Βιρτζίνια Γουλφ. «Έρχονται στιγμές – όπως όταν με φίλησες προχτές – που νιώθω

σαν πέτρα», γράφει στον σύζυγό της, Λέοναρντ

Βιρτζίνια Στήβεν (1882-1941). Αργότερα γνωστή ως Βιρτζίνια Γουλφ. Επιστολή

προς τον θαυμαστή της Σύντεϋ Ουάτερλου, μετά την πρότασή του σε γάμο. Ο

Ουάτερλου, συγγραφέας και υπάλληλος στο βρετανικό Φόρεϊν Όφις, ήταν χρόνια

φίλος τής Στήβεν και ήταν ακόμα παντρεμένος όταν της έκανε πρόταση γάμου.

9 Δεκεμβρίου 1911

Αγαπητέ Σύντεϋ,

Σκόπευα να απαντήσω νωρίτερα στο γράμμα σου. Χαίρομαι που δεν κατηγορείς τον

εαυτό σου, γιατί είμαι βεβαία ότι δεν υπάρχει τίποτα να τον κατηγορήσεις.

Νομίζω ότι καταλαβαίνω όλα όσα λες και τα βρίσκω πολύ λογικά.

Αισθάνομαι όμως ότι εγώ από την πλευρά μου πρέπει να ξεκαθαρίσω όσα δεν

ξεκαθάρισα εκείνη τη νύχτα. Δεν αισθάνομαι αυτό που πρέπει να αισθάνομαι για

τον άντρα που θα παντρευτώ, νομίζω. Πρέπει να σου το διασαφηνίσω αυτό, για να

το λάβεις υπ’ όψιν σου. Πιστεύω ότι έχεις τη δύναμη να πάψεις να με σκέφτεται

σαν το άτομο που επιθυμείς να παντρευτείς. Θα ήταν ασυγχώρητο από μέρους μου

αν δεν έκανα ό,τι περνάει από το χέρι μου για να σε σώσω από κάτι που πιστεύω

πως είναι μια μεγάλη σπατάλη.

Σε παρακαλώ γράψε μου όποτε θέλεις και πες μου ό,τι επιθυμείς και, σε

παρακαλώ, να συμπεριφερθείς όπως ακριβώς εσύ αισθάνεσαι. Ελπίζω, όπως και να

έχει, να μην πάψουμε ποτέ να είμαστε καλοί φίλοι.

Πάντα δική σου,

Βιρτζίνια Στήβεν

Το ακόλουθο γράμμα έχει πάλι αποστολέα τη Βιρτζίνια Στήβεν και

παραλήπτη τον Λέοναρντ Γουλφ (1880-1969) και στάλθηκε το 1912. Ο Γουλφ τής

είχε κάνει πρόταση γάμου κι εκείνη, παρ’ ότι αρχικά την απέρριψε, τρεις μήνες

αργότερα τον παντρεύτηκε. H Βιρτζίνια ήταν τριάντα χρόνων, ο Γουλφ τριάντα

ενός. Σελ. 199. περίπου ένα χρόνο αργότερα, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1913, η

Βιρτζίνια έκανε μία αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας με υπνωτικά χάπια. Τελικά

τα κατάφερε το 1941, όταν πνίγηκε στον ποταμό Ους, κοντά στο σπίτι της, στο

Σάσεξ.

1η Μαΐου, 1912

Πολυαγαπημένε μου Λέοναρντ,

Οι Βιρτζίνια και Λέοναρντ Γουλφ, όπως τους υποδύθηκαν στην ταινία «Οι ώρες»

οι Νικόλ Κίντμαν και Στίβεν Ντιλέινι

Για να ασχοληθούμε με τα πρακτικά δεδομένα (τα δάχτυλά μου είναι τόσο παγωμένα

που δεν μπορώ να γράψω) θα επιστρέψω αύριο στις 7, οπότε θα έχουμε τον χρόνο

να συζητήσουμε, αλλά τι σημασία έχει αυτό; Αν πρόκειται τελικά να παραιτηθείς,

δεν μπορείς να πάρεις άδεια. Εν πάση περιπτώσει, πρόσεχε τι καριέρα πας να

καταστρέψεις!

Τώρα, σχετικά με τα υπόλοιπα. Φαίνεται ότι σου προκαλώ πολύ πόνο – χωρίς ούτε

καν να το καταλαβαίνω -, επομένως θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο απλή μπορώ

μαζί σου γιατί, κάτι μου λέει, ότι τις μισές φορές βρίσκεσαι σε μία ομίχλη την

οποία εγώ δεν αντιλαμβάνομαι καθόλου. Φυσικά δεν μπορώ να σου εξηγήσω τι

αισθάνομαι. Υπάρχουν μερικά πράγματα που μου κάνουν εντύπωση. Τα προφανή

πλεονεκτήματα του γάμου στέκονται στον δρόμο μου και λέω στον εαυτό μου: Όπως

και να έχει, θα είσαι πολύ ευτυχισμένη μαζί του. Θα σου χαρίσει

συντροφικότητα, παιδιά και μια ζωή πολυάσχολη, γεμάτη. Και μετά λέω: Θεέ μου,

δεν μπορώ να αντιμετωπίσω τον γάμο σαν επάγγελμα! Οι λίγοι άνθρωποι που

γνωρίζουν την πρότασή σου, το βρίσκουν ταιριαχτό. Και αυτό με κάνει να

διερευνώ ακόμα περισσότερα τα κίνητρά μου. Ύστερα φυσικά, μερικές φορές, η

ένταση της επιθυμίας σου με θυμώνει.

Ίσως το γεγονός ότι είσαι Εβραίος παίζει ρόλο σε αυτό. Μοιάζεις τόσο ξένος.

Όσο για μένα, εγώ είμαι τρομερά ασταθής. Μέσα σε μια στιγμή και χωρίς λόγο,

περνώ από το ζεστό στο κρύο. Πιστεύω ότι ίσως επιδρούν πάνω μου η απλή

σωματική προσπάθεια και η κούραση. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι, σε

πείσμα αυτών των συναισθημάτων, που εξακολουθούν να κυνηγούν το ένα το άλλο

όλη τη μέρα που είμαι μαζί σου, υπάρχει ένα μόνιμο συναίσθημα που όλο και

μεγαλώνει. Φυσικά θέλεις να μάθεις αν αυτό αρκεί να με κάνει να σε παντρευτώ

κάποτε. Πού να ξέρω; Νομίζω πως ναι, γιατί δεν υπάρχει λόγος για το αντίθετο.

Όμως δεν γνωρίζω τι επιφυλάσσει το μέλλον. Σχεδόν φοβάμαι τον εαυτό μου.

Έρχονται φορές που νιώθω ότι ποτέ κανείς δεν έχει μοιραστεί τίποτα με κανέναν

άλλον, ούτε πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο… Αυτός είναι ο λόγος που με

παρομοιάζεις με λόφο, με βράχο. Από την άλλη όμως, τα θέλω όλα. Αγάπη, παιδιά,

περιπέτεια, οικειότητα, δουλειά. (Βγάζεις νόημα απ’ αυτές τις ασυναρτησίες;

Γράφω ό,τι μου έρχεται στον νου). Έτσι τη μία είμαι σχεδόν ερωτευμένη μαζί σου

και θέλω να είμαι μαζί σου αιώνια, να σου λέω τα πάντα για μένα, τις πιο

τρελές και τραβηγμένες σκέψεις μου. Έρχονται φορές που σκέφτομαι ότι θα είχα

τα πάντα, αν σε παντρευόμουν… Κι ύστερα… μήπως αυτό που μπαίνει ανάμεσά

μας είναι η σεξουαλική πλευρά; Όπως σου είπα απότομα προχτές, δεν αισθάνομαι

καμία σωματική έλξη για σένα.

Έρχονται στιγμές – όπως όταν με φίλησες προχτές – που νιώθω σαν πέτρα. Και

όμως το τόσο έντονο ενδιαφέρον σου για μένα με συγκλονίζει. Είναι τόσο

αληθινό, τόσο αλλόκοτο. Γιατί σου συμβαίνει αυτό; Τι είμαι για σένα, εκτός από

ένα ευχάριστο, ελκυστικό πλάσμα; Αλλά αφού νοιάζεσαι τόσο, αισθάνομαι ότι, για

να σε παντρευτώ, πρέπει και εγώ να σε νοιάζομαι. Νιώθω ότι πρέπει να σου τα

δώσω όλα. Και ότι, αν δεν μπορώ, ο γάμος θα είναι δεύτερης διαλογής για σένα,

αλλά και για μένα. Αν μπορούσες να συνεχίσεις όπως πριν, να με αφήσεις να βρω

τον δρόμο μου, αυτό θα με ευχαριστούσε περισσότερο απ’ όλα. Άλλωστε πρέπει να

διακινδυνεύσουμε και οι δύο. Από την άλλη πρέπει να σου πω ότι με έχεις κάνει

ευτυχισμένη. Και οι δύο μας επιθυμούμε ένα γάμο απόλυτα ζωντανό, πάντα ακμαίο,

πάντα θερμό, όχι νεκρό και εύκολο σαν τους περισσότερους γάμους. Απαιτούμε

πολλά από τη ζωή, έτσι; Ίσως τα πάρουμε. Τι υπέροχα που θα είναι τότε!

Δεν μπορεί να πει κανείς πολλά σε ένα γράμμα, έτσι; Δεν ασχολήθηκα καθόλου με

ένα σωρό πράγματα που συμβαίνουν εδώ. Αυτά όμως μπορούν να περιμένουν.

Σου αρέσει η φωτογραφία που σου στέλνω; Κάπως μεγαλόπρεπη, νομίζω. Να και μία

ακόμα.

Δική σου

B.Σ.

ΑΓΚΝΕΣ ΜΠΟΥΛΤΟΝ (1893-1968)

«Που να πάρει, αν ήξερες πόσο πλήττω…»

Ευγένιος Ο’ Νηλ. H σχέση του με την ηθοποιό Καρλότα Μοντερέι οδήγησε τη

σύζυγό του, Άγκνες Μπούλτον, στα πρόθυρα της αυτοκτονίας

H Άγκνες Μπούλτον ήταν συγγραφέας και σύζυγος του θεατρικού συγγραφέα Ευγένιου

Ο’ Νηλ (1888-1953). Γνωστότερο έργο της «The Road Is Before Us» (Ο δρόμος

είναι μπροστά μας), 1944. Επιστολή προς τον Ευγένιο Ο’ Νηλ. Οι δυο τους

γνωρίστηκαν το 1917 σε ένα μπαρ του Γκρήνουιτς Βίλατζ και ενάμιση χρόνο

αργότερα παντρεύτηκαν. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Σέιν και την Ούνα, ένα

ατίθασο πλάσμα, αργότερα κοσμική της Νέας Υόρκης και σύζυγος του Τσάρλι

Τσάπλιν. Το 1926 ο Ο’ Νηλ έχει ήδη δημιουργήσει μία άλλη σχέση με την ηθοποιό

Καρλότα Μοντερέυ, η οποία, το 1922, είχε παίξει στο θεατρικό του έργο «Ο

τριχωτός πίθηκος». H Μπούλτον προσπάθησε να σώσει το γάμο τους, αλλά ο Ο’ Νηλ

άρχισε να μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στη Νέα Υόρκη – όπου έμενε η Μοντερέυ

– και στις Βερμούδες – όπου έμενε η Μπούλτον. Τελικά, το 1928, κατέληξε στην

Μοντερέυ.

Αγαπημένε μου Τζην.

Το γράμμα σου – όλο, εκτός από υστερόγραφο – μου έδωσε κουράγιο, με έκανε

ευτυχισμένη. Και μετά… εκείνη η μοιραία προσθήκη, όπου έμοιαζες πάλι τόσο

μελαγχολικός και απογοητευμένος. Περιμένω ανυπόμονα το επόμενο γράμμα σου με

το επόμενο πλοίο.

(…) Είμαι τελείως απελπισμένη – με εσένα που είσαι αδιάκοπα δυστυχισμένος,

με την κακοτυχία, με όλα. Οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος, με πρακτικό μυαλό θα

σκεφτόταν ότι αυτό που έκανα – να μείνω εδώ – είναι η καλύτερη λύση. Από την

άλλη όμως σου επιτρέπει να λες ότι πρέπει να αποκτήσω εραστή – εσύ που, όπως

κι εγώ, ξέρεις πολύ καλά, ότι κάτι τέτοιο είναι, από κάθε άποψη, παράλογο. Και

ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός, παρακαλώ; Που να πάρει, αν ήξερες πόσο

πλήττω, πόσο μόνη είμαι εδώ… ξέχνα το, λέω να τα μαζεύω και να έρθω στη Νέα

Υόρκη με το επόμενο πλοίο – με τα παιδιά και όλα τα σχετικά. Από ‘κεί και πέρα

βλέπουμε. (…) Μην ξεχνάς τη συζήτηση που είχαμε, τότε που μου είπες ότι

θέλεις διαζύγιο. Θυμήσου τις ατελείωτες μέρες βουβής αντιπάθειας και μίσους

από τη μεριά σου, θυμήσου όσα έχεις πει και έχεις κάνει. Ή μήπως νόμισες ότι

μπορώ να τα ξεχάσω όλα αυτά; Τώρα με αγαπάς και με χρειάζεσαι, μάλιστα, γιατί

πλήττεις και νιώθεις μοναξιά, αλλά αυτή η αγάπη εκφυλίζεται γρήγορα, μόλις

μείνουμε μερικές βδομάδες μαζί και μετατρέπεται σε ενόχληση.

(…) Ξοδεύω πολύ λίγα για την καθημερινή μας ζωή, όπως σου έγραψα… δεν το

αναφέρεις καθόλου στο γράμμα σου. Έχω το μικρό μου πιστόλι κλειδωμένο σε ένα

συρτάρι και έχω πετάξει το κλειδί, αλλιώς θα τα παίξω όλα για όλα, θα δώσω ένα

τέλος, πιστεύω, εδώ και τώρα, απόψε. Οι Βερμούδες είναι ένας τόπος τόσο έρημος

και, σαν να μην έφθανε αυτό, παντού υπάρχει η παλιά δυσπιστία. Ειλικρινά,

μακάρι να βρισκόταν κάποιος ενδιαφέρων άντρας κάπου εδώ γύρω. Δεν

καταλαβαίνεις πως γράμματα σαν τα δικά σου αρκούν για να ωθήσουν μια γυναίκα

στα «όρια της παρανομίας», να την κάνουν να ψάξει για εραστή; Που να σε πάρει

Τζην, πως μπορείς να λες τέτοια πράγματα; Είσαι με τα καλά σου;

Σε χαιρετώ. (…) Δική σου. Άγκνες.

INFO

«Γράμματα χωρισμού». Ανθολόγηση, εισαγωγή, μετάφραση: Έφη Φρυδά. Εκδόσεις

«Μελάνι», 2003, σελ. 295.

Επιμέλεια: Μανώλης Πιμπλής