«Zούσε σαν να ήταν αιώνιος!»

Κάποτε ο Μάριο Βάργκας Γιόσα είχε δηλώσει ότι ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ήταν το

πιο σημαντικό πράγμα που συνέβη στη μυθιστορηματική γραφή της σύγχρονης

ισπανικής γλώσσας. Ενώ ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες όταν έλαβε το βραβείο Νόμπελ

το 1982 δήλωσε ότι κανονικά το βραβείο έπρεπε να είχε πάρει ο Μπόρχες, που

ζούσε τότε.

«Θεός φυλάξοι! Αν μου δώσουν το Νόμπελ θα είμαι ακόμη ένα νούμερο σε μια

λίστα. Ενώ τώρα, είμαι ο σκανδιναβικός μύθος· ο άνθρωπος στον οποίο αρνήθηκαν

το Νόμπελ!», είχε πει ο ίδιος, όταν για άλλη μια φορά δεν είχε τιμηθεί με το

Νόμπελ και απλοί άνθρωποι τον σταματούσαν στον δρόμο λέγοντάς του: «Δάσκαλε,

θα παρακαλέσω τον Θεό του χρόνου να σας δώσουν το Νόμπελ…».

Το περιστατικό διηγείται στα «NEA» η Μαρία Κοδάμα – η δεύτερη σύζυγος του

Μπόρχες, η γυναίκα με την οποία ο Αργεντινός συγγραφέας μοιράστηκε πολλά,

ιδιαίτερα στη δύση της ζωής του – η οποία βρίσκεται στην Αθήνα προσκεκλημένη

των Εκδόσεων Ελληνικά Γράμματα και της πρεσβείας της Αργεντινής με αφορμή την

20ή επέτειο από τον θάνατό του.

H Αργεντινή Μαρία Κοδάμα με τις ιαπωνικές ρίζες θυμάται έντονα ακόμη

ένα περιστατικό σχετικό με το Νόμπελ. Όπως εξηγεί, «ύστερ’ από μια ακόμη

ανακοίνωση των Νόμπελ, κάποιος δημοσιογράφος τηλεφώνησε στο σπίτι. Ήταν η

εποχή του Πινοσέτ στη Χιλή και ο Χόρχε θα ταξίδευε ώς εκεί γιατί είχε τιμηθεί

από το Καθολικό Πανεπιστήμιο. Ο δημοσιογράφος τού είπε: “Μην πας στη Χιλή και

θα μπορέσουμε να κάνουμε κάτι για το Νόμπελ”. Τότε ο Χόρχε τού είπε: “Υπάρχουν

δύο πράγματα που ο άνθρωπος δεν μπορεί να δεχθεί: να εκβιάζει και να τον

εκβιάζουν”. Και του έκλεισε το τηλέφωνο».

Αυτή την πίστη στις αρχές του θαύμαζε περισσότερο η Μαρία Κοδάμα. Το

γεγονός ότι «δεν πρόδωσε ποτέ τον εαυτό του. Ο Μπόρχες ήταν ένας άνθρωπος με

μεγάλες απώλειες στη ζωή του. Αλλά ποτέ δεν συμβιβάστηκε με τη γνώμη της

μάζας. Αν έκανε λάθος, το παραδεχόταν. Αν πίστευε ότι είχε δίκιο, δεν έκανε

πίσω».

Όσο για την καθημερινή της ζωή με τον μεγάλο ποιητή, πεζογράφο και φιλόσοφο,

«ήταν ένας άνθρωπος πολύ διασκεδαστικός», λέει. Και συνεχίζει: «Ήταν ένας

λαμπρός άνθρωπος, με γνώση πολλών πραγμάτων. Ήταν ένας άνθρωπος

συναισθηματικός και ταυτόχρονα λογικός. Ήταν ιδιοφυΐα. Για μένα η ιδιοφυΐα

είναι ένα βήμα παραπάνω από το ταλέντο: δεν είναι μόνο να χρησιμοποιείς ό,τι

σου έδωσε η φύση και οι συνθήκες, αλλά να προχωράς την εποχή σου στο μέλλον.

Να είσαι μπροστά. Ο Μπόρχες ήταν».

Είχε φόβους ο Μπόρχες; «Φοβόταν τους καθρέφτες. Όταν ήταν μικρός είχε ένα

καλογυαλισμένο έπιπλο στο δωμάτιό του, πάνω στο οποίο έβλεπε το είδωλό του.

Όταν του εξήγησαν τι σημαίνει καθρέφτης εντυπωσιάστηκε. Αλλά σε γενικές

γραμμές δεν είχε φόβους γιατί ήταν ορθολογιστής. Ούτε τον θάνατο φοβόταν. Είχε

αποδεχθεί τον θάνατο. Ωστόσο, ζούσε σαν να ήταν αιώνιος, γιατί έτσι θα

μπορούσε να δημιουργήσει».

H Μαρία Κοδάμα πρωτογνώρισε τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες όταν ήταν παιδί, 12

χρόνων. Στα 16 και αφού την ενδιέφερε πολύ η φιλολογία, ένας οικογενειακός

φίλος τής τον σύστησε. Παρακολούθησε τα σεμινάριά του και έγινε γραμματέας του

γύρω στα 1970. Από τότε οι δρόμοι τους δεν χώρισαν ποτέ. Τα κοινά τους ταξίδια

τα εξέδωσαν το 1984 υπό τη μορφή βιβλίου-λευκώματος, με τον τίτλο «Άτλας»,

όπου τα κείμενα ήταν του Μπόρχες και οι φωτογραφίες τής Κοδάμα. Δεν θα

μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού ο Μπόρχες είχε ήδη από το 1950 μεγάλα

προβλήματα οράσεως.

«Ήξερε ότι θα έμενε τυφλός, γι’ αυτό ανέπτυξε τη μνήμη του. Τα βιβλία που

διάβασε, οι πίνακες που αγάπησε, όλα τα παρατηρούσε σαν μεγεθυντικός φακός

γιατί ήξερε πως δεν θα τα ξανάβλεπε. Ήταν εντυπωσιακή η μνήμη του».

«H ομορφιά δεν είναι στο κεφάλι»

H Μαρία Κοδάμα δεν θα ξεχάσει ποτέ την πρώτη διάλεξη αισθητικής που άκουσε στη

ζωή της. «Μόλις είχαν χωρίσει οι γονείς μου και ο Μπόρχες μού είπε ότι θα μου

έκανε ένα δώρο. Ύστερ’ από μερικές ημέρες συναντηθήκαμε και κρατούσε ένα

βιβλίο τέχνης. Τον ρώτησα τι είναι ομορφιά. Τότε άνοιξε το βιβλίο και μου

έδειξε τη Νίκη της Σαμοθράκης. “Αυτό είναι ομορφιά”, μου είπε. “Μα, δεν έχει

κεφάλι”, του αντέτεινα. “H ομορφιά δεν είναι στο κεφάλι”, μου είπε. “H ομορφιά

είναι στις πτυχώσεις του σώματος και του ρούχου, σαν τις πτυχώσεις της

θάλασσας στην αιωνιότητα”, συνέχισε. Μου το εξήγησε τόσο ποιητικά, που ακόμη

και σήμερα που το θυμάμαι, ανατριχιάζω», λέει.

Το 1986, λίγους μόλις μήνες προτού πεθάνει από καρκίνο σε ηλικία 87 ετών, ο

Μπόρχες την παντρεύτηκε. Έκτοτε η Μαρία Κοδάμα έχει αφιερώσει τη ζωή της στην

προώθηση του έργου του. Γυρίζει τον κόσμο δίδοντας διαλέξεις και φροντίζοντας

τις δεκάδες μεταφράσεις των βιβλίων του, ενώ στο Μπουένος Άιρες έχει ιδρύσει

Διεθνές Ίδρυμα Μπόρχες, όπου πραγματοποιούνται διαλέξεις και σεμινάρια.

Βέβαια, λέει σήμερα, οι δυο τους δεν συμφωνούσαν πάντα: «Είχαμε συζητήσεις σε

στυλ μεσαιωνικό. Πώς, για παράδειγμα, θα ήταν ο κόσμος αν ακόμη κυβερνούνταν

από τους Ρωμαίους ή τους Έλληνες. Δεν συμφωνούσαμε, αλλά ποτέ δεν προσπαθούσε

ο ένας να αλλάξει τη γνώμη του άλλου. Τότε δεν συμφωνούσα με τις πολιτικές του

απόψεις. Αλλά σήμερα που τα ξανασκέφτομαι, πιστεύω πως είχε δίκιο. Ο Μπόρχες

ήταν ένας άνθρωπος ελεύθερος, ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης».

INFO

Εκδήλωση στη μνήμη του Χόρχε Λουίς Μπόρχες απόψε στις 20.30 διοργανώνουν οι

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα με την πρεσβεία της Αργεντινής. Θα μιλήσουν οι

Μαρία Κοδάμα, Νίνα Αγγελίδου, Δημήτρης Καλοκύρης, Αχιλλέας Κυριακίδης. Στο

Γαλλικό Ινστιτούτο (Σίνα 31).