Στις 19 Απριλίου 2012 στο λιμάνι του Κίνγκστον, πρωτεύουσας της Τζαμάικας, εμφανίστηκε μια τεράστια διαφημιστική αφίσα της Digicel (τηλεφωνία της Καραϊβικής) με τη φωτογραφία του Μπομπ Μάρλεϊ και τη φράση «Η Τζαμάικα μετράει για μας. Μία χώρα, ένα δίκτυο, μία αγάπη».
Σλόγκαν το οποίο βεβαίως δεν αποτελεί μυστήριο για τους μυημένους στο έργο του τζαμαϊκανού μουσικού, αφού παραπέμπει κατευθείαν στο «One love» που ηχογράφησαν το 1977 ο Μπομπ Μάρλεϊ και οι Γουέιλερς.
Εκείνη την ημέρα έγινε στο Κίνγκστον (δωρεάν) η παγκόσμια πρεμιέρα του «Marley», ντοκιμαντέρ το οποίο γύρισε ο Κέβιν ΜακΝτόναλντ με την έγκριση της οικογένειας του καλλιτέχνη. Η άδεια για τα γυρίσματα δόθηκε το 2011 μέσω του ιδρύματος Bob Marley Foundation που συνεργάζεται με την Digicel με στόχο «να κρατηθεί ζωντανή στο μυαλό των νέων ανθρώπων η ανάμνηση του θρύλου της ρέγκε». Τι θα σκεφτόταν όμως ο ίδιος ο Μάρλεϊ αν έβλεπε την τόσο εκτεταμένη εμπορική χρήση του ονόματος, της εικόνας και της τέχνης του;
Χαρισματικός και εμπνευσμένος, ο διάσημος τραγουδιστής, και χωρίς αμφιβολία το μεγαλύτερο μουσικό αστέρι από χώρα του Τρίτου Κόσμου, ήταν 36 ετών όταν πέθανε από καρκίνο του δέρματος το 1981. Και όπως συμβαίνει συνήθως, ό,τι έγινε μετά τον θάνατό του ήταν απλώς συνέχεια του χάους που επικρατούσε στη ζωή του. Ο Μάρλεϊ άφησε πίσω του ένα πλούσιο έργο, πολλούς συνεργάτες, μια μπερδεμένη ερωτική ζωή και μια μεγάλη οικογένεια με εννέα παιδιά από έξι διαφορετικές σχέσεις συν δύο ακόμη υιοθετημένα, όχι όμως και διαθήκη, γραπτή ή προφορική.
Το μοίρασμα λοιπόν της διόλου ευκαταφρόνητης περιουσίας του εξελίχθηκε σε μια από τις πιο βασανιστικές ιστορίες στον κόσμο της μουσικής. Οι πωλήσεις των δίσκων του Μπομπ Μάρλεϊ έχουν ξεπεράσει τα 25 εκατομμύρια – μόνο το άλμπουμ «Legend» έχει πουλήσει 12 εκατομμύρια δίσκους-, χωρίς να υπολογίσουμε τα έσοδα από τη χρήση του ονόματος. Σύμφωνα με το αμερικανικό περιοδικό «Forbes», έως το 2010 ο τραγουδιστής βρισκόταν στο top 10 των αποθανόντων καλλιτεχνών με έσοδα περισσότερα από 6 εκατ. δολάρια ετησίως, πρόσφατα όμως έπεσε στη 13η θέση.
Το δικαστικό ξεκαθάρισμα της κληρονομιάς κράτησε περισσότερο από 15 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέβησαν πολλά δράματα και βίαιες διαμάχες μεταξύ των δικαιούχων. Στην πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ πάντως οι κληρονόμοι εμφανίστηκαν φαινομενικά ενωμένοι. Η Ρίτα Μάρλεϊ, παλαιά τραγουδίστρια των Γουέιλερς, χήρα του Μπομπ και μοναδική νόμιμη σύζυγός του, έφθασε στην Τζακάρτα από την Γκάνα όπου ζει έξι μήνες τον χρόνο σε ένα τεράστιο αγρόκτημα.
Η Σεντέλα, κόρη του Μπομπ και της Ρίτας (γεννήθηκε το 1967), ήρθε από το Μαϊάμι όπου διευθύνει μια εταιρεία ενδυμάτων (αυτή σχεδίασε τις στολές των τζαμαϊκανών αθλητών που πήραν μέρος στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου). Επίσης, μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο που έπαθε η μητέρα της το 2010, η Σεντέλα και ο αδελφός της Ζίγκι έχουν αναλάβει το ίδρυμα 56 Hope Road για την προστασία της εικόνας του πατέρα τους. Τέλος, ήρθε και ο 40χρονος Ρόαν, γιος του Μπομπ και της Τζάνετ Χαντ – υιοθετήθηκε από τη Ρίτα όταν ήταν μωρό -, πρώην ποδοσφαιριστής που μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στη Βραζιλία και στην Τζαμάικα.
Παρόντες ήταν επίσης μερικοί από τους πρωταγωνιστές της σύντομης, πλην όμως πολύ σημαντικής, καριέρας του Μπομπ Μάρλεϊ. Πρώτος και καλύτερος ο 75χρονος παραγωγός Κρις Μπλάκγουελ, ιδρυτής της δισκογραφικής εταιρείας Island Records, αλλά και ο αντίπαλός του, ο Αμερικανός Ντάνι Σιμς της JAD Records, και βέβαια ο Αλαν «Σκιλ» Κόουλ, επαγγελματίας ποδοσφαιριστής προτού γίνει μάνατζερ του Μάρλεϊ. Δεν εμφανίστηκε όμως ούτε ένας από τους μουσικούς του συγκροτήματός του.
Ο τραγουδιστής και κιθαρίστας Πίτερ Τος δολοφονήθηκε το 1987 στο Κίνγκστον κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Ο μπασίστας Αστον Μπάρετ – ο λεγόμενος και Πάτερ Φαμίλιας (Family Man) λόγω των πολυάριθμων απογόνων του – έλειπε σε «ταξίδι». Ο Μπάνι Γουέιλερ, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στο συγκρότημα, είναι άφαντος. Ο πιανίστας Τάιρον Ντάουνι ήταν στη Γαλλία όπου ζει εδώ και 15 χρόνια.
Παρά την εορταστική ατμόσφαιρα, λοιπόν, πίσω από την επανένωση των κληρονόμων κρύβονται σκοτεινές αντιπαλότητες. Οι συνεργάτες του, μάνατζερ και παραγωγοί, ήταν μάλλον σκοτεινοί τύποι. Ο ίδιος αρνήθηκε να «παίξει» σύμφωνα με τους δυτικούς κανόνες και έφυγε από τη ζωή χωρίς να τακτοποιήσει τίποτα, όπως άλλωστε έκανε πάντα. Ολα γίνονταν μεταξύ «αδελφών» και οι περισσότερες από τις ηχογραφήσεις του ήταν ανεπίσημες. Ο Μάρλεϊ κρατούσε τα μισά από τα κέρδη και μοίραζε τα υπόλοιπα στους μουσικούς του. Με τα λεφτά όλων εξάλλου έκανε τη δική του δισκογραφική εταιρεία.
Οσο απίστευτο και αν φαίνεται, ο Μπομπ Μάρλεϊ ποτέ δεν υπέγραφε συμβόλαια. Και όταν εκείνος πέθανε πολλοί από τους μουσικούς του κατέληξαν πάμπτωχοι. Κάποιοι αποφάσισαν να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη. Οχι όμως και ο Τάιρον Ντάουνι, που ήταν συνεχώς δίπλα στον Μπομπ από 13 ετών. Παρ’ όλα αυτά εκφράζει την πίκρα του μιλώντας στη «Monde»: «Ο Μπομπ είχε συμβόλαιο με τον Κρις Μπλάκγουελ, γιατί όχι κι εμείς; Ηταν πολύ έξυπνος, όπως όλοι οι σταρ που λένε: “Εγώ είμαι ο βασιλιάς κι εσείς μου ανήκετε. Ή το δέχεστε ή φεύγετε”. Οσο ζούσε βέβαια δεν υπήρχε πρόβλημα. Αν χρειαζόμουν ένα σπίτι για τη μάνα μου ή ένα αυτοκίνητο, μου έδινε αμέσως μια επιταγή».
Ο Ντάουνι είναι τελείως απογοητευμένος. «Ο,τι είχατε συμφωνήσει με τον Μπομπ πέθανε μαζί του», του δήλωσε η χήρα μία ημέρα μετά την κηδεία.
Ο λευκός Μπλάκγουελ ήταν φίλος του μιγάδα Μάρλεϊ που γεννήθηκε από πατέρα λευκό και μαύρη μητέρα, δεν κατάφερε όμως να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Πίτερ Τος και του Μπάνι Γουέιλερ. Γεννημένος στο Λονδίνο, ο Μπλάκγουελ πέρασε την εφηβεία του στην Τζαμάικα. Η μητέρα του, πρώην μούσα του Ιαν Φλέμινγκ, ήταν απόγονος μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες του νησιού, που έκανε τεράστια περιουσία καλλιεργώντας ζαχαροκάλαμο και παράγοντας το ρούμι Appleton. Το 1962, μετά την ανεξαρτησία της Τζαμάικας, μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου θα έκανε διάσημους τους τζαμαϊκανούς μουσικούς, αλλά και καλλιτέχνες όπως οι Τζέθρο Ταλ και ο Κατ Στίβενς.
Οταν υπέγραψαν όμως το συμβόλαιο ο Μπομπ «ξέχασε» να πει στον Μπλάκγουελ ότι είχε ήδη άλλο ένα με τον Ντάνι Σιμς, πράγμα που στη συνέχεια θα δημιουργούσε μεγάλες προστριβές. «Ο Μπομπ ήταν ένας νεαρός αγράμματος καλλιτέχνης. Κάποιοι άρπαξαν την ευκαιρία να τον εκμεταλλευτούν. Οταν όμως έχεις να κάνεις με γκάνγκστερ, πρέπει να είσαι καλύτερος γκάνγκστερ από αυτούς», λέει ο φίλος του φωτογράφος Νέβιλ Γκάρικ.
Γιατί όμως ο Μπομπ Μάρλεϊ δεν άφησε διαθήκη; Για να «δοκιμάσει» το περιβάλλον του, όπως ισχυρίζεται ο Νέβιλ Γκάρικ; Εξαιτίας της φιλοσοφίας του ρασταφάρι; Επειδή δεν ήθελε να αντιμετωπίσει τον επερχόμενο θάνατό του ή μήπως εξαιτίας των χειρισμών του περιβάλλοντός του, όπως ισχυρίζεται ο Αλαν «Σκιλ» Κόουλ; «Δεν του έφερναν τα χαρτιά που ζητούσε, αρνήθηκε λοιπόν να υπογράψει οτιδήποτε άλλο. Ηθελε να βάλει το όνομα των παιδιών του, αλλά οι επισκέπτες του είχαν άλλα σχέδια. Ημουν εκεί και τα συζητούσαμε όταν έφευγαν», λέει ο Κόουλ.
Η Ρίτα Μάρλεϊ κατηγορήθηκε για μια πλαστή διαθήκη που παρουσίασε, σύμφωνα με την οποία ήταν η μοναδική κληρονόμος του τραγουδιστή. Τελικά η Ρίτα γλίτωσε τη φυλακή αλλά η περιουσία των 30 εκατ. δολαρίων (25 εκατ. ευρώ) πέρασε στην τζαμαϊκανή τράπεζα Mutual Security Merchant Bank, η οποία επρόκειτο να βγάλει τα δικαιώματα και τα ακίνητα του μουσικού σε δημοπρασία με τιμή εκκίνησης μόλις 8 εκατ. δολάρια, χρήματα που όμως δεν διέθετε η οικογένεια. Η χήρα του Μπομπ έγραψε στον Μάικλ Τζάκσον και στον Στίβι Γουόντερ αλλά δεν της απάντησαν ποτέ. Τελικά, ο Μπλάκγουελ της δάνεισε τα χρήματα με αντάλλαγμα το 25% των δικαιωμάτων.
Η Ρίτα ισχυρίζεται επίσης ότι όλα τα παιδιά του Μπομπ είναι και δικά της, τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Για παράδειγμα, η Σίντι Μπρέικσπιρ, Μις Κόσμος 1976, μεγάλος έρωτας του Μάρλεϊ και μητέρα του Ντάμιαν, του τελευταίου παιδιού του, χρειάστηκε να παλέψει χρόνια ώσπου να καταφέρει να θεωρηθεί και ο γιος της κληρονόμος του.
Το 2007 οι κληρονόμοι διαπίστωσαν ένα έλλειμμα ύψους 600 εκατ. δολαρίων από παράνομες πωλήσεις προϊόντων που εκμεταλλεύονται το όνομα και το έργο του Μπομπ Μάρλεϊ. Ακόμη και ο ετεροθαλής αδελφός του, ο Ρίτσαρντ Μπούκερ, θέλησε να κάνει ένα Φεστιβάλ Μπομπ Μάρλεϊ χωρίς την έγκριση του 56 Hope Road.
«Για να δώσουμε άδεια σε κάποιο προϊόν πρέπει να είναι οικολογικό, ποιοτικό και ο παραγωγός του να συμπεριφέρεται καλά στο προσωπικό», δηλώνει ο Ρον Μάρλεϊ, εκπρόσωπος δημοσίων σχέσεων της οικογένειας, ο οποίος παράγει βιολογικό καφέ σε ένα κτήμα 50 στρεμμάτων στα Blue Mountains της Τζαμάικας. Μέσα στο κτήμα ο αδελφός του Ζίγκι έχτισε ένα δημοτικό σχολείο για τα παιδιά της περιοχής. Από την άλλη πλευρά όμως και προς μεγάλη απογοήτευση πολλών φαν του τραγουδιστή, η Στέφανι, μία από τις δύο κόρες της Ρίτας που υιοθέτησε ο Μπομπ, έχει μετατρέψει μια παλαιά ιδιοκτησία του πατριού της στις Μπαχάμες σε σπα και θέρετρο διακοπών. «Δημιουργεί θέσεις εργασίας», την υπερασπίζεται ο Ρον.
Τα έσοδα πάντως από μερικά εμπορικά προϊόντα με το όνομα Μάρλεϊ διατίθενται στο φιλανθρωπικό ίδρυμα One Love που δημιούργησαν τα παιδιά του. «Δεν ανήκουμε στον τύπο των ανθρώπων που μοστράρουν τα πλούτη τους. Δεν έχουμε ακριβά αυτοκίνητα ούτε σπίτια που βγάζουν μάτι. Είμαστε ακριβώς όπως εκείνος. Βοηθάμε όσους δεν έχουν να φάνε, όσους δεν έχουν ούτε μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους. Και το θέμα είναι να το κάνεις αυτό με τρόπο ηθικό». Ηθικά μεν και σύμφωνα με τους κανόνες, όσο για το πνεύμα όμως…
Επιμέλεια Κική Τριανταφύλλη
Αναζήτηση
