Αναζήτηση
Εντονη συζήτηση προκαλεί στους αγγλόφωνους η δήλωση ενός πανεπιστημιακού από τις ΗΠΑ που θεωρεί ότι το συγκεκριμένο σημείο στίξης θα μπορούσε και να καταργηθεί χωρίς σημαντικές ζημιές στην αγγλική γλώσσα. Αλήθεια, τι θα γινόταν αν καταργούνταν από τα ελληνικά;
Ενας αµερικανός πανεπιστηµιακός είπε ότι το κόµµα ως σηµείο στίξης θα µπορούσε και να καταργηθεί χωρίς να επιφέρει καµιά σηµαντική ζηµιά στην αγγλική γλώσσα. Εναυσµα για τον προβληµατισµό αυτόν, που έθεσε ο Τζον Μακ Γουόρτερ, αναπληρωτής καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια της Νέας Υόρκης, στάθηκε το ολοένα και µικρότερο ενδιαφέρον που επιδεικνύουν για το κόµµα οι χρήστες του Διαδικτύου –αλλά και κάποιοι συγγραφείς.
«Σε έναν μεγάλο αριθμό σύγχρονων αμερικανικών κειμένων η αφαίρεση των κομμάτων θα προκαλούσε ελάχιστες απώλειες σε σχέση με τη σαφήνειά τους. Και αυτό σε κάνει να σκεφτείς ότι θα μπορούσες και να μη χρησιμοποιείς καθόλου κόμματα» υποστήριξε ο αμερικανός φιλόλογος σε συνέντευξή του στο ιντερνετικό περιοδικό «Slate».
«Αυτά τα πράγματα είναι απλώς μόδες και συμβάσεις. Αλλάζουν με τον καιρό» κατέληξε.
Το κόμμα, γράφουν οι «Times», έφτασε στη Βρετανία λίγο αργοπορημένα, δάνειο από ιταλούς τυπογράφους του 16ου αιώνα, και αντικατέστησε ένα σύμβολο που έμοιαζε με slash (διαγώνια γραμμή).
Οι συγγραφείς της εποχής των Τιδόρ χρειάστηκαν ένα αρκετά μεγάλο διάστημα για να το συνηθίσουν. Και η σύγχυση κράτησε μέχρι τον 19ο αιώνα, εποχή που η Τζέιν Οστεν απέφευγε επιμελώς τη χρήση του κόμματος και έσπερνε παντού παύλες στα χειρόγραφά της.
Η καθηγήτρια Κάθριν Σάδερλαντ, επιμελήτρια της ψηφιακής έκδοσης των χειρογράφων της Οστεν στην Οξφόρδη, περιέγραψε ως ιδιαίτερη τη στίξη της συγγραφέως, λέγοντας ότι τη χρησιμοποιούσε για να διαχωρίζει τις λογοτεχνικές φωνές, καθώς η γραφή της παρέπεμπε περισσότερο σε διάλογο παρά σε συνηθισμένο πεζό λόγο. Το ύφος της Οστεν αλλοιώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την έντυπη έκδοση, καθώς μια νέα μόδα αυστηρότητας στους γραμματικούς κανόνες σάρωνε την ύστερη γεωργιανή Βρετανία (των αρχών του 19ου αιώνα).
Ο καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Οξφόρδη Σάιμον Χόρομπιν λέει ότι «η γενική τάση, ιδίως σε διαδικτυακά κείμενα και γραπτά μηνύματα, είναι η όλο και χαλαρότερη στίξη, κάτι που έχει σαφείς επιπτώσεις στη χρήση του κόμματος».
Επισημαίνει επίσης ότι η αγγλική γλώσσα έχει διαιρεθεί στα δύο, στην πολύ διαδεδομένη ιντερνετική, όπου η στίξη επιστρέφει στον ιστορικό της ρόλο, να παρακολουθεί κυρίως τις διακοπές του προφορικού λόγου, και στην πιο επίσημη σφαίρα της τυπωμένης γραφής. Ο καθηγητής Χόρομπιν λέει ότι «τα παιδιά είναι βέβαιο ότι οδηγούνται σε όλο και μεγαλύτερη σύγχυση καθώς εκτίθενται όλο και πιο πολύ σε μια γραφή χωρίς σταθερούς κανόνες».
Ενώ οι «Times» επισημαίνουν και κάποιες συγγραφικές εμμονές, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του αμερικανού πεζογράφου Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, ο οποίος κάποτε απείλησε τον εκδότη του ότι τυχόν διόρθωση κάποιων σκόπιμων παρεκκλίσεων στη στίξη σε ένα κείμενό του, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων κομμάτων πριν από προθέσεις στο τέλος προτάσεων, θα είχε τρομακτικές συνέπειες.
“Δεν είναι πολυτέλεια, είναι οδηγία”
Στην ελληνική γλώσσατο κόµµα, αν και δεν ανάγεται στους αρχαίους χρόνους, έχει µεγαλύτερη ιστορία. Οπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαµπινιώτης, το κόµµα εµφανίστηκε µετά τον 9ο αιώνα µ.Χ., στους βυζαντινούς χρόνους, και συµπίπτει µε το πέρασµα στη µικρογράµµατη γραφή. Στη µεγαλογράµµατη γραφή δεν υπήρχε, όπως δεν υπήρχαν άλλωστε ούτε άλλα σηµεία στίξης, ούτε καν διαστήµατα. Τα γράµµατα ήταν κολληµένα για να χωρέσουν στο µάρµαρο. Η αυτονόµηση της λέξης µε τη µικρογράµµατη γραφή έφερε και τα σηµεία στίξης.
«Ως γλωσσολόγος αλλά και κειμενολόγος, έχοντας δηλαδή ασχοληθεί με την ανάλυση κειμένων, θέλω να πω ότι το κόμμα (που προέρχεται από το ρήμα κόπτω) αποτελεί πρόοδο στην επεξεργασία του κειμένου» λέει ο Γ. Μπαμπινιώτης. «Η άνω τελεία, που δεν πολυχρησιμοποιείται σήμερα, αποτελεί μια πιο λεπτή διάκριση. Το κόμμα όμως δεν είναι πολυτέλεια ή κάτι περιττό, αλλά αποτελεί οδηγία. Ο δημιουργός του κειμένου δίνει με αυτό οδηγίες ανάγνωσης και κατανόησης του κειμένου. Ενώ η τελεία ολοκληρώνει το νόημα, το κόμμα αποτελεί κατάτμησή του σε νοηματικά συστατικά. Εχει μάλιστα και συντακτική λειτουργία. Καθώς δε η σύνταξη είναι η σπονδυλική στήλη του λόγου, η σημασία του κόμματος είναι ανάλογα μεγάλη. Οταν λ.χ. μπαίνει μπροστά από επιρρηματικές προτάσεις, επισημαίνει τη συντακτική σχέση της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση. Οταν περικλείει παρενθετικές προτάσεις, επισημαίνει τον συμπληρωματικό τους χαρακτήρα».
Ο Γ. Μπαμπινιώτης επισημαίνει εξάλλου ότι το αντίστοιχο του κόμματος στον προφορικό λόγο είναι το σημείο που γίνεται διακοπή για αναπνοή, κάτι που σημειολογικά δηλώνεται και στον γραπτό λόγο με το κόμμα. «Η χρήση του κόμματος έχει να κάνει με την ποιότητα της πρόσληψης ενός κειμένου» συνεχίζει. «Με το κόμμα δηλώνεται ο τρόπος που θέλει ο παραγωγός του κειμένου να διαβαστεί αυτό. Το άστικτο κείμενο είναι ανεπεξέργαστο, ασχολίαστο, πρόχειρο κείμενο» δηλώνει. Ενώ σημειώνει και ότι υπάρχουν κείμενα στα οποία η χρήση ή η μη χρήση του κόμματος αλλάζει το νόημα ή δημιουργεί αμφισημίες. Με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του χρησμού της Πυθίας: «ήξεις αφήξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις» που δεν έχει κόμμα και διαβάζεται με δύο τρόπους, ανάλογα με το πού θα βάζαμε κόμματα εμείς: «ήξεις, αφήξεις, ουκ εν πολέμω θνήξεις» (θα φύγεις, θα γυρίσεις, δεν θα πεθάνεις στον πόλεμο) ή «ήξεις, αφήξεις ουκ, εν πολέμω θνήξεις» (θα φύγεις, δεν θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο).
