Βραβείο στην άγνωστη εξουσία των Μαθηματικών

Από την Υπατία μέχρι τον διεθνή Έλληνα Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή και Λούζιν, μεγάλοι μαθηματικοί υπήρξαν συνοδοιπόροι ή θύματα της εξουσίας. Το βιβλίο της Χριστίνας Φίλη «Εξουσία και Μαθηματικά» ήταν ένα από τα 32 βραβεία που απένειμε η Ακαδημία Αθηνών
«Για πάρα πολλούς αιώνες τα μαθηματικά ανήκαν στην πρωτοπορία είτε ως θεωρία είτε ως εφαρμογή. Οι διάκονοι αυτής της επιστήμης υπηρετούσαν πιστά τους άρχοντες ως φιλόσοφοι, γεωμέτρες, αστρονόμοι, μηχανικοί, αποκωδικογράφοι», λέει η Χριστίνα Φίλη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Μετσόβιου Πολυτεχνείου της οποίας το βιβλίο «Εξουσία και Μαθηματικά» (Εκδ. Παπασωτηρίου) βραβεύτηκε χθες από την Ακαδημία Αθηνών.

«Οι επιστήμονες δεν είχαν άλλη επιλογή γιατί μόνο έτσι μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις βιβλιοθήκες. Όλα τα χειρόγραφα και τα βιβλία βρίσκονταν στα χέρια των ηγεμόνων. Εξάλλου η ιδιότητα του πανεπιστημιακού δασκάλου δεν εξασφάλιζε άνετη διαβίωση και η μόνη λύση επαγγελματικής αποκατάστασης ήταν η Αυλή. Χαρακτηριστικός είναι και ο επίσημος τίτλος του Γαλιλαίου, “Μαθηματικός της Αυλής της Τοσκάνης”.

Σήμερα οι Αυλές των ηγεμόνων έχουν αντικατασταθεί από τις πολυεθνικές εταιρείες», εξηγεί.

Το βιβλίο της ανιχνεύει τις σχέσεις κορυφαίων μαθηματικών με την εξουσία είτε ως συμπαραστάτες και συνοδοιπόροι της είτε ως θύματά της. «Ενδεχομένως και σήμερα κάποιοι μαθηματικοί βρίσκονται κοντά σε κέντρα εξουσίας», λέει στα «ΝΕΑ». «Υποθέτω αυτό αφορά περισσότερο τους ειδικούς των ηλεκτρονικών υπολογιστών που μπορεί να είναι εξειδικευμένα στελέχη της Αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών ως αποκρυπτογραφιστές ή κυνηγοί χάκερς. Με τη σημερινή διάδοση των μαθηματικών εφαρμογών χάνεται όμως η ταυτότητα του επιστήμονα. Δεν ξέρω πια πόσο κοντά στην εξουσία βρίσκονται οι μαθηματικοί ή πόσο η εξουσία είναι απρόσωπη γι΄ αυτούς». Η Υπατία είναι η μαθηματική προσωπικότητα με την οποία ξεκινάει η αφήγηση της Χριστίνας Φίλη: «Μια μέρα του Μαρτίου του 415, ένθερμοι άντρες με αρχηγό κάποιον Πέτρο περίμεναν την Υπατία, την κατέβασαν από το άρμα της, την έσυραν με βία σε κάποια εκκλησία που ονομαζόταν Καισάρειον, την έγδυσαν και της έκοψαν τη σάρκα με θραύσματα από πήλινα αγγεία (όστρακα) και μετά παρέδωσαν τα διασπασμένα μέλη της στη φωτιά».

Η Υπατία ήταν πλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός ανώτερη, πιθα νότατα, από τον πατέρα της, τον σπουδαίο μαθηματικό Θέωνα τον Αλεξανδρέα. Εντούτοις δεν διασώθηκε κανένα κείμενό της- πιθανότατα καταστράφηκαν από φανατικούς χριστιανούς, καθώς συκοφαντήθηκε ως μάγισσα. «Την εποχή εκείνη τα όρια μεταξύ μαθηματικών και αστρονομίας συγχέονταν με τη μαγεία και την αστρολογία», λέει η συγγραφέας.

Όλα άρχισαν από τη διαμάχη του Πατριάρχη Κύριλλου με τον αυτοκρατορικό έπαρχο Ορέστη, ωστόσο, λέει η Χριστίνα Φίλη, η άποψη ότι όλα οφείλονται στον Κύριλλο δεν είναι ακριβής. Γιατί ο Θεοδοσιανός Κώδικας, στο άρθρο ΧΩ.16.8 προσέφερε ήδη το πλαίσιο: «Ας παύση η πραγματεία των μαθηματικών.

Διότι, αν τις δημοσία ή κατ΄ ιδίαν, καθ΄ ημέραν ή νύκτωρ συλληφθή ανατρεφόμενος εν τη απαγορευμένη πλάνη, αμφότεροι ας πληγούν διά κεφαλικής ποινής. Διότι δεν είναι διάφορον αμάρτημα το διδάσκεσαι κεκωλυμένα ή το διδάσκειν».

«Σήμερα οι Αυλές των ηγεμόνων έχουν αντικατασταθεί από τις πολυεθνικές εταιρείες, που προσφέρουν αξιοσέβαστα οικονομικά ανταλλάγματα για να έχουν στην υπηρεσία τους τα πιο φωτεινά μαθηματικά πνεύματα»

«Ο κόσμος μέσα από το εργαλείο της γραφής»

«Ευχάριστη έκπληξη» ήταν για τον Χρήστο Χρυσόπουλο η βράβευση του πεζογραφήματός του «Η λονδρέζικη μέρα της Λώρας Τζάκσον» (Εκδ.

Καστανιώτη). «Έχει σημασία που επελέγη ένα βιβλίο που δεν αποτελεί παραδοσιακή γραμμική αφήγηση, αλλά είδος υβριδικής αφήγησης που συνομιλεί με την ποίηση και τον στοχασμό. Ένα βιβλίο που προτείνει ένα πρόσωπο άγνωστο στην Ελλάδα», λέει στα «ΝΕΑ» ο 41χρονος συγγραφέας που έχει ήδη στο ενεργητικό του οκτώ μυθιστορήματα.

«Είναι επίσης, στη δική μου πρόσληψη, σημαντικό ότι το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί καταστάλαγμα του προηγούμενου έργου μου, περιέχει δηλαδή συμπυκνωμένους τους τρόπους, μεθόδους, οπτικές των βιβλίων μου, από τη “Σουνυάτα” μέχρι τώρα. Κλείνει επίσης έναν κύκλο που ξεκίνησε με το “Φανταστικό μουσείο” και συνεχίστηκε με το “Γλωσσικό κουτί”, με μία προβληματική γύρω από την ιδιότητα του συγγραφέα. Επειδή δεν κάνω κάτι άλλο επαγγελματικά και έχω περιορισμένες κοινωνικές ταυτότητες, ήθελα να μιλήσω για το πώς βλέπει κανείς τον κόσμο μέσα από το εργαλείο της συγγραφής. Με ενδιαφέρει επίσης η ποιητική συνείδηση- πώς δουλεύει ένας ποιητής. Ορισμένα βιβλία μου έχουν κάποια μυθοπλασία, ωστόσο επιδιώκω να ξεφύγω από την πλοκή. Το κείμενο μιλάει για τον εαυτό του. Δεν στερείται ιστορίας, στερείται πλοκής», λέει. Στα βιβλία του ανακατεύονται πολλά είδη του λόγου. «Θέλω να συνυπάρχουν διάφορα είδη γραφής», εξηγεί. «Αλλά δεν χωνεύονται μέσα στην ιστορία που αφηγούμαι. Αν υπάρχει δοκίμιο εμφανίζεται ως δοκίμιο, αν υπάρχει ποίηση ως ποίηση. Αναγνώστες με ρωτούν γιατί λ.χ. τους φορτώνω με την ανάγνωση ενός κειμένου για τον Ντεριντά. Το κάνω επίτηδες. Πολλές φορές βάζω ακόμη και υποσημειώσεις που βγάζουν τον αναγνώστη ενός μυθιστορήματος από τη θέση της οικειότητας».

«Ήθελε την Ελλάδα γέφυρα»

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή είναι η μαθηματική προσωπικότητα με την οποία τελειώνει το βιβλίο της Χριστίνας Φίλη. «Πιστός φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου- δεν τον πρόδωσε ποτέ- υπήρξε, εκτός από μεγάλος μαθηματικός, και ρυθμιστής της ανώτατης παιδείας στην Ελλάδα», λέει. «Πρωτοστάτησε για την ίδρυση πανεπιστημίου στη Σμύρνη που όμως, δεν λειτούργησε ποτέ. Ήθελε την Ελλάδα γέφυρα ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση και την ελληνική γλώσσα γέφυρα ανάμεσα σε σλαβόφωνους, τουρκόφωνους και αραβόφωνους πληθυσμούς».

Είχε προτείνει ακόμη τη δημιουργία σχολής Ανατολικών Γλωσσών αλλά και Σχολή Διοίκησης το 1919, όταν η αντίστοιχη, περίφημη γαλλική ΕΝΑ ιδρύθηκε το 1945. Είχε προτείνει να σταλούν κρατικοί υπάλληλοι στις ΗΠΑ για επιμόρφωση σε θέματα βιβλιοθηκονομίας. «Όλα όσα πρότεινε, έστω και αν έμειναν στα χαρτιά, ήταν για την εποχή τους πρωτοποριακά και πρωτάκουστα αφήνοντας τον σπόρο μελλοντικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων».

Μαθηματικοί στην πολιτική

Ζοζέφ Φουριέ. Είναι ο πρώτος που μίλησε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επινόησε τη θεωρία της θερμότητας μέσα στη σκηνή του, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο. Ως νομάρχης του Ιζέρ, αποξήρανε έλη και κατασκεύασε δρόμο, Γκρενόμπλ- Τορίνο, μέσα από τις Άλπεις Μπέρνχαρντ Μπολζάνο. Θεολόγος, μαθηματικός και φιλόσοφος, που έλεγε από άμβωνος ότι «όποιος δεν ζει από τη δουλειά του είναι παράσιτο», ευθεία βολή κατά των Αψβούργων. Όταν απολύθηκε, οι μαθητές του έκαναν διαδήλωση. Ήταν ο πρώτος που προώθησε τον θεσμό του κυβερνητικού επιτρόπου στα πανεπιστήμια Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς. Πρωτοπόρος στα μαθηματικά και τη λογική. Πρότεινε ένα σύστημα συνταξιοδότησης (δεν υπήρχε ασφαλιστικό σύστημα, τότε) μέσω πωλήσεων λαχείων Ν. Ν. Λούζιν. Του έστησαν παγίδα προβάλλοντας το έργο του προκειμένου να το συκοφαντήσουν, έτσι ώστε ο μαθηματικός να συμπεριληφθεί στις σταλινικές εκκαθαρίσεις του ΄36.

Εκλήθη σε γυμνάσιο να δώσει διάλεξη η οποία διαστρεβλώθηκε. Από την επομένη, η «Πράβντα» τον αποκαλούσε «εχθρό με τη μάσκα»

Στα σύγχρονα μαθηματικά οφείλουμε:

Την αξονική τομογραφία (βασίζεται στο ολοκλήρωμα Radon)

Τα ΡΙΝ στα ΑΤΜ (μοντέλο πιθανοτήτων)

Τις τηλεφωνικές κάρτες (αλγόριθμοι)

Το ταξίδι στη Σελήνη (πραγματοποιήθηκε χάρη στις διαφορικές εξισώσεις)

Η καταδίωξη και οι γυναίκες

Στην Τάξη Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών βραβεύθηκαν από την Ακαδημία Αθηνών ο πρεσβύτερος Ιωάννης Οικονομίδης για το περιβαλλοντικό του έργο στα Οινόφυτα και μετά θάνατον, ο υπαρχιφύλακας Μιχάλης Σπανουδάκης που δολοφονήθηκε εκτός υπηρεσίας στις 5 Μαρτίου στη Νίκαια, ενώ καταδίωκε ένοπλο ληστή. Έπαινοι δόθηκαν στην Ένωση Γυναικών Κρήτης για την 30χρονη προσφορά της και στον Θεόδωρο Κορφιάτη για πράξη διάσωσης συνανθρώπου του στη θαλάσσια περιοχή Αγίου Νικολάου Πάτρας.

32 διακρίσεις

Τριάντα δύο βραβεία, πέντε επαίνους, δύο άθλους και ένα έπαθλο απένειμε η Ακαδημία Αθηνών. Αναφέρουμε ενδεικτικά:

Το Βραβείο Ποιήσεως (6.000 ευρώ) στον Κώστα Παπαγεωργίου. Το Βραβείο Δοκιμίου (6.000 ευρώ) στον Γιάννη Δάλλα για το βιβλίο του «Σολωμός και Κάλβος» (Εκδ. Νόηση).

Από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη απονεμήθηκαν: Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας (6.000 ευρώ) στον Πέτρο Τατσόπουλο για το βιβλίο του «Ο Σίσυφος στο μπαλκόνι» (Εκδ. Μεταίχμιο) και Βραβείο Ποιήσεως (10.000 ευρώ) στον Γιάννη Κοντό. Βραβεία επίσης απονεμήθηκαν (μεταξύ άλλων):

Στη γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη για το σύνολο του έργου της.

Στη Λυδία Καρρά για την προσφορά της στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στον Γιώργο Μπρουνιά (5.000 ευρώ) για την ποιητική του συλλογή «Τέντα στον αέρα» (Εκδ. Το Ροδακιό).

Στον Χρίστο Σολδάτο (5.000 ευρώ) για το δίτομο έργο του «Σπυρίδων Ι. Ζαμπέλιος (1815-1881)» (Εκδ. Σταμούλη).

Στον Γιώργο Παπαναστασίου (6.000 ευρώ) για το βιβλίο «Νεοελληνική ορθογραφία.

Ιστορία, θεωρία, εφαρμογή» (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών- Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).