Ο τρόπος ζωής– με περπάτημα, γιόγκα και ειδική διατροφή– και η καλή ενημέρωση είναι τα καλύτερα όπλα της γυναίκας, για να αντιμετωπίσει τα δυσάρεστα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Σε ακραίες περιπτώσεις, διάφορες φαρμακευτικές θεραπείες μπορεί να προσφέρουν πρόσθετη ανακούφιση.

Μετά τα αποτελέσματα των μελετών που διαπίστωσαν τις βλαβερές συνέπειες της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης, οι γυναίκες αναζητούν και προβληματίζονται για εναλλακτικές λύσεις. Παράλληλα, στην αγορά κυκλοφορούν νέα φάρμακα και συμπληρώματα διατροφής με φυτικές ουσίες, που οι παραγωγοί τους ισχυρίζονται ότι αντικαθιστούν τις ορμόνες. Ο καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ιωάννης Μεσσήνης ενημερώνει τις γυναίκες και ξεκαθαρίζει τα πράγματα.

«Πρέπει να διευκρινίσουμε, κατ’ αρχάς, ότι εμμηνόπαυση σημαίνει πως έχουν περάσει 12 μήνες από την τελευταία περίοδο της γυναίκας», λέει o καθηγητής. «Δεν πρέπει να βιαστεί κανείς να δώσει θεραπεία, εάν η γυναίκα παρουσιάζει κάποια συμπτώματα κατά την περιεμμηνοπαυσιακή περίοδο».

Πόσο συχνά είναι, όμως, τα ενοχλητικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης; «Οι μελέτες δείχνουν διαφορετικές συχνότητες, που κυμαίνονται από 10% έως 80%», μας πληροφορεί ο κ. Μεσσήνης. «Στις γυναίκες κατά την περίοδο της εμμηνόπαυσης (περιεμμηνοπαυσιακές), η συχνότητα των συμπτωμάτων φθάνει έως 50%».

Τα συμπτώματα αυτά είναι κυρίως:

* Εξάψεις.

* Ιδρώτας, κυρίως κατά τις νυκτερινές ώρες.

* Ξηρότητα του κόλπου, που προκαλεί δυσκολία και πόνο στη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία).

Άλλα συμπτώματα, που έχουν συσχετισθεί με την εμμηνόπαυση, αλλά δεν έχει αποδειχθεί με βεβαιότητα η σχέση αυτή, είναι:

* Διαταραχές ύπνου.

* Αλλαγές στην ψυχική διάθεση.

* Διαταραχές στη μνήμη.

* Συμπτώματα από το ουροποιητικό σύστημα (ακράτεια, συχνουρία κ.ά.)

* Πόνοι στις αρθρώσεις.

Τα ενοχλήματα αυτά, εάν δεν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση, διαρκούν συνήθως από 2 έως 5 χρόνια, αμβλύνονται και τελικά υποχωρούν. Τα συμπτώματα βιώνονται διαφορετικά από κάθε γυναίκα, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία της. Η αύξηση του βάρους που συνήθως παρατηρείται στις γυναίκες σε αυτή την ηλικία, έχει άμεση σχέση με την εμμηνόπαυση; «Όχι,», απαντά ο κ. Μεσσήνης. «Οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες αφήνουν τον εαυτό τους, τρώνε περισσότερο και δεν ασκούνται αρκετά».

Η ένταση των συμπτωμάτων έχει σχέση κυρίως με δύο παράγοντες: το σωματικό βάρος της γυναίκας (οι λεπτόσωμες βιώνουν πιο συχνά ενοχλήματα, γιατί η μετατροπή των ανδρογόνων σε οιστρογόνα γίνεται στο υποδόριο λίπος) και τον ψυχισμό της.

Οι σοβαρές παρενέργειες της ορμονοθεραπείας

Παλαιότερα, η φαρμακολογική παρέμβαση– με τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης– ήταν συνήθης αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Μετά τις έρευνες των τελευταίων χρόνων, όμως, στις οποίες βρέθηκε ότι οι θεραπείες αυτές αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο για καρκίνο μαστού, καρδιαγγειακά επεισόδια, θρομβώσεις και εγκεφαλικά επεισόδια, η θεραπεία υποκατάστασης μπήκε στη «μαύρη λίστα» των γυναικολόγων και των ασθενών τους.

«Σε πολλές μελέτες έχει αποδειχθεί ότι η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης μειώνει σε μεγάλο ποσοστό ή εξαλείφει τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης», επισημαίνει ο κ. Μεσσήνης. «Εφόσον η γυναίκα έχει έντονα αγγειοκινητικά συμπτώματα– εξάψεις, ιδρώτα κ.ά.– δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε την πιθανότητα να πάρει οιστρογόνα για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οι παρενέργειες από τη θεραπεία αυτή έχουν σχέση με τον χρόνο που χορηγείται».

Έχει βρεθεί ότι ο κίνδυνος για καρδιαγγειακά και θρομβώσεις αρχίζει να αυξάνεται από τον πρώτο χρόνο θεραπείας, ενώ ο κίνδυνος για εγκεφαλικά επεισόδια από τον δεύτερο χρόνο και ο κίνδυνος για καρκίνο μαστού (κατά 10-30%) μετά τα 3-5 χρόνια χρήσης της ορμονοθεραπείας.

«Γυναίκες, επίσης, στις οποίες είναι πραγματικά κρίμα να μη χορηγήσει ο γιατρός θεραπεία υποκατάστασης ορμονών για 1-2 χρόνια τουλάχιστον», τονίζει ο καθηγητής, «είναι: 1) Οι νέες γυναίκες που έχουν κάνει αφαίρεση ωοθηκών 2) Όσες έχουν πρόωρη εμμηνόπαυση (δηλαδή, πριν από τα 40 χρόνια τους)».

«Η θεραπεία με οιστρογόνα, λοιπόν, δεν είναι απορριπτέα, εάν χρειάζεται», υποστηρίζει ο κ. Μεσσήνης. «Πριν από την απόφαση αυτή, θα πρέπει βέβαια να υπάρξει λεπτομερής συζήτηση της γυναίκας με τον γιατρό της».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 25% των γυναικών που συμμετείχαν στη μεγάλη μελέτη WHI, στην οποία βρέθηκαν οι βλαβερές συνέπειες της μακρόχρονης χορήγησης θεραπείας υποκατάστασης σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και η οποία διακόπηκε πρόωρα (λόγω των εντυπωσιακών ευρημάτων), ζήτησαν να συνεχίσουν τη θεραπεία– παρά τον κίνδυνο– γιατί διαπίστωσαν μεγάλη ανακούφιση από τα συμπτώματά τους.

Η θεραπεία χορηγείται με χάπια ή διαδερμικά (με αυτοκόλλητα). Εάν δεν έχει αφαιρεθεί η μήτρα της γυναίκας, στη θεραπεία με οιστρογόνα προστίθεται προγεστερόνη για πρόληψη του καρκίνου του ενδομητρίου. «Στην ξηρότητα του κόλπου μπορεί να χρησιμοποιηθούν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τοπικά οιστρογόνα με τη μορφή κρέμας. Τα οιστρογόνα απορροφώνται βέβαια και με αυτή την οδό, αν και δεν έχουν γίνει σχετικές μελέτες για τους κινδύνους αυτής της θεραπείας».

Οι αντενδείξεις

Θα πρέπει να αποφεύγεται η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης όταν υπάρχει:

*Ιστορικό καρκίνου στην οικογένεια, ιδίως οιστρογονοεξαρτώμενου καρκίνου (όπως ενδομητρίου και μαστού).

* Ιστορικό θρομβώσεων.

* Ηπατικά νοσήματα.

* Χολολιθίαση.

Οι εξετάσεις

Απαραίτητη είναι η παρακολούθηση της γυναίκας κατά τη διάρκεια της θεραπείας με τις εξής εξετάσεις:

* Παπ τεστμία φορά τον χρόνο.

* Κλινική εξέταση από γυναικολόγο και υπερηχογράφημα ωοθηκών κάθε 6 μήνες.

* Μαστογραφία μία φορά τον χρόνο.

Τα συν και τα πλην των φαρμάκων

Φάρμακα, που έχουν μελετηθεί και ορισμένα από αυτά χορηγούνται σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, είναι:

Ανδρογόνα. Έχουν συζητηθεί πολύ και έχουν χρησιμοποιηθεί σε μελέτες σε πολύ μικρές δόσεις, με σκοπό να βοηθήσουν τη λίμπιντο των γυναικών (η οποία βέβαια είναι θέμα κυρίως κεντρικού νευρικού συστήματος και όχι ορμονών)», εξηγεί ο κ. Μεσσήνης. «Η υπόθεση αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι οι ωοθήκες (πολλές φορές και των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών) παράγουν αντιανδρογόνα, κυρίως τεστοστερόνη». Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μιας τέτοιας αγωγής στις γυναίκες είναι σημαντικές, όπως ανάπτυξη τριχοφυίας και βραχνάδα φωνής. «Δεν μπορεί να προτείνει κανείς ως λύση στις γυναίκες αυτή την αγωγή», συμπεραίνει ο καθηγητής.

* Τιμπολόνη. Είναι ένα συνθετικό στεροειδές σε χάπια, το οποίο χορηγείται εδώ και αρκετά χρόνια και έχει οιστρογονική, προγεστερονική και ελαφρά ανδρογονική δράση. «Δεν είναι οιστρογόνο και βοηθά στην εξάλειψη των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης», παρατηρεί ο κ. Μεσσήνης. «Και αυτή η ουσία, όμως, βρέθηκε σε πρόσφατες μελέτες ότι αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού κατά 30%, καθώς και τον κίνδυνο για θρομβοεμβολικά επεισόδια».

* Ραλοξιφένη. Πρόκειται για ένα αντιοιστρογόνο σε χάπι, που ανήκει στους τροποποιητές των οιστρογονικών υποδοχέων (SERMS). «Προλαμβάνει κυρίως την οστεοπόρωση των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση και μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο μαστού κατά 50-60%», σχολιάζει ο καθηγητής. «Δεν βελτιώνει, όμως, τα αγγειοκινητικά συμπτώματα, ούτε την ξηρότητα του κόλπου. Επιπλέον, αυξάνει τον κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων».

* Φυτοοιστρογόνα. Μεγάλος λόγος γίνεται τελευταία για τα φυτοοιστρογόνα, που έχουν εισέλθει δυναμικά στον χώρο της φαρμακολογίας και της κοσμητολογίας. Περιέχουν ισοφλαβόνες, που προέρχονται συνήθως από φυτά της Ανατολής. Ποια είναι, όμως, η πραγματική αξία τους; «Και στις μελέτες για τα φυτοοιστρογόνα έχουν παρατηρηθεί παρενέργειες, έστω και μικρές», υπογραμμίζει ο κ. Μεσσήνης. «Επιπλέον, δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι ωφέλιμα– άλλες μελέτες δείχνουν θετικά αποτελέσματα και άλλες όχι. Μια πρόσφατη μετανάλυση (ανασκόπηση) μελετών για τις ουσίες αυτές δείχνει ότι στις περισσότερες έρευνες δεν έχει διαπιστωθεί θετική επίδρασή τους στις γυναίκες».

* Αντιυπερτασικά και αντικαταθλιπτικά. Ορισμένα αντιυπερτασικά φάρμακα χρησιμοποιούνται κατά των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. «Η κλονιδίνη και η μεθυλντόπα, που είναι φάρμακα για την αρτηριακή πίεση, χορηγούνται κατά των εξάψεων των γυναικών», λέει ο κ. Μεσσήνης. «Δεν φαίνεται, όμως, να έχουν ιδιαίτερα αποτελέσματα. Επίσης, μπορεί να χορηγηθούν αντικαταθλιπτικά φάρμακα για μικρό χρονικό διάστημα και πάντα με συμβουλή γιατρού, για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών συμπτωμάτων».

Εναλλακτικές προτάσεις

* βελονισμός. Χρησιμοποιείται για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, αλλά– όπως αναφέρει ο κ. Μεσσήνης– δεν υπάρχουν σοβαρές μελέτες που να δείχνουν ότι πραγματικά βοηθά.

* Ομοιοπαθητική. Πολλές γυναίκες καταφεύγουν στα ομοιοπαθητικά σκευάσματα, αλλά δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία– κατά τον καθηγητή– που να τεκμηριώνουν τα αποτελέσματά τους. Ενεργειακές μεταβολές. «Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να βρεθεί ποια διατροφή μπορεί να ανακουφίσει τις γυναίκες από τα ενοχλήματα της εμμηνόπαυσης, αλλά δεν έχουμε ακόμα τέτοια δεδομένα που να επιτρέπουν να δώσουμε συγκεκριμένες συμβουλές», λέει ο κ. Μεσσήνης. «Φαίνεται, πάντως, ότι οι γυναίκες των ανατολικών λαών, που διατρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με φυτικές τροφές, έχουν πολύ μικρότερο ποσοστό συμπτωμάτων στην εμμηνόπαυση».

* Άσκηση. Η άσκηση έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία κατά των αγγειοκινητικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. «Οποιαδήποτε άσκηση μπορεί να βοηθήσει, αρκεί να μην κουράζεται η γυναίκα πολύ», συμβουλεύει ο καθηγητής. «Περπάτημα 30-40 λεπτών, 2-3 φορές την εβδομάδα, είναι μια καλή ιδέα. Προηγουμένως, όμως, πρέπει να γίνεται ένας έλεγχος της καρδιάς και της πίεσης».

* Γιόγκα. «Υπάρχουν αναφορές ότι η γιόγκα και γενικά οι ασκήσεις αναπνοής και χαλάρωσης μπορεί να βοηθήσουν στην ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, όπως είναι οι εξάψεις», λέει ο κ. Μεσσήνης.

Ενημέρωση

Έχει βρεθεί ότι οι γυναίκες που είναι περισσότερο ενημερωμένες για το θέμα της εμμηνόπαυσης _ από τον γιατρό τους, τα ΜΜΕ, βιβλία κ.ά. _ αντιμετωπίζουν τα ενοχλήματα αυτής της περιόδου πιο αποτελεσματικά. «Εάν οι γυναίκες γνωρίζουν τις μεταβολές στον οργανισμό τους και ξέρουν ότι είναι φυσιολογικές, κατανοούν το πρόβλημα και ζουν πιο ήρεμα με τα συμπτώματά τους», διαβεβαιώνει ο κ. Μεσσήνης.

Συμβουλές διατροφής

Η προσπάθεια για διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους σε αυτή την ηλικία είναι δύσκολη _ όπως εξηγεί ο κλινικός διαιτολόγος κ. Κωνσταντίνος Ξένος _ αφού οργανικά η γυναίκα βιώνει μια τάση για αύξηση του λιπώδους ιστού και μείωση του μυϊκού. «H γυναίκα που βρίσκεται στην κλιμακτήριο πρέπει να καταλάβει πως μια αμπούλα βιταμίνης π.χ. δεν μπορεί να συνεισφέρει στη διατήρηση της νεότητας, εάν η καθημερινή της διατροφή χαρακτηρίζεται από υπερβολές στην κατανάλωση λίπους, αλατιού και ζάχαρης».

Τα 5 Ναι

Στα φρούτα και στα λαχανικά

Στα ανεπεξέργαστα δημητριακά (δημητριακά προγεύματος, αναποφλοίωτο ρύζι, ψωμί ολικής αλέσεως)

Στο ελαιόλαδο

Στην ενυδάτωση

Στις τακτές ώρες λήψης γευμάτων και στην καθιέρωση πρωινού γεύματος

Τα 5 Όχι

Στη μεγάλη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών (λίπος γαλακτοκομικών και κρεατικών)

Στην κατανάλωση τροφίμων έντονα επεξεργασμένων με αλάτι

Στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ

Στις ακραίες, μονοφαγικές – παράδοξες δίαιτες αδυνατίσματος, που τελικώς διαιωνίζουν το πρόβλημα των επιπλέον κιλών και βλάπτουν την υγεία

Στη μεγάλη κατανάλωση καφέ (πάνω από 3 φλιτζάνια καθημερινά)