Το «φαινόμενο» Αλέκα Παπαρήγα

Επικεφαλής του πιο δραστήριου Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ευρώπη, η Παπαρήγα ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΕ μετά το σοκ της πτώσης του Τείχους και το ναυάγιο της «συγκυβέρνησης». Με το ύφος της δημόσιας παρουσίας της σφράγισε τη σύγχρονη πολιτική σκηνήΗ πρώτη γυναίκα-αρχηγός κόμματος στην Ελλάδα είναι άνθρωπος της διπλανής πόρτας, καθώς και μαχόμενη, λιτή, οικεία και επικοινωνιακή χωρίς να κινείται επικοινωνιακά

Αποχαιρετισμός στα όπλα ή σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν; Η παλιά Λαμπράκισσα –η οποία αφιερώθηκε στο κόμμα από τη νεανική της ηλικία, έφτασε στην κορυφή του και παρέμεινε εκεί από συνέδριο σε συνέδριο για 22 χρόνια –αφήνει, όπως δείχνουν τα πράγματα, το πηδάλιο σε μια δύσκολη στιγμή για το ΚΚΕ. Η επιρροή του στην κοινωνία είναι χαμηλή, τα εκλογικά ποσοστά του ακόμη χαμηλότερα, τα οικονομικά του είναι χάλια, οι οργανώσεις του σε κρίση και οι εσωτερικές διαφωνίες διαπέρασαν τους τοίχους του Περισσού και συζητιούνται δημοσίως –αδιανόητο για την παράδοση των «συνωμοτικών» κανόνων του «κόμματος της εργατικής τάξης».

Ωστόσο αυτή η εικόνα της κρίσης δεν περιορίζει καθόλου το βιονικό φαινόμενο: Αλέκα Παπαρήγα! Επικεφαλής του πιο δραστήριου Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ευρώπη, αν εξαιρεθεί το ΑΚΕΛ, το ανέλαβε μετά το σοκ της πτώσης του Τείχους, το ναυάγιο της «συγκυβέρνησης» και τη δεύτερη μεγάλη διάσπαση μετά το 1968, και ανεξάρτητα από τις εκλογικές επιδόσεις του στα χρόνια που ακολούθησαν, η ίδια σφράγισε τη σύγχρονη πολιτική σκηνή με το ύφος της δημόσιας παρουσίας της.

Παρά την άρνησή της σε τρία συνέδρια να αποκολληθεί από τα παλιά σοβιετικά κλέη και να αμβλύνει τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ, το προφίλ της μετεξελίχθηκε θεαματικά. Τίποτε επάνω της δεν παραπέμπει στην κομματική παράδοση που επέβαλλε στα μέλη του κόμματος να αντιμετωπίζουν τον γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής σχεδόν σαν ιερό πρόσωπο.

Η πιο σημαντική κομμουνίστρια της χώρας δεν έχει τη φοβική αντίληψη της κόβας. Είναι γυναίκα της διπλανής πόρτας και ταυτόχρονα κινείται με άνεση στην πολιτική αγορά και δεν αποχωρίζεται ποτέ το προσωπικό της iPad.

ΜΕ ΤΑ «ΡΟΥΧΑ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ». Ενώ άλλοι πολιτικοί αρχηγοί και όλες οι κυρίες της πολιτικής σκηνής προτού βγουν στην τηλεόραση ή ανέβουν στο βήμα της Βουλής περνούν πρώτα από τον ράφτη τους και το κομμωτήριο, η Αλέκα εμφανίζεται με τα «ρούχα της δουλειάς». Δεν έχει πρόβλημα να πάει στο θέατρο με αθλητικά παπούτσια, έτσι όπως περπατάει στην κεφαλή της πορείας που οργανώνουν οι συνδικαλιστές της την Πρωτομαγιά.

Oι παλιές φωτογραφίες λένε ότι στα χρόνια που πέρασαν από τότε που έγινε γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος το λουκ της άλλαξε. Ωστόσο καθόλου δεν επηρεάστηκε από την αστική κοκεταρία.

Η Παπαρήγα ξεκίνησε σχεδόν από το πουθενά –για το ευρύ κοινό –και πλέον εγγράφει υποθήκες να αναδειχθεί σε μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες του ΚΚΕ, αλλά και της πολιτικής ζωής γενικότερα. Εχει θεωρητική κατάρτιση, πολιτική συγκρότηση και αποδείχθηκε πολύ ανθεκτική, ακόμη και στις ώρες που η μοίρα τη δοκίμαζε προσωπικά. Εχασε ένα παιδί σε ηλικία μόλις 3 ετών και τον σύζυγό της από τροχαίο δυστύχημα πριν από 11 χρόνια. Δεν ξέρουμε πώς είναι στις κλειστές συνεδριάσεις του Πολιτικού Γραφείου, αλλά στη δημόσια παρουσία της είναι συμπαθής με φαν πέραν της πολιτικής.

«ΟΥΔΕΙΣ ΑΝΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΤΟΣ». Εχει ετοιμάσει από καιρό την αποχώρησή της, ύστερα από θητεία που διήρκεσε πέντε χρόνια περισσότερο από αυτήν του Χαρίλαου Φλωράκη, ο οποίος ανέλαβε το 1972 και παρέδωσε στον Γρηγόρη Φαράκο το 1989. Τα τελευταία χρόνια σε κάθε ερώτηση για ενδεχόμενη αποχώρησή της έλεγε ότι «στο κόμμα έχει αναπτυχθεί μια νέα γενιά ικανότατων στελεχών». Τελευταία προσέθετε: «Ουδείς αναντικατάστατος και ουδεμία αναντικατάστατη». Ωστόσο πολλοί σημειώνουν ότι τα ίδια είχε πει και στο… προηγούμενο συνέδριο.

Στα 22 χρόνια που είναι το «αφεντικό» στον Περισσό, επικεφαλής της ισχυρής τάσης των «ορθόδοξων κομμουνιστών», το ΚΚΕ δεν μετακινήθηκε από τις ιστορικές καταβολές του. Ωστόσο η ίδια επέβαλε αποφάσεις που έως τότε θεωρούνταν ιερές και απαραβίαστες. Το 2011 με επίσημη εκδήλωση που οργάνωσε η Κεντρική Επιτροπή στον τάφο του στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών αποκατέστησε τον ιστορικό γραμματέα του κόμματος Νίκο Ζαχαριάδη, ο οποίος είχε καθαιρεθεί το 1957 και διεγράφη. Το ίδιο έγινε με τον Αρη Βελουχιώτη σε ειδική εκδήλωση στη Λαμία. Επίσης, η ίδια είπε αποκαθιστώντας τον Νίκο Πλουμπίδη: «Ηταν ήρωας».

Η απερχόμενη, κατά πάσα πιθανότητα, γενική γραμματέας δέχθηκε σκληρή κριτική όταν στο προηγούμενο συνέδριο, κάνοντας στροφή από παλαιότερες θέσεις του ΚΚΕ, εκθείασε τον Στάλιν. «Η περίοδος που συνέπεσε επικεφαλής του σοβιετικού κράτους και του κόμματος να είναι ο Στάλιν ενοχλεί γιατί ακριβώς αποτελεί πείρα για τις σκληρές συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης», είπε. Εσωτερικά πάντως για πολλά χρόνια πιστώθηκε τη σπουδαία οργανωτική δουλειά που έκανε στο ΚΚΕ και στην ΚΝΕ, με την αποκόλληση από παλαιές μεθόδους καθοδήγησης και συμπεριφοράς. Ωστόσο μετά τα τελευταία εκλογικά αποτελέσματα δέχθηκε σκληρή κριτική, ακόμη και δημοσίως.

Στις 27 Φεβρουαρίου 1991, στο 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ, η Αλέκα Παπαρήγα εξελέγη η πρώτη γυναίκα γενική γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής και αρχηγός κόμματος γενικώς στην Ελλάδα. Την ίδια εποχή μια άλλη γυναίκα καλείται να αναμετρηθεί μαζί της στον χώρο της Αριστεράς: η Μαρία Δαμανάκη ανεδείχθη πρόεδρος του Συνασπισμού, αλλά στις εκλογές του 1993 το κόμμα της δεν μπήκε στη Βουλή.

ΤΟΥΣ ΔΙΕΨΕΥΣΕ. Η Αλέκα Παπαρήγα παρέλαβε το ΚΚΕ στον απόηχο της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, καθημαγμένο από τη διάσπαση που ακολούθησε τη συμμετοχή του στον ενιαίο Συνασπισμό το 1989 και σε περίοδο που όλοι προέβλεπαν την ολοσχερή εξαφάνισή του, όπως έγινε με όλα σχεδόν τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ευρώπη, ή έστω τη μετονομασία του. Κατάφερε να διαψεύσει τις εκτιμήσεις. Στις εκλογές του 1993 το ΚΚΕ ανέβασε το ποσοστό του, η ίδια εδραίωσε τη θέση της και επανεξελέγη το 1996 και στα επόμενα συνέδρια. Αν τελικά αποχωρήσει, θα το παραδώσει με ποσοστό 4,5%, ακριβώς όσο πήρε στις εκλογές του 1993, παρότι εν τω μεταξύ είχε καταφέρει να το ανεβάσει στο 8,15% το 2007 και στο 8,48% με 26 έδρες τον περασμένο Μάιο. Το ότι μετά, στις εκλογές της 17ης Ιουνίου του 2012, έχασε τη μισή του δύναμη σε έναν μήνα είναι από τα ισχυρότερα πλήγματα που δέχθηκε, καθώς της αποδίδεται ότι πλήρωσε την «πολιτική της απομόνωσης».

Η ίδια αρνείται ότι το ΚΚΕ μένει πίσω. «Εχουμε πια συνηθίσει με τους ανιστόρητους χαρακτηρισμούς, ότι είμαστε συντηρητικοί, παρωχημένοι, οπισθοδρομικοί και γι’ αυτό δογματικοί», τόνιζε σε κάθε ευκαιρία. Σταθερά υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ενωση –και το ΝΑΤΟ, εννοείται -, θεμελίωσε τη γραμμή «πέντε κόμματα, δύο πολιτικές» και επιμένει ότι η κομμουνιστική ιδεολογία παραμένει επίκαιρη και ο μαρξισμός ορθή κοσμοθεωρία.

Με τους διαδοχικούς αρχηγούς των άλλων κομμάτων, τους οποίους γνώρισε κατά τη διάρκεια της θητείας της, τα πήγαινε πάντα καλά. Οι πιο ακραίες αναμετρήσεις της έγιναν με κάποιον που είχε ξεκινήσει από το ΚΚΕ. Ο Θ. Πάγκαλος μίλησε πολλές φορές πολύ σκληρά για το κόμμα και χαρακτήρισε την ίδια «αναιδή». Πέρα από τη συνήθη απάντησή της «ο Πάγκαλος είναι προβοκάτορας», επιχείρησε κάποτε ανεπιτυχώς να τον αναχαιτίσει με επιστολή της προς τον Γ. Παπανδρέου. Στις καταγγελίες του ότι το ΚΚΕ έχει σχέση με συγκεκριμένη επιχείρηση και πρέπει να επιληφθεί η Εφορία, η Αλέκα Παπαρήγα ήταν κατηγορηματική: «Το ΚΚΕ είναι κόμμα και δεν δεχόμαστε καμία Εφορία».

Με τους εχθρούς του κόμματος εντός της Αριστεράς δεν συνθηκολόγησε ποτέ. «Εμείς δεν θα γίνουμε κομμουνιστές του γλυκού νερού», έλεγε για όσους θεωρούσε επιγόνους της παλαιάς «αναθεωρητικής ομάδας», ήτοι του ΚΚΕ εσωτ. Οταν πέθανε ο Λεωνίδας Κύρκος, ο «Ριζοσπάστης» το ανέφερε σε ένα μονόστηλο 90 λέξεων στο οποίο πρόλαβε να σημειώσει την «αντιΚΚΕ δράση» του.

Στον επικήδειο της Κεντρικής Επιτροπής για τον Χαρίλαο Φλωράκη το 2005 δεν υπήρχε καμία αναφορά στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου που είχε δημιουργήσει ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ μαζί με τον Κύρκο. Από πολλές διατυπώσεις στα κομματικά έντυπα επί των ημερών της προέκυπτε ότι δεν ήταν σύμφωνη με το εγχείρημα.

Στο 14ο Συνέδριο κιόλας, στα τέλη του 1991, η ίδια έθεσε «το ζήτημα της συμμετοχής μας στην κυβέρνηση Τζαννετάκη», αλλά και στην κυβέρνηση Ζολώτα –αργότερα θα πει δημόσια ότι «το κόμμα πλήρωσε αρκετά ακριβά τη συμμετοχή του». Στη συνέχεια πρακτικά ακύρωσε την πολιτική των συμμαχιών που είχε προωθήσει ο μέντοράς της Χαρίλαος Φλωράκης. Σε αυτό το πλαίσιο αρνήθηκε κάθε συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ ή άλλες συγγενείς δυνάμεις.

Στη θητεία της οι συνδικαλιστικοί φορείς που επηρεάζει το ΚΚΕ ή τα μετωπικά σχήματα που το ίδιο δημιουργεί, όπως το ΠΑΜΕ, διοργανώνουν χωριστές εκδηλώσεις από τις άλλες δυνάμεις της Αριστεράς. «Εγώ εκπροσωπώ το Κομμουνιστικό Κόμμα και όχι κάποια Αριστερά», είναι το δόγμα αυτής της χαλκέντερης και πολύ ικανής γυναίκας που κράτησε όρθιο ένα κόμμα ακόμη και όταν η Ιστορία τού έδειξε την έξοδο.