντια στον

καρκίνο. Ο κ. Άρης Πατρινός όμως, είναι περισσότερο προσεκτικός: «Έχουμε ήδη

κάνει μεγάλα βήματα στην ιατρική και ο ρυθμός των ανακαλύψεων θα ενταθεί. Την

ίδια στιγμή όμως, μας ταπεινώνει συνεχώς η ανακάλυψη ότι πολλές ασθένειες

είναι εκπληκτικά πολύπλοκες και δεν επιδέχονται ξεκάθαρες λύσεις. Χρειαζόμαστε

ακόμα δεκαετίες πολύ σκληρής δουλειάς πριν φτάσουμε στο σημείο της

θαυματουργής θεραπείας για όλες τις ασθένειες ή σε μία ποιοτική ζωή μεγαλύτερη

των 100 χρόνων».

Όπως εξηγεί, όλες οι ασθένειες έχουν ένα γενετικό και ένα περιβαλλοντικό

(εξωτερικό) στοιχείο. Σε μερικές, κυριαρχεί το γενετικό στοιχείο (όπως στην

κυστική ίνωση των πνευμόνων) και σε άλλες το περιβαλλοντικό (π.χ. στο AIDS).

«Η έρευνα του γονιδιώματος θα έχει αποτελέσματα για την πρώτη κατηγορία, ιδίως

για τις μονογονιδιακές ασθένειες, που οφείλονται σε προβλήματα ενός μικρού

αριθμού γονιδίων. Δυστυχώς, όμως, οι περισσότερες ασθένειες είναι

πολυγονιδιακές, όπως ο καρκίνος και ο διαβήτης. Γι’ αυτές, η πρόοδος είναι

αργή και συχνά απογοητευτική. Όμως, καθώς βελτιώνονται τα επιστημονικά μας

εργαλεία, όπως οι υπερυπολογιστές, θα καταφέρουμε να αποκωδικοποιήσουμε την

πολυπλοκότητα των γονιδίων αυτών και να βρούμε τα φάρμακα που θα διορθώσουν τα

λάθη τους».

Στην πορεία βέβαια, η ανθρωπότητα θα βρεθεί μπροστά σε νέες αρρώστιες,

άγνωστες σήμερα, «που ίσως δεν έχουμε διαγνώσει σωστά στο παρελθόν. Μερικές θα

είναι αποτέλεσμα της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής και άλλες θα προκληθούν από

περιβαλλοντικούς παράγοντες που σήμερα δεν μπορούμε καν να προβλέψουμε».

Εναντίον της κλωνοποίησης

Κατηγορηματικά ενάντιος στην κλωνοποίηση ανθρώπου δηλώνει ο Έλληνας

επιστήμονας. Και συμπληρώνει ότι ποτέ δεν έχει φτάσει στο γραφείο του πρόταση

για αντίστοιχο ερευνητικό πρόγραμμα. «Θεωρητικά μπορεί να γίνει, με τον ίδιο

τρόπο που κλωνοποιήθηκε η Ντόλι, αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα έχει

επιτυχία και εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Ηθικά πάντως, η ανθρωπότητα δεν

είναι έτοιμη για κάτι τέτοιο. Πρέπει να λύσουμε πρώτα νομικά και κοινωνικά

ζητήματα πριν προχωρήσουμε στην κλωνοποίηση. Χρειαζόμαστε την κατάλληλη

εκπαίδευση σε όλους τους τομείς για να προστατευθούμε από την κακή εφαρμογή

της επιστημονικής ικανότητας. Πιστεύω επίσης ότι πρέπει να θεσπίσουμε νέους

νόμους για την προστασία του ατόμου από τις γενετικές διακρίσεις στην

περίθαλψη και την εργασία».