Αναζήτηση
Η εποχή του βήχα συνεχίζεται αμείωτα καθώς οι κακές καιρικές συνθήκες και οι ιώσεις τον ευνοούν. Και ο βήχας άλλωστε – όπως και ο έρωτας και το χρήμα – δεν κρύβεται!
Ο καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριος Κανδηλώρος, ο επίκουρος καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Τούντας και ο ωτορινολαρυγγολόγος του Αττικού Νοσοκομείου Παναγιώτης Κουσούλης εξηγούν τον μηχανισμό του βήχα, τα είδη του και τι σημαίνει καθένα από αυτά.
«Τα υγιή άτομα σπανίως βήχουν. Ο βήχας είναι ένα πολύ συχνό πρώιμο σύμπτωμα πολλών νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος ή μπορεί να αποτελεί εκδήλωση παθήσεων άλλων οργάνων», λένε. «Οταν όμως ο βήχας συνοδεύεται από απόχρεμψη (φλέγματα), τότε οι παθήσεις που τον προκαλούν περιορίζονται στην αεροφόρο οδό και τους πνεύμονες».
Ο βήχας των παιδιών
Το 90% τουλάχιστον των παιδιών με βήχα έχει κάποια λοίμωξη της αναπνευστικής οδού, όπως κοινό κρυολόγημα, λαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα, βρογχιολίτιδα, κοκίτη ή πνευμονία.
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανισθεί λαρυγγίτιδα που χαρακτηρίζεται από υλακώδη βήχα (σαν να γαβγίζει σκύλος), βραχνάδα στη φωνή και συριγμό στην αναπνοή. Αν συμβεί αυτό, χρειάζεται η μεταφορά του παιδιού στο νοσοκομείο.
Σε περιπτώσεις χρόνιου βήχα στα παιδιά, πρέπει να αποκλεισθεί και το ενδεχόμενο ξένου σώματος στο αναπνευστικό δένδρο. Αυτά τα σώματα συχνά διαφεύγουν από τις εξετάσεις, ακόμα και τις ακτινογραφίες, λόγω της σύστασής τους (αν είναι πλαστικά, σπόροι, σπόγγος κ.ά.).
Στα νεογνά, ο βήχας μπορεί να οφείλεται σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, κυστική ίνωση, φλεγμονές της μύτης και των παραρρινίων, πνευμονία ή ανωμαλίες της ανώτερης αναπνευστικής και πεπτικής οδού.
Η αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση του βήχα εξαρτάται από την ανεύρεση της αιτίας.
Ο παραγωγικός βήχας δεν πρέπει να καταστέλλεται έως ότου βρεθεί η αιτία του, εκτός εάν εξαντλεί τον ασθενή και τον εμποδίζει να κοιμηθεί. Αν καταστείλουμε αυτόν τον βήχα, εμποδίζουμε την απαλλαγή του τραχειοβρογχικού δένδρου από τις εκκρίσεις.
Για την αντιμετώπιση του βήχα χορηγούμε αντιβηχικά και αποχρεμπτικά φάρμακα.
Τα αντιβηχικά (με κορτιζόνη – κωδεΐνη) δρουν κεντρικά (καταστέλλουν το αντανακλαστικό του βήχα επιδρώντας στο κέντρο του βήχα στον προμήκη του εγκεφάλου ή σε άλλα υψηλότερα κέντρα) και περιφερικά (επιδρούν είτε στην προσαγωγό οδό του βήχα, προκαλώντας λ.χ. αναισθησία των αναπνευστικών βλεννογόνων ή χαλάρωση των μυϊκών ινών, είτε στην απαγωγό οδό).
Τα αποχρεμπτικά φάρμακα έχουν σκοπό να αυξήσουν τη ρευστότητα των πτυέλων και να επιτρέψουν στο κροσσωτό επιθήλιο να λειτουργήσει, ώστε ο βήχας να γίνει πιο αποτελεσματικός και σπανιότερος.
Η λήψη περισσότερων υγρών, η εισπνοή υδρατμών και ο περιορισμός της λήψης διουρητικών και διεγερτικών ποτών (όπως ο καφές) φέρνουν το ίδιο αποτέλεσμα. Ετσι βοηθούν και διάφορα πρακτικά μέσα, όπως το μέλι.
Τα υγρά πρέπειν να τα καταναλώνουμε σε θερμοκρασία δωματίου, να μην είναι δηλαδή ούτε πολύ ζεστά ούτε πολύ κρύα.
Πότε χρειάζονται αντιβιοτικά
Η σωστή ερώτηση είναι «πρέπει η αρρώστια που προκάλεσε τον βήχα να αντιμετωπισθεί με αντιβιοτικά ή όχι;». Αρμόδιος να απαντήσει είναι μόνο ο θεράπων γιατρός αφού εξετάσει τον ασθενή.
Τι είναι
Είναι αντανακλαστικό του αναπνευστικού συστήματος, μια απότομη σπασμωδική εκπνοή του αέρα, η οποία συνοδεύεται από χαρακτηριστικό τραχύ ήχο. Δεν είναι πάθηση, αλλά σύμπτωμα. Το αντανακλαστικό γίνεται λιγότερο ευαίσθητο στους ηλικιωμένους και δεν εκλύεται σε απώλεια της συνειδήσεως.
Σε τι χρησιμεύει
Είναι ένας βασικός μηχανισμός, που προφυλάσσει την αεροφόρο οδό από βλάβες, που θα προκαλούντο από την εισπνοή καυστικών ουσιών, ενώ βοηθά στην απομάκρυνση των κατακρατούμενων εκκρίσεων.
Ο μηχανισμός δημιουργίας
Προηγείται ταχεία και βαθιά εισπνοή, κλείνει αυτομάτως η γλωττίδα (γνήσιες φωνητικές χορδές) , χαλαρώνει το διάφραγμα, συμπιέζεται ο αέρας που βρίσκεται μέσα στους πνεύμονες και τις αεροφόρους οδούς από τη σύσπαση των μυών του θώρακα και της κοιλιάς και αυξάνεται η ενδοπνευμονική πίεση.
Ανοίγει αιφνιδίως η γλωττίδα και εξέρχεται ο κυψελιδικός αέρας με μεγάλη ταχύτητα και βία, συμπαρασύροντας τη βλέννα που υπάρχει μέσα στην τραχεία και τους βρόγχους.
Πως εκλύεται
Εκλύεται συνήθως ύστερα από ερέθισμα υποδοχέων (αισθητικών απολήξεων νεύρων). Εξωθωρακικοί υποδοχείς υπάρχουν στη μύτη, το στοματοφάρυγγα, το λάρυγγα και την ανώτερη μοίρα της τραχείας.
Τα είδη του βήχα
1. Ξηρός ή μη παραγωγικός. Χαρακτηρίζεται από συνεχή ενόχληση στον τράχηλο, χωρίς όμως να συνοδεύεται από φλέγματα.
Αιτίες
* Εξωαναπνευστικά αίτια: Από ξένα σώματα έξω ακουστικού πόρου, οστεόφυτα αυχενικής μοίρας σπονδυλικής στήλης, αλλοιώσεις προμήκους μυελού, όγκους μεσοθωρακίου και ανευρύσματα, διόγκωση λεμφαδένων μεσοθωρακίου, στένωση μιτροειδούς βαλβίδας, καρδιακή ανεπάρκεια, σαρκοείδωση, όζους του θυρεοειδούς αδένα.
* Ερεθιστικοί παράγοντες περιβάλλοντος. Από ξένα σώματα, σκόνη, ρύπους, καπνό, αλλεργιογόνα, στοματική αναπνοή (με κατάργηση της ρινικής)
* Παθήσεις και όγκοι του λάρυγγα. Από όζους και πολύποδες φωνητικών χορδών (δίνουν την αίσθηση υπάρξεως εκκρίσεων στην ανώτερη αναπνευστική οδό), παραλύσεις του φάρυγγα (προκαλούν βήχα λόγω συχνών εισροφήσεων κατά την κατάποση), καλοήθεις και κακοήθεις όγκους του λάρυγγα, του υποφάρυγγα και του τραχειοβρογχικού δένδρου, έλκος εξ επαφής (ο βήχας προκαλεί υπεραιμία και ερεθισμό, τα οποία επιτείνουν τον βήχα σε έναν φαύλο κύκλο).
*Νευρομυϊκές διαταραχές ή εκφυλιστικά νοσήματα νευρικού συστήματος (Πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας κ.α.)
* Παθήσεις οισοφάγου. Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, τα εκκολπώματα, οι αποφρακτικές αλλοιώσεις του οισοφάγου προκαλούν βήχα άμεσα ή κατόπιν ερεθισμού του λάρυγγα.
*Οπισθορρινική καταρροή. Η έκκριση κατέρχεται κατά μήκος του οπισθίου τοιχώματος του φάρυγγα και ερεθίζει τους υποδοχείς του βήχα.
* Λήψηδιαφόρων φαρμάκων: Από αντιισταμινικά, αποσυμφορητικά και αντιυπερτασικά φάρμακα, που μερικές φορές προκαλούν ξηρασία του αναπνευστικού βλεννογόνου, επιδεινώνουν τη χρόνια τραχειοβρογχίτιδα και διαιωνίζουν τον βήχα.Οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου, οι β-αναστολείς και οφθαλμικά φάρμακα μπορεί επίσης να προκαλέσουν ξηρό βήχα.
* Ψυχογενείς διαταραχές:από άγχος, άλλες ψυχικές διαταραχές ή συνήθεια
2. Υγρός ή παραγωγικός. Είναι λιγότερο συχνόςκαι χρησιμεύει στην αποβολή εκκρίσεων και μικρών ξένων σωμάτων που μεταφέρονται στον λάρυγγα και την τραχεία από το κατώτερο τραχειοβρογχικό δένδρο.
Το τραχειοβρογχικό δένδρο υπό φυσιολογικές συνθήκες εκκρίνει περίπου 100 κυβ. εκ. βλέννας,που ανέρχεται προς τον φάρυγγα και καταπίνεται ακουσίως με τις κινήσεις του κροσσωτού επιθηλίου.
3. Κεντρικός. Είναι σπάνιος και μπορεί να οφείλεται στη δράση φαρμάκων (π.χ. αντιυπερτασικών) απευθείας στον εγκέφαλο.
4. Οξύς. Όταν διαρκεί λιγότερο από 3 εβδομάδες
5. Χρόνιος. Όταν διαρκεί περισσότερο από 3 εβδομάδες
Πρώτη εκδήλωση
Ο βήχας αποτελεί την αρχική εκδήλωση της βρογχίτιδας, του άσθματος, της πνευμονίας, της φυματίωσης, του βρογχογενούς καρκίνου και άλλων νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος. Η απόχρεμψη μπορεί να είναι :
* Ορώδης (λεπτόρρευστη, άχρους και λευκάζουσα σε πνευμονικό οίδημα)
* Βλεννώδης (διαυγής και άχρους σε καταρροϊκή φλεγμονή)
* Πυώδης (θολή, παχύρρευστη, δύσοσμη, κίτρινη ή κιτρινοπράσινη, λόγω βρογχεκτασίας, πνευμονικού οιδήματος, φυματίωσης κ.α.)
* Βλεννοπυώδης(ημιδιαυγής, θολή, υποκίτρινη, σε οξείες και χρόνιες βρογχίτιδες, βρογχοπνευμονίες, βρογχεκτασίες και πνευμονικό απόστημα).
Διάγνωση
Απαραίτητα για τη διάγνωση της νόσου που προκαλεί το βήχα είναι:
* Λήψη καλού ιστορικού του ασθενούς
* Λεπτομερής ωτορινολαρυγγολογική εξέταση
* Καλή εξέταση από πνευμονολόγο.
* Καλή εξέταση από καρδιολόγο.
* Γενικές εξετάσεις (αίματος, βιοχημικές)
* Ακτινολογικός έλεγχος θώρακος και κόλπων προσώπου (με απλή ακτινογραφία, πιθανώς αξονική ή μαγνητική τομογραφία)
* Εξέταση πτυέλων, για μικρόβια και ύπαρξη αίματος
* Εξέταση πνευμόνων με βρογχοσκόπηση, εάν χρειάζεται
Τι σημαίνει
* Αιφνίδιος βήχας. Αν συνοδεύεται από πυρετό ή συμπτώματα οξείας λοίμωξης (ρινόρροια, ερεθισμό του φάρυγγα, διάχυτο πόνο στο σώμα κ.ά.),είναι πιθανώς ιογενής.Είναι θορυβώδης, συνοδεύεται από ελάχιστα φλέγματα και είναι συχνά χειρότερος τη νύκτα.Διαρκεί συνήθως 7-10 ημέρες. Εάν επιμένει και μετά τις 14 ημέρες, μπορεί να έχει αναπτυχθεί εντερογενής βακτηριακή λοίμωξη.
*Βήχας με δύσπνοια και συρίττουσα αναπνοή. Υποδηλώνει συχνά άσθμα. Δεν είναι παραγωγικός και είναι κυρίως νυκτερινός.
* Βήχας από βακτηρίδια ή μυκόπλασμα. Συνοδεύεται από παχιά, κίτρινα φλέγματα. Σε φλεγμονή από μυκόπλασμα, μπορεί να είναι σοβαρός, να επιμένει για έναν έως τέσσερις μήνες, αν και τα υπόλοιπα συμπτώματα υποχωρούν σε 7-10 ημέρες.
* Βήχας με οπισθορρινική καταρροή. Είναι χειρότερος το πρωί και δίνει αίσθημα κατάποσης υγρού. Ο ασθενής προσπαθεί να καθαρίσει το φάρυγγα.Μπορεί να αποτελεί εκδήλωση παραρρινοκολπίτιδας.
* Νυκτερινός βήχας. Με δύσπνοια υποδηλώνει συχνά καρδιακή ανεπάρκεια, ιδίως σε μεγάλα άτομα. Χωρίς δύσπνοια υποδηλώνει αλλεργία, με φταρνίσματα, δακρύρροια, επιπεφυκίτιδα, οίδημα ρινικού βλεννογόνου κ.ά.
* Βήχας που επιδεινώνεται κατά την κατάκλιση ή τον ύπνο. Μπορεί να οφείλεται σε οπισθορρινική καταρροή, αλλεργία, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, καρδιακή ανεπάρκειαή δυσχέρεια ρινικής αναπνοής (εισπνοή ξηρού αέρα μόνο από το στόμα) .
* Πρωινός βήχας. Οφείλεται συχνά σε βρογχεκτασία.
* Βήχας που επαναλαμβάνεται το απόγευμα ή νωρίς το βράδυ. Οφείλεται συνήθως σε εποχιακή αλλεργία.
* Βήχας κατά το φαγητό ή ύστερα από αυτό. Μπορεί να οφείλεται σε φαρυγγικό εκκόλπωμα, διαφραγματοκήλη ή νευρογενή δυσφαγία.
* Βήχας που υποχωρεί στον ύπνο ή την απασχόληση. Μπορεί να είναι ψυχογενής.
* Βήχας από κάπνισμα. Είναι χρόνιος, ελάχιστα παραγωγικός και συχνά πρωινός.
* Βήχας από σωματική άσκηση ή λήψη σοκολάτας, καφέ κ.ά. Οφείλεται σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
* Βήχας κατά τη λήψη υδαρών τροφών ή υγρών. Μπορεί να οφείλεται σε παράλυση λάρυγγα ή τραχειοοισοφαγικό συρίγγιο.
Τι τον επιδεινώνει
* Ο κρύος ή ξηρός αέρας
* Καπνός και άλλοι ρύποι στην ατμόσφαιρα
* Η υπερβολική χρήση της φωνής
* Η κατανάλωση τροφών με καυτερές ουσίες
Πότε να μας ανησυχεί
Όταν συνοδεύεται από:
* Δυσκολία στην αναπνοή
* Αίμα στα φλέγματα
* Πόνο στο στήθος
* Υψηλό πυρετό
* Όταν παρατείνεται πάνω από 3 εβδομάδες( μπορεί να αποτελεί πρώιμη εκδήλωση νεοπλασίας)
* Όταν επιδεινώνεται με την άσκηση
Πρακτικά μέτρα
* Διακοπή καπνίσματος
* Κατανάλωση πολλών υγρών σε θερμοκρασία δωματίου
* Περιορισμός της ομιλίας
* Περιορισμός του καφέ
* Ενίοτε υγρό περιβάλλον
Τα συχνά λάθη
* Εντριβές
* Χορήγηση κορτιζόνης ή αντιβιοτικών χωρίς προηγούμενο έλεγχο
* Καυτά ροφήματα
