Ένα πλοίο έσωσε τον ανθό της διανόησης

Ήταν τέλη του 1945. Ένα καράβι με εξωτικό όνομα, το «Ματαρόα» – στα

πολυνησιακά σημαίνει «η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια» – σαλπάριζε από τον

Πειραιά με προορισμό τον Τάραντα της Ιταλίας. Μέσα του βρισκόταν ο μέλλων

ανθός της ελληνικής διανόησης που τότε δεν ήταν παρά εικοσάχρονοι κυνηγημένοι,

πολιτικοί πρόσφυγες ουσιαστικά, μετά το τέλος του αιματηρού Εμφυλίου. Τελικό

τους προορισμό είχαν τη Γαλλία.

Επρόκειτο για το μεγαλύτερο μέρος των υποτρόφων του Γαλλικού Ινστιτούτου ο

αριθμός των οποίων, από είκοσι που ήταν ώς τότε κατ’ έτος, αιφνίδια

δεκαπλασιάστηκε σχεδόν. Όχι τυχαία: αυτό αποτελούσε επίτευγμα του Οκτάβιου

Μερλιέ, διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας και του Ροζέ Μιλλιέξ,

γενικού γραμματέα του Ινστιτούτου, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες.

Στόχος τους ήταν να διασώσουν όσους μπορούσαν από τη σπάθη της μετεμφυλιακής

εποχής. Όπως είπε ο Νίκος Σβορώνος, επιβάτης και εκείνος του «Ματορόα»,

«βλέποντας τον κίνδυνο που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι μιας ολόκληρης γενιάς

επιστημόνων και καλλιτεχνών, έσπευσαν να φυγαδεύσουν όσους μπόρεσαν στο

εξωτερικό για σπουδές».

Ανάμεσά τους ήταν διαπρεπείς – κατόπιν – φιλόσοφοι: ο Κορνήλιος

Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η Μιμίκα Κρανάκη. Οι

αρχιτέκτονες Αριστομένης Προβελέγγιος, Γιώργος Κανδύλης, Τάκης Ζενέτος, Ιάνης

Ξενάκης (μετέπειτα και συνθέτης, που με αναπηρία από τα Δεκεμβριανά, δεν

ταξίδεψε με το πλοίο αλλά έφτασε στη Γαλλία λίγο αργότερα). Ανάμεσα στους

υποτρόφους και οι γλύπτες Μέμος Μακρής, Κώστας Κουλεντιανός, ο ζωγράφος

Κωνσταντίνος Βυζάντιος, οι λογοτέχνες Έλλη Αλεξίου, Μάτση Χατζηλαζάρου,

Ανδρέας Κέδρος, ο μαέστρος Δημήτρης Χωραφάς, οι κινηματογραφιστές Μάνος

Ζαχαρίας, Άδωνις Κύρου (που είχε ήδη φυγαδευτεί, τραυματίας και αυτός).

Μαζί και οι Γιάννης και Δημήτρης Μαρινόπουλος, που έφτιαξαν την ομώνυμη

επιχείρηση, ο μετέπειτα βιομήχανος Μανώλης Νειάδας. Αργότερα θα προστεθεί στην

παρέα και ο Κώστας Γαβράς, όπως και η ιστορικός Ελένη Μπιμπίκου – Αντωνιάδη.

Το «Ματαρόα» άφησε τους επιβάτες του στον Τάραντα. Από εκεί πήραν τρένο

για τη Βασιλεία, όπου τους ράντισαν με DDT φοβούμενοι τις ψείρες.

Μετεπιβιβάστηκαν σε άλλο τρένο για το Παρίσι. Ο ακριβής κατάλογος των επιβατών

του «Ματαρόα» δεν έχει καταγραφεί. Ο υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών

Γιώργος Καλπαδάκης, σε εκτενή έρευνα που έκανε (περιοδικό «Αντί», Ιούλιος

2005), προσδιορίζει τον αριθμό τους σε περίπου 190, από τους οποίους οι 140

ήταν υπότροφοι και οι άλλοι 50 θα αναλάμβαναν μόνοι τους τα έξοδα σπουδών

τους.

Το βέβαιο είναι ότι για κάποιους από αυτούς, η Γαλλία έγινε δεύτερη πατρίδα

και τόπος όπου μπόρεσε να ανθήσει το ταλέντο τους, χωρίς κανείς να μπορεί να

απαντήσει στο ερώτημα τι θα είχε συμβεί αν έμεναν εδώ. «Χωρίς τις υποτροφίες

πολλοί από τους νέους ήταν καταδικασμένοι, και μπορούμε μόνο να υποθέσουμε την

κατάληξη όσων απέτυχαν να εξασφαλίσουν μια υποτροφία», λέει ο κ. Καλπαδάκης.