Tο μυστήριο των Ολμέκων

Ήταν, περίπου, πριν από 3.000 χρόνια. Σε μια πεδιάδα στα παράλια του Κόλπου

του Μεξικού, γύρω από τη Βέρακρουζ, στην όχθη ποταμών που περνούσαν μέσα από

βάλτους και δίπλα από χωράφια με αραβόσιτο και φασόλια, οι Ολμέκοι

δημιούργησαν μία κοινωνία πολύπλοκη, θέτοντας τις βάσεις για το μεγαλείο των

πολιτισμών που ακολούθησαν τα χνάρια τους.

Οι Ολμέκοι θεωρούνται από τους αρχαιολόγους ως ο πρώτος πολιτισμός της

Μεσοαμερικής, της περιοχής δηλαδή που περιλαμβάνει το σημερινό Μεξικό και την

Κεντρική Αμερική. Πολλοί μάλιστα πιστεύουν πως οι Ολμέκοι είναι η «πηγή» των

Μάγιας. Μερικοί λένε πως ήταν ο πρώτος πολιτισμός σε ολόκληρη την Αμερική, αν

και τα ευρήματα πρόσφατων ανασκαφών στο Περού έχουν φέρει στο φως νέα

στοιχεία, που ανατρέπουν αυτήν τη θεωρία.

Διχασμός… Πόσο επηρέασαν όμως οι Ολμέκοι τη διαμόρφωση των πολιτισμών στην

περιοχή; Οι επιστήμονες είναι μοιρασμένοι. Άλλοι πιστεύουν ότι είναι η

«μητέρα» όλων των πολιτισμών και άλλοι, απλά ένας «αδελφός» πολιτισμός, που

επηρεάστηκε εξίσου από τους γείτονές του, διαμορφώνοντας κοινά χαρακτηριστικά

στη θρησκεία, την Τέχνη, την πολιτική δομή και την ιεραρχία.

Νέες ανασκαφές και η δημοσίευση των ευρημάτων τους, που έγινε τον περασμένο

μήνα στο περιοδικό «Science», φέρνουν πάλι τη διαμάχη στο προσκήνιο. Ο δρ

Τζέφρι Μπλόμστερ, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσινγκτον, αναφέρει

στοιχεία για τη διάδοση της κεραμικής των Ολμέκων σε ολόκληρη την περιοχή,

«κάτι που στηρίζει την πρωτοκαθεδρία των Ολμέκων για τη δημιουργία και την

εξάπλωση του πρώτου, ενιαίου εικονογραφικού συστήματος στη Μεσοαμερική».

Βασιζόμενοι στα νέα ευρήματα, οι ειδικοί κάνουν λόγο για τους «Αρχαίους

Έλληνες της Αμερικής» και παρομοιάζουν τη σχέση Ολμέκων και Μάγιας με την

αντίστοιχη Ελλήνων και Ρωμαίων.

«Αναμφισβήτητα…». Αναλύοντας εκατοντάδες κομμάτια κεραμικής, διακοσμημένα με

σύμβολα των Ολμέκων και συγκρίνοντάς τα με πηλό από την περιοχή, οι ερευνητές

κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα περισσότερα ήταν πρωτότυπα. «H εξαγωγή τους

γινόταν από την πρώτη πρωτεύουσα των Ολμέκων. Οι γείτονες έδειχναν μεγάλο

ενδιαφέρον για τον πολιτισμό των Ολμέκων», λέει ο Μπλόμστερ. Έτσι, η πόλη τους

φαίνεται πως ήταν το κομβικό σημείο για την προέλευση και ανάπτυξη της

πολύπλοκης κοινωνίας στη Μεσοαμερική και πως οι Ολμέκοι απετέλεσαν τη «μητέρα»

όλων των πολιτισμών της. Από αυτούς ξεκίνησαν, επίσης, παιχνίδια με μπάλες από

καουτσούκ, τα οποία εξαπλώθηκαν στους γείτονες και μεταγενέστερους λαούς και

έγιναν πολύ δημοφιλή. Αργότερα μάλιστα, οι Αζτέκοι ονόμασαν έτσι τους Ολμέκους

(που σημαίνει άνθρωποι από καουτσούκ) από τα παιχνίδια τους.

Κληροδότησαν στους Μάγιας τον πολιτισμό τους

ENA ΑΠΟ τα χαρακτηριστικά των Ολμέκων είναι η χρήση του νεφρίτη στις

δημιουργίες τους, τον οποίον και έβρισκαν σε αφθονία στην περιοχή τους. Πριν

από τρία χρόνια, οι επιστήμονες ανακάλυψαν πλούσια φλέβα του πολύτιμου αυτού

λίθου, και μάλιστα σε μεγάλα κομμάτια, στη ζούγκλα της Γουατεμάλας. Μαζί,

βρήκαν ίχνη από αρχαία ορυχεία και μπλε νεφρίτη, είδος που οι περίφημοι

Ολμέκοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν για να σμιλεύσουν λεπτεπίλεπτες ανθρώπινες

μορφές και τρομακτικές μάσκες. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ανακάλυψη έλυσε

ένα μεγάλο μυστήριο για την προέλευση του λίθου των Ολμέκων και έδειξε επίσης

ότι η άμεση επιρροή τους έφθανε πολύ μακρύτερα από ό,τι νόμιζαν. H επιρροή

τους πάνω στους Μάγιας άρχισε να φαίνεται πριν από το 100 π.X. Τότε, η Τέχνη,

η θρησκεία, τα παιχνίδια με μπάλες από καουτσούκ και τα τελετουργικά φορέματα

των ηγεμόνων τους είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους στις πόλεις των Μάγιας.

Συνάντηση πολιτισμών. Ο κλασικός Θεός τού αραβοσίτου των Μάγιας, λένε

οι ειδικοί, είναι… απόγονος ενός αντίστοιχου θεού των Ολμέκων. H περιοχή

όπου συναντιούνται ίχνη και των δύο πολιτισμών είναι η πόλη Ιζάπα, ένα μέρος

με επιβλητικούς ναούς στην επαρχία των Τσιάπας. Από εκεί, φαίνεται πως η

κουλτούρα των Ολμέκων εισχώρησε βαθιά στη χώρα των Μάγιας και τις μεγάλες τους

πόλεις και συγχωνεύθηκε με τον πολιτισμό τής προκλασικής τους περιόδου. Όπως

πολλά πράγματα στην Κεντρική Αμερική, η εξαφάνιση των Ολμέκων παραμένει

μυστήριο. Τίποτα δε δείχνει στις ανασκαφές τι μπορεί να συνέβη. Ούτε ίχνη από

εχθρικό στρατό υπάρχουν. H θεωρία της φυσικής καταστροφής, από σεισμούς και

πλημμύρες, είναι η επικρατέστερη για τους επιστήμονες. Πριν χαθούν όμως από το

πρόσωπο της Γης, οι Ολμέκοι κληροδότησαν στους ανερχόμενους Μάγιας την

πολιτική, την Τέχνη και τη θρησκεία τους.

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου