«Πάντα δούλευα με μια αίσθηση επιτακτικής ανάγκης, πιεστική, και ποτέ δεν μετάνιωσα. Αυτό που έκανα έπρεπε, τελικά, να το κάνω». Τα 50 χρόνια από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο του 1963 αποτέλεσαν αφορμή για τη συνέντευξη του σκηνοθέτη της εμβληματικής πολιτικής ταινίας «Ζ» Κώστα Γαβρά στην ιταλική εφημερίδα «Ρεπούμπλικα». Μίλησε για τις συνθήκες υπό τις οποίες πραγματοποίησε την ταινία αλλά και για τον κίνδυνο αυτή να ήταν ίσως η τελευταία του, διότι οι παραγωγοί δεν ήταν διατεθειμένοι να χρηματοδοτήσουν τις επόμενες ταινίες του.
Ο Κώστας Γαβράς, χωρίς να διστάσει να… γκρινιάξει για την ιταλική τιτλοφόρηση της ταινίας του «Ζ – L’ orgia del potere» («Ζ – To όργιο της εξουσίας»), αφηγήθηκε τη στιγμή που τη «συνέλαβε» ενώ ταξίδευε με το αεροπλάνο από την Αθήνα στο Παρίσι.
Το «Ζ», το οποίο απέσπασε δύο Οσκαρ και το βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στις Κάννες, απογείωσε την καριέρα του και αποτέλεσε εφαλτήριο μιας νέας δυναμικής εκδοχής του παγκόσμιου σινεμά, αφού θεωρείται ένα από τα κορυφαία δείγματα πολιτικού κινηματογράφου. Ακολούθησε μια σειρά πολιτικών θρίλερ με τη σκηνοθετική σφραγίδα του που αποκάλυψαν το βίαιο πρόσωπο δικτατορικών καθεστώτων μέσα από προσωπικές τραγωδίες ασυμβίβαστων ανθρώπων.
Το «Ζ» θα μπορούσε να είναι η τελευταία του ταινία, όπως τονίζει ο Κώστας Γαβράς εξηγώντας: «Οταν πλησίαζα κάποιον παραγωγό, με απέφευγε. Και μόνο το ότι γύρισα το “Ζ” ήταν για μένα πράξη αντίστασης. Η χούντα των συνταγματαρχών μού είχε αφαιρέσει την ιθαγένεια».
Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης ανακαλεί τη στιγμή που αποφάσισε να κάνει ταινία το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού: «Κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1966, πέντε μήνες πριν από το πραξικόπημα. Πέντε ημέρες πριν από την άνοδο της χούντας στην εξουσία ήμουν στην Αθήνα. Ο αδελφός μου και φίλος του συγγραφέα μού έδωσε το βιβλίο, το οποίο άρχισα να το διαβάζω στο αεροπλάνο. Οταν προσγειώθηκα στο Παρίσι είχα ήδη φτιάξει την ταινία στο κεφάλι μου. Αλλά δεν φαντάστηκα τα εμπόδια που θα συναντούσα αργότερα».
Ο σκηνοθέτης και μετρ των πολιτικών φιλμ θυμάται επίσης την περιπέτεια για τη μουσική επένδυση της ταινίας που φέρει την υπογραφή του Μίκη Θεοδωράκη ενώ ήταν «εξόριστος» στην Πελοπόννησο (στη Ζάτουνα Αρκαδίας). «Εστειλα να τον βρει μια φίλη μου και της είπε να πάρουμε όποια κομμάτια θέλουμε από τη μουσική του. Από το μοντάρισμα δημιουργήθηκε μια μουσική επένδυση που ούτε ο ίδιος ο συνθέτης δεν την αναγνώριζε!».