Η πολιομυελίτιδα είναι ιογενής λοίμωξη με χαρακτηριστικό σύμπτωμα τη χαλαρή παράλυση η οποία εμφανίζεται μέσα σύντομο χρονικό διάστημα από την προσβολή από τον ιό (3-4 ημέρες). Η παράλυση αφορά πιο συχνά τα πόδια, παρά τα χέρια. Μπορεί όμως και να εμφανιστεί παράλυση των αναπνευστικών μυών, η οποία είναι απειλητική για τη ζωή.
Στα μέσα του 20ου αιώνα η νόσος είχε γίνει γνωστή λόγω της χρήσεως των περίφημων συσκευών «σιδηρού πνεύμονα» που ήταν μια μορφή αναπνευστήρα για υποστήριξη της αναπνοής στους ασθενείς με αναπνευστική παράλυση.
Παρόλα αυτά περισσότερο από το 90% των περιπτώσεων πολιομυελίτιδας είναι ασυμπτωματικές ή εκδηλώνονται σαν απλή ίωση με πυρετό, κακουχία, πονοκέφαλο, ναυτία και έμετο. Χαλαρή παράλυση εμφανίζεται σε μικρό ποσοστό (<1%) κυρίως σε ανεμβολίαστα άτομα.
Η πολιομυελίτιδα παραμένει νόσος των βρεφών και μικρών παιδιών έως 5 ετών. Η μετάδοση γίνεται από άτομο σε άτομο, βασικά μέσω της κοπρανο-στοματικής οδού. O ιός αποβάλλεται από τα κόπρανα.
Λόγω της σοβαρότητας της νόσου και των επιπλοκών της, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) τέθηκε ήδη από το 1988 ο στόχος της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας. Με τα καθολικά προγράμματα εμβολιασμού και επιτήρησης της πολιομυελίτιδας, η νόσος έφτασε σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Το 2012 καταγράφηκαν μόνο 223 κρούσματα, που αντιπροσωπεύουν μείωση κατά 99% του αριθμού των κρουσμάτων σε σύγκριση με το 1988. Η Ευρωπαϊκή ήπειρος χαρακτηρίστηκε ως ελεύθερη πολιομυελίτιδας το 2002.
Σήμερα σε όλο τον κόσμο μόνο 3 χώρες, και πιο συγκεκριμένα το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και η Νιγηρία, είναι ενδημικές για πολιομυελίτιδα, ενώ σποραδικά κρούσματα εμφανίζονταν στη Σομαλία, Κένυα, Αιθιοπία, το Νότιο Σουδάν και το Καμερούν.
Στην Ελλάδα τα τελευταία κρούσματα σημειώθηκαν το 1996 σε 5 ανεμβολίαστα παιδιά αθιγγάνων. Έκτοτε δεν έχει εμφανιστεί κανένα κρούσμα και η εξάλειψη αυτή οφείλεται στα υψηλά επίπεδα ανοσίας του πληθυσμού και στη συστηματική επιτήρηση του νοσήματος από το ΚΕΕΛΠΝΟ.
Η χώρα μας ανακηρύχθηκε ως «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» τον Ιούνιο του 2002, μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ωστόσο στην Ελλάδα υπολείπεται η εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμού ειδικών πληθυσμιακών ομάδων, όπως αθίγγανοι, νομάδες, πρόσφυγες και μετανάστες, γεγονός που την κατατάσσει στις χώρες μεσαίας επικινδυνότητας για την εισαγωγή της νόσου.
Ο κίνδυνος επανεμφάνισης της νόσου όμως είναι υπαρκτός.Το 2010 παρουσιάσθηκε επιδημία από άγριο ιό πολιομυελίτιδας τύπου 1 στο Τατζικιστάν κυρίως σε παιδιά κάτω των 15 ετών. Αυτή είναι η πρώτη επιδημία πολιομυελίτιδας από εισαγόμενο ιό στην Ευρωπαϊκή Περιοχή του ΠΟΥ μετά το έτος 2002.
Τον Απρίλιο 2013, δημιουργήθηκε παγκόσμια ανησυχία όταν εντοπίστηκε άγριος πολιοϊός τύπου 1 σε δείγματα λυμάτων στο Ισραήλ, χωρίς να έχει διαγνωστεί μέχρι τώρα ανθρώπινο κρούσμα.
Στις 29 Οκτωβρίου 2013 ο ΠΟΥ επιβεβαίωσε την ύπαρξης επιδημίας πολιομυελίτιδαςσε παιδιά ηλικίας κάτω των δύο ετών στη Συρία. Χαρακτηριστικά στην Συρία λόγω των συνθηκών πολέμου η εμβολιαστική κάλυψη του παιδικού πληθυσμού έχει υποχωρήσει στο 68%από 91% το 2010. Τόσο στη Συρία όσο και στο Ισραήλ οργανώνονταιεκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού κατά της πολιομυελίτιδας στα παιδιά.
Τα γεγονότα αυτά υπήρξαν ένα «σήμα αφύπνισης» για τις υπηρεσίες της Δημόσιας Υγείας της Ευρώπης. Σύμφωνα με το ECDC, η Ευρώπη αποδεικνύεται σήμερα απροσδόκητα ευάλωτη προς την πολιομυελίτιδα, καθώς μετά το 2002 πολλά κράτη έχουν χαλαρώσει την επιτήρηση για τη νόσο.
Με δεδομένο τον αυξημένο αριθμό ταξιδιωτών μεταξύ Ευρώπης και Ανατολικής Μεσογείου και τα εκατομμύρια των μεταναστών που εγκαταλείπουντην σπαρασσόμενη από εμφύλιο πόλεμο Συρία και τις χώρες της κεντρικής Ασίας (Πακιστάν, Αφγανιστάν), υπάρχει πραγματικός κίνδυνος εμφάνισης επιδημιών στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.
Στη χώρα μας λόγω ιδιαιτεροτήτων, όπως η είσοδος μεταναστών και προσφύγων από περιοχές όπου καταγράφονται κρούσματα πολιομυελίτιδας (Πακιστάν, Αφγανιστάν, Νιγηρία, και πρόσφατα Συρία) και η ύπαρξη ομάδων πληθυσμού με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη (όπως αθίγγανοι, μετανάστες κλπ) η εντατικοποίηση της επιτήρησης της πολιομυελίτιδας είναι επιτακτική.
Στην Ελλάδα με σκοπό την πρώιμη ανίχνευση κάθε πιθανής εισαγωγής άγριου ιού πολιομυελίτιδας, το ΚΕΕΛΠΝΟ σε συνεργασία με τα εργαστήρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ υποστηρίζει:
* από το 1998, κλινικοεργαστηριακό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης για την πολιομυελίτιδα και την οξεία χαλαρή παράλυση
* από το 2010, συμπληρωματική εργαστηριακή επιτήρηση δειγμάτων κοπράνων για την ανίχνευση πολιοϊών σε ομάδες υψηλού κινδύνου (αθίγγανους, μετανάστες κλπ).
* από το 2012, περιβαλλοντική επιτήρηση του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας σε δείγματα λυμάτων, κατά προτεραιότητα από περιοχές με χώρους συγκέντρωσης μεταναστών και καταυλισμούς αθιγγάνων.
Μέχρι σήμερα δεν έχει ανευρεθεί άγριος ιός πολιομυελίτιδας στα ελεγχθέντα δείγματα.
Το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. κάτω από τις παρούσες συνθήκες σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας σχεδιάζει την ενίσχυση όλων των παραπάνω μέτρων, καθώς επίσης και:
* Αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης κυρίως των παιδιών στις ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως είναι οι αθίγγανοι, οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. έχει ήδη, από τον Μάρτιο του 2013 έχει εισαγάγει το εμβόλιο για την πολιομυελίτιδα στην δράση του στα κέντρα υποδοχής μεταναστών στην ΠΕΈβρου. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών στον ελληνικό πληθυσμό ανέρχεται στο 99% για όλες τις δόσεις.
* Ενημέρωση των πρεσβειών των χωρών, όπου ενδημεί η πολιομυελίτιδα, για την ανάγκη συμπλήρωσης του εμβολιαστικού σχήματος προκειμένου να εκδοθεί άδεια εισόδου στη χώρα μας (visa) σε πολίτες των χωρών, καθώς και έκδοση οδηγιών για εμβολιασμό των ταξιδιωτών από και προς χώρες υψηλού κινδύνου.
Τέλος το ΚΕΕΛΠΝΟ παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και βρίσκεται σε άμεση συνεργασία τόσο με το Ευρωπαϊκό τμήμα του ΠΟΥ, όσο και με το Ευρωπαϊκό CDC.
Στην ιστοσελίδα του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. (www.keelpno.gr) υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την πολιομυελίτιδα.
* Η καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας Τζένη Κουρέα-Κρεμαστινού είναι πρόεδρος του Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ)
