Κάτω από τις πολύβουες λεωφόρους και τις πολυκατοικίες της σημερινής Αθήνας, ένα δαιδαλώδες σύστημα αρχαίων ποταμών, παραποτάμων και χειμάρρων εξακολουθεί να ρέει στα έγκατα της πόλης.


Σύμφωνα με εκτιμήσεις επιστημόνων, μέρη των χαμένων ποταμών τα οποία βρίσκονται κάτω από ελεύθερους χώρους της πρωτεύουσας θα μπορούσαν να αναδειχθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρουν δροσιά το καλοκαίρι αλλά και να αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής των Αθηναίων.

Εκτός από ένα τμήμα της αρχαίας κοίτης του Κηφισού, η οποία τοποθετείται από αρχαιολόγους περίπου 1.200

μέτρα ανατολικά της σημερινής στο ύψος του Ρέντη, καθώς και ολόκληρα τα ποτάμια του Ιλισού και του Ηριδανού,

ΟΑΣΕΙΣ

Η «ανάσταση» των ποταμών μπορεί να προσφέρει στην πόλη εστίες δροσιάς και αναψυχής

τουλάχιστον πέντε παραπόταμοι, χείμαρροι και αρχαία ρέματα βρίσκονται κάτω από το Παγκράτι, την Κυψέλη, το Πεδίον του Άρεως, την πλατεία Αττικής και το Γηροκομείο Αμπελοκήπων. Όμως και τμήματα των τριών κύριων ποταμών της Αρχαίας Αθήνας μπορούν να καταστούν εκμεταλλεύσιμα, όπως ήδη έχει γίνει με τον Ηριδανό, του οποίου τμήμα διαπερνά το Σύνταγμα, το Μοναστηράκι και τον Κεραμεικό.

Τα φορτία νερού

«Σίγουρα, τα αρχαία ποτάμια, όπως και οι παραπόταμοι και χείμαρροι είχαν παλαιότερα πολύ μεγαλύτερα φορτία νερού απ΄ ό,τι σήμερα. Βέβαια ακόμα και εκείνα τα χρόνια η παροχέτευσή τους θα ήταν μικρότερη κατά το καλοκαίρι. Όμως, σήμερα είναι πολύ πιθανό οι θερινές παροχές των αρχαίων ποταμών να είναι ελάχιστες καθώς οι βροχοπτώσεις του χειμώνα λόγω της τσιμεντοποίησης χάνονται στη θάλασσα από τους αγωγούς ομβρίων υδάτων και έτσι δεν τροφοδοτούνται οι υδροφορείς των ποταμών», αναφέρει ο κ. Νίκος Μάμασης από το Τμήμα Αξιοποίησης Υδάτινων Πόρων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. «Ωστόσο, αν παρθεί η απόφαση να αξιοποιήσουμε τις αρχαίες κοίτες για την αναψυχή των πολιτών και τον δροσισμό συγκεκριμένων σημείων της πόλης το καλοκαίρι, υπάρχουν τρόποι να αυξήσουμε τις ποσότητες του νερού που ρέει σε αυτές είτε μέσω ανακύκλωσης υδάτων είτε μέσω τεχνητού εμπλουτισμού», επισημαίνει ο κ. Κουτσογιάννης, αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Αξιοποίησης Υδάτινων Πόρων ΕΜΠ.

Το πρώτο βήμα αξιοποίησης


ΜΙΚΡΟΤΕΡΟΣ από τον Κηφισό και τον Ιλισό ήταν ο Ηριδανός, που πήγαζε στις νοτιοδυτικές πλαγιές του Λυκαβηττού. Διέσχιζε το κέντρο της πόλης, συνέχιζε βόρεια από την Ακρόπολη και αφού χανόταν υπογείως για μερικές εκατοντάδες μέτρα στρεφόταν προς Νότον όπου ενωνόταν με τον Ιλισό. Ήταν ο μόνος ποταμός που διέσχιζε εντός των τειχών την Αρχαία Αθήνα. Σύμφωνα με τις έρευνες του καθηγητή Γεωφυσικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών κ. Σταύρου Παπαμαρίνου, η κοίτη του Ηριδανού στη συμβολή των οδών Όθωνος και Φιλελλήνων βρίσκεται σε βάθος 6 μέτρων και το πλάτος της κυμαίνεται από 15 έως 20 μέτρα συνεχίζοντας κάτω από το κτίριο του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, την οδό Μητροπόλεως, την πλατεία Μοναστηρακίου, το Δημοπρατήριο και την οδό Ερμού. Στον Κεραμεικό εμφανίζεται στην επιφάνεια για λίγα μέτρα όμως ξαναβυθίζεται και χάνεται κάτω από την οδό Πειραιώς. Η κοίτη του αρχαίου ποταμού πέρα από τον Κεραμεικό εμφανίζεται και σε δυο άλλα σημεία: στην ανασκαφή της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Ρωμαϊκή Αγορά και την ανασκαφή της Α΄ Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στον σταθμό του Μοναστηρακίου.

Σύνδεση με το δίκτυο

Όσον αφορά την εκμετάλλευση των υδάτων που ρέουν ακόμα στον αρχαίο ποταμό, στις 5 Ιουνίου ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης κήρυξε την έναρξη των εργασιών για τη σύνδεση με το αρδευτικό δίκτυο, ώστε να αξιοποιηθούν για την άρδευση του αστικού πρασίνου της Απ. Παύλου, της Ερμού και του πάρκου στο χώρο της πρώην Κορεάτικης Αγοράς. Η ποσότητα των υδάτων, περίπου 300 κυβ. μ. την ημέρα, θα υποκαταστήσει αντίστοιχη ποσότητα υδάτων της ΕΥΔΑΠ, εξοικονομώντας νερό για άλλες περιοχές. Στην αρχαία Αθήνα έγινε η μετατροπή του Ηριδανού σε οχετό αλλά υπήρχε και ο νόμος περί βυρσοδεψών που απαγόρευε τη διάθεση αποβλήτων στον Ιλισό. Η καταστροφή

«Στη σύγχρονη Αθήνα, αναμφίβολα έχει γίνει κατάχρηση της πρακτικής της κάλυψης των ρεμάτων. Συνδυάστηκε δε πολύ καλά με το ψαλίδισμα του δικτύου των φυσικών ρεμάτων. Το ρέμα της Φιλοθέης- ο Ποδονίφτης – είναι καλυμμένο πάνω από την Κηφισίας έως τον Υμηττό και την Πεντέλη. Μέσα στη Φιλοθέη είναι ακάλυπτο και όλοι γνωρίζουν πολύ καλά πόσο δροσίζει την περιοχή. Ωστόσο, αυτό που προέχει είναι να προστατευτούν τα μέρη του Κηφισού που έχουν μείνει ακάλυπτα. Το κράτος πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλίαο Κηφισός από τον Κόκκινο Μύλο έως τις πηγές του στην Πάρνηθα να γίνει μητροπολιτικό πάρκο», σημειώνει ο κ. Κουτσογιάννης.

Το παράδειγμα του Λονδίνου και της Σεούλ


ΠΡΙΝ ΑΠΟ λίγες ημέρες ο νέος δήμαρχος του Λονδίνου κ. Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσε τα σχέδιά του για την ανάδειξη των χαμένων παραποτάμων του Τάμεση κάτω από το τσιμέντο των προαστίων και, σε περίπτωση που είναι εφικτό, του κεντρικού μέρους της πόλης. Έτσι, υποστήριξε, σε συνδυασμό με τη δημιουργία πάρκων θα δροσίζονται περισσότερο τα τμήματα του Λονδίνου που υποφέρουν από ζέστη το καλοκαίρι.

Όμως, το πλέον κλασικό παράδειγμα είναι της Σεούλ, όπου στις αρχές της δεκαετίας γκρεμίστηκαν κεντρικοί αυτοκινητόδρομοι για να ξαναβρεί η πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας το χαμένο της ποτάμι. Ο τότε δήμαρχος, αν και η πόλη υποφέρει από κυκλοφοριακά προβλήματα, δεν υποχώρησε στην απόφασή του- σήμερα οι κάτοικοι κάνουν μέχρι και μπάνιο στο ποτάμι αυτό.

Δίκτυο από χειμάρρους και ρέματα


ΔΥΟ ΑΠΟ τους μεγαλύτερους αρχαίους παραπόταμους του Λεκανοπεδίου είναι ο Σκίρος, που τοποθετείται δυτικά, ανάμεσα στον Κηφισό και τα τείχη της πόλης, και ο Κυκλοβόρος. Ο τελευταίος, σύμφωνα με τον κ. Αθανάσιο Κουτρούμπα που εκπόνησε εργασία για την διαχείριση των υδάτων στην Αρχαία Αθήνα, πήγαζε βορειοδυτικά του Αγίου Στυλιανού στου Γκύζη, συνέχιζε την πορεία του προς τις οδούς Κοδριγκτώνος και Παρασίου ενώ τα ίχνη του χάνονται κοντά στην Πλατεία Αττικής. Παράλληλα με τον Κυκλοβόρο στην ίδια περιοχή έχει εντοπιστεί και ένας χείμαρρος, του Αγίου Στυλιανού, που περνάει κάτω από τις οδούς Αμφείας, Νορντάου, Βαλτινών και Μπούσγου, προχωρούσε προς την οδό Στουρνάρη, συνέχιζε στην Πλατεία Βάθης και εκεί συναντούσε ένα μικρό ρέμα από τον Λόφο του Στρέφη. «Ο ιστοριοδίφης Γιάννης Βλαχογιάννης ανέφερε στα γραπτά του ότι ο χείμαρρος αυτός κατέστρεφε με τα εισδύοντα νερά του τα ιστορικά αρχεία που ήταν πεταμένα στα υπόγεια του Πολυτεχνείου», σημειώνει ο κ. Κουτρούμπας στην εργασία του.

Επιπλέον υπήρχε το Διαβολόρεμα, που ξεκινούσε από τη νοτιοανατολική πλευρά του Βριλησσού, περνούσε βόρεια από το Γηροκομείο στους Αμπελοκήπους, συνέχιζε προς Ερυθρό Σταυρό, στην οδό Σεβαστουπόλεως, και συναντιόταν με τον Ιλισό στο ύψος της συμβολής της Μεσογείων με τη Μιχαλακοπούλου.

Ένας ακόμα παραπόταμος είναι ο Ελάσσων, ο οποίος πήγαζε κάπου κοντά στον Προφήτη Ηλία στο Παγκράτι και έρρεε κάτω από τις οδούς Φρύνης, Σπ. Μερκούρη, Αρχελάου, περνούσε δίπλα από το Άλσος Παγκρατίου και εξέβαλλε στον Ιλισό στο ύψος της Βασιλέως Κωνσταντίνου, κοντά στο Καλλιμάρμαρο.

Μεγάλη κοίτη που δεχόταν και πλοία


«ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ μεγάλο ενδιαφέρον θα είχε η αποκάλυψη του Ιλισού», επισημαίνει ο κ. Κουτσογιάννης. Ο Ιλισός πήγαζε από δύο σημεία, νότια του Χολαργού στον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο και στην Καισαριανή στους πρόποδες του Υμηττού. Κατευθυνόμενος προς τα δυτικά έρρεε δίπλα από τον Αρδηττό και συνέχιζε στην κοιλάδα ανάμεσα στον λόφο Φιλοπάππου και Σικελίας (ανατολικά της Συγγρού) όπου δεχόταν τα νερά του Ηριδανού. Από εκεί έρρεε νοτιοδυτικά όπου συναντούσε τον Κηφισό. Σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών, αν και ο Ιλισός, που διέρρεε το ανατολικό μέρος του Λεκανοπεδίου, είχε μικρότερη κοίτη από τον Κηφισό, έχουν βρεθεί στοιχεία τα οποία υποδηλώνουν ότι ήταν πλωτός.

Το παλιό σχέδιο

«Γάλλος Καπουτσίνος έγραφε ότι σε κάποια σημεία της όχθης έχουν βρεθεί σιδερένιες καδένες, πράγμα που σημαίνει ότι άλλοτε στον ποταμό αυτό έμπαιναν και καράβια. Την ύπαρξη αυτών των καδενών βεβαίωσε και ένας παλαιότερος περιηγητής, ο Φουγκέρ», αναφέρει ο κ. Κουτρούμπας. Σύμφωνα με το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα», η κοίτη του Ιλισού είχε εκτραπεί από τους Τούρκους για να ποτίζουν τα χωράφια. Κάποιες φορές ο Ιλισός αναφέρεται ως «ποτάμι ή ρέμα της Καλλιρρόης», της κρήνης δηλαδή κοντά στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η Αγία Φωτεινή δίπλα από το κολυμβητήριο του Μετς. Το 1905 ο πρύτανης του Πολυτεχνείου Άγγελος Γκίνης εκπόνησε μελέτη για το διαχωρισμό του Ιλισού από τον Κηφισό κοντά στη γέφυρα της οδού Χαροκόπου. Η νέα υπόγεια κοίτη είχε μήκος 3 χιλιομέτρων.

Σε τρεις βραχίονες μέχρι το Φάληρο


ΣΥΜΦΩΝΑ με εκτιμήσεις αρχαιολόγων, οι εκβολές του Κηφισού, όπου κατέληγαν και τα νερά του Ιλισού και του Ηριδανού, βρίσκονταν στη μέση περίπου του Φαληρικού Όρμου. «Μετά από πλημμύρες που εκδηλώθηκαν κατά τον 19ο αιώνα πάρθηκε η απόφαση να γίνει εκτροπή του ποταμού, δυτικά από την αρχαία κοίτη του», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης. Ο Κηφισός είχε θεοποιηθεί από τους Αρχαίους Αθηναίους, ενώ λέγεται ότι στην κοίτη του υπήρχε το άγαλμα της Μνησιμάχης, κόρης του Δεξαμενού που ήταν βασιλιάς του Ωλενού.

«Ο ποταμός είχε τρεις βραχίονες και στον βασικότερο βραχίονα που διέρχεται από την Ιερά Οδό, πλησίον της Γεωπονικής Σχολής, υπήρχε γέφυρα για τη μετάβαση των Αθηναίων στην Ελευσίνα. Βέβαια, σήμερα δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε επακριβώς την κοίτη του, αφού και κατά τον προπερασμένο αιώνα, επί κυβερνήσεως Βούλγαρη, είχε γίνει καινούργια κοίτη και μέχρι σήμερα έγιναν επιχωματώσεις και επικαλύψεις», αναφέρει ο κ. Αθανάσιος Κουτρούμπας από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει εργασία για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην Αρχαία Αθήνα. «Πρέπει, κατόπιν μελετών, να προσδιοριστούν τα κομμάτια των ποταμών που βρίσκονται κάτω από ελεύθερους χώρους και να αναδειχθούν- όχι βέβαια να γκρεμίσουμε την μισή Αθήνα. Σαφώς τα κομμάτια των αρχαίων κοιτών θα αποτελούσαν οάσεις της πρωτεύουσας. Για παράδειγμα, υπάρχουν κομμάτια του Ιλισού και της παλαιάς κοίτης Κηφισού στα νότια που θα μπορούσαν κάλλιστα να αναδειχθούν», συμπληρώνει.

Τελευταία Νέα