Ενας αιώνας έχει περάσει από τότε που οι πειραματισμοί του γερμανού χημικού Φριτζ Χάμπερ στο εργαστήριο γέννησαν τη σύνθεση της αμμωνίας, μια επαναστατική ανακάλυψη που έθρεψε δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά σκότωσε εκατομμύρια άλλους και συνέβαλε σημαντικά στη μόλυνση του περιβάλλοντος. Την επόμενη εβδομάδα, εκατοντάδες επιστήμονες από όλο τον κόσμο θα συναντηθούν στο Λουντβιχσχάφεν, στη Νοτιοδυτική Γερμανία, για να κάνουν έναν απολογισμό αυτών των «100 χρόνων από τη σύνθεση της αμμωνίας». Ως θέμα, ίσως να ακούγεται κάπως βαρετό. Η ουσία όμως στην οποία θα εστιάσουν οι ειδικοί στις 11 Νοεμβρίου είναι μείζονος σημασίας: μια βιομηχανική διαδικασία η οποία σχεδόν μεταμόρφωσε τον πλανήτη και απειλεί να φέρει ακόμη μεγαλύτερες και δραστικότερες αλλαγές και τα επόμενα 100 χρόνια.
Αυτό που είχε αρχικά κατά νου ο Χάμπερ δουλεύοντας πάνω στη σύνθεση της αμμωνίας με βασικό συστατικό το άζωτο της ατμόσφαιρας ήταν η λύση ενός χρόνιου προβλήματος που αντιμετώπιζαν οι αγρότες σε όλο τον κόσμο, την έλλειψη φυτικών λιπασμάτων για τις σοδειές τους. Η λύση βρέθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στο εργοστάσιο του χημικού κολοσσού BASF. Πράγματι, σχολιάζει η «Γκάρντιαν», δισεκατομμύρια άνθρωποι χρωστούν σήμερα τη ζωή τους σε αυτά τα συνθετικά λιπάσματα με βάση την αμμωνία, τα οποία διαφημίζονταν τότε με το σλόγκαν «Ψωμί από τον αέρα».
ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. Αυτό είναι το ένα σκέλος της ιστορίας. Η λεγόμενη μέθοδος Χάμπερ όμως έχει και ένα δεύτερο σκέλος, πολύ πιο σκοτεινό και δυσάρεστο. Ιστορικοί εκτιμούν ότι με τη βιομηχανική παραγωγή αμμωνίας στο οπλοστάσιό τους, οι Γερμανοί επιβίωσαν στα πεδία των μαχών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για τουλάχιστον έναν χρόνο επιπλέον. Αφενός, διότι με αυτόν τον τρόπο μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες για φυτικά λιπάσματα παρά τον βρετανικό θαλάσσιο αποκλεισμό. Και αφετέρου διότι είχαν πάντα αποθέματα αζώτου για τις εκρηκτικές τους ύλες.
Γερμανός εθνικιστής, ο Χάμπερ αισθανόταν ιδιαίτερα περήφανος που η ανακάλυψή του αξιοποιήθηκε στην κατασκευή εκρηκτικών. Ηταν επίσης ένθερμος υποστηρικτής της χρήσης χημικών όπλων. Κατά συνέπεια, υπό τις δικές του οδηγίες, στις 22 Απριλίου 1915, στην Ιπρ του Βελγίου, οι Γερμανοί απελευθέρωσαν 400 τόνους αερίου χλωρίου εναντίον των συμμαχικών στρατευμάτων. Ηταν η πρώτη μεγαλύτερη χημική επίθεση στον κόσμο, με περίπου 6.000 νεκρούς. Ο ίδιος ο Χάμπερ υποστήριξε αργότερα ότι η ασφυξία δεν είναι χειρότερη από το να πυροβολήσεις κάποιον στο πόδι και να τον αφήσεις να πεθάνει από αιμορραγία. Πολλοί διαφώνησαν έντονα τότε. Ανάμεσά τους και η σύζυγός του Κλάρα, επίσης χημικός. Μια εβδομάδα μετά την επίθεση στην Ιπρ, η Κλάρα αυτοκτόνησε με το υπηρεσιακό περίστροφο του Χάμπερ.
ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ. Το 1918, ο Χάμπερ τιμήθηκε με Νομπέλ Χημείας, μια απόφαση της Νορβηγικής Επιτροπής η οποία προκάλεσε ευρεία αγανάκτηση. Πολλοί βρετανοί, γάλλοι και αμερικανοί διπλωμάτες και επιστήμονες αρνήθηκαν να παραστούν στην τελετή βράβευσης στη Στοκχόλμη. Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο πλούσιος πλέον βιομήχανος Χάμπερ εξορίστηκε από τη Γερμανία λόγω της εβραϊκής του καταγωγής. Πέθανε το 1934 στην Ελβετία.

Το Zyclon B

Ενα από τα πιο αποτελεσματικά εντομοκτόνα που δημιουργήθηκαν με τη μέθοδο Χάμπερ ήταν το Zyclon B, το οποίο χρησιμοποίησαν οι Ναζί ως μέσο εξόντωσης των Εβραίων – ανάμεσά τους ξαδέλφια και ανίψια του Χάμπερ