Το σύνδρομο του αντισημιτισμού

Το όνομά της είναι Μαρία – Ελενα Κλούγκμαν. Είναι 62 ετών, πρώην δασκάλα του Δημοτικού, Εβραία, αριστερή και ζει στη Βόρεια Ιταλία. Την περασμένη Τρίτη τηλεφώνησε στοRadio3και έθεσε μια δύσκολη ερώτηση: «Είμαι ειρηνίστρια. Θέλω να λάβω μέρος το ερχόμενο Σάββατο σε μια διαδήλωση που θα γίνει εναντίον αυτού του φρικτού πολέμου στην πόλη μου, το Πορντενόνε. Είμαι όμως και Εβραία: και δεν θέλω να το κρύψω. Μπορεί κανείς να διαδηλώσει σήμερα με τη σημαία της ειρήνηςκαι τα σύμβολα των δύο λαών, την παλαιστινιακή κεφίγια και το αστέρι του Δαβίδ; Μπορεί κανείς να επικρίνει το Ισραήλ χωρίς να θεωρηθεί αντισημίτης;».

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η Αριστεράείχε ανέκαθεν ένα πρόβλημα αντισημιτισμού. Ο άνθρωπος που επινόησε τη λέξη «σοσιαλισμός», ο γάλλος επαναστάτης Πιερ Λερού (1797-1871), έλεγε στους συντρόφους του: «Οταν μιλάμε για τους Εβραίους, εννοούμε την εβραϊκή νοοτροπία –τη λατρεία του κέρδους, του χρήματος, τη νοοτροπία του τραπεζίτη». Αλλά και ο ίδιος ο Μαρξ, αν και εγγονός ραβίνων, δεν έκρυβε την απέχθειά του για τον ιουδαϊσμό. «Η ουσία του ιουδαϊσμού και η ρίζα της εβραϊκής ψυχής είναι η σκοπιμότητα και η ιδιοτέλεια» γράφει στοΕβραϊκό Ζήτημα. «Ο Θεός του Ισραήλ είναι ο Μαμωνάς, που χαρακτηρίζεται από μια ηδονή για το χρήμα. Ο ιουδαϊσμός αποτελεί την ενσάρκωση της αντικοινωνικής στάσης».

Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η κριτική του Μαρξ αφορούσε μόνο τους πλούσιους Εβραίους, και όχι τους Εβραίους εν γένει. Η αλήθεια όμως είναι ότι με τον ίδιο περιφρονητικό τόνο μιλούσαν τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ενγκελς και για τους Εβραίους της Πολωνίας, που ήταν την εποχή εκείνη η πιο φτωχή και καταπιεσμένη κοινότητα της Ευρώπης. Σε μια προσπάθεια να διορθώσει τα πράγματα, ο γερμανός μαρξιστής Αύγουστος Μπέμπελ είπε στα τέλη του 19ουαιώνα την περίφημη φράση «οι αντιεβραϊκές προκαταλήψεις είναι ο σοσιαλισμός των ηλιθίων». Αυτό δεν εμπόδισε ανατολικοευρωπαίους ηγέτες που αυτοχαρακτηρίζονταν μαρξιστές να πρωταγωνιστήσουν αρκετές δεκαετίες αργότερα σε μαζικές διώξεις Εβραίων. Συνέβη με τα πογκρόμ στην Πολωνία, συνέβη με τις στημένες δίκες «ισραηλινών κατασκόπων» στην Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία, συνέβη με τη συνωμοσία του Στάλιν εναντίον εβραίων γιατρών που υποτίθεται πως ήθελαν να δολοφονήσουν την κομμουνιστική ηγεσία.

Στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, όταν ξέσπασε η δεύτερη ιντιφάντα, κυκλοφόρησε στη Γαλλία η άποψη ότι υπεύθυνη για την αύξηση των αντισημιτικών επιθέσεων ήταν η Αριστερά. Το ζήτημα αυτό, δηλαδή ο αριστερός αντισημιτισμός, είχε ώς τότε μάλλον υποτιμηθεί από τους ιστορικούς. Το πραγματεύτηκε για πρώτη φορά λεπτομερώς ο Μισέλ Ντρέιφους, ιστορικός του συνδικαλισμού και του κομμουνισμού, στο έργο του «Ο αντισημιτισμός στην Αριστερά. Ιστορία ενός παραδόξου, από το 1830 μέχρι τις μέρες μας», που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις La Découverte. Τα βασικά συμπεράσματά του ήταν δύο.

Πρώτον: ναι, από την αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης μέχρι σήμερα ο αντισημιτισμός είναι παρών, με ποικίλες μορφές και βαθμούς, σε όλες τις συνιστώσες της Αριστεράς. Στον οικονομικό αντισημιτισμό που συνέδεε τους Εβραίους με τον καπιταλισμό, και εκφράστηκε από ουτοπικούς σοσιαλιστές όπως ο Φουριέ και ο Προυντόν, προστέθηκε από τη δεκαετία του 1880 ένας φυλετικός και ξενοφοβικός αντισημιτισμός. Μετά την υπόθεση Ντρέιφους, που αποτέλεσε σταθμό, το φαινόμενο υποχώρησε –χωρίς όμως να εξαφανιστεί. Στον Μεσοπόλεμο παρατηρούνταν κυρίως μεταξύ των ειρηνιστών, αλλά συχνά και στους κόλπους του Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το έβλεπε κανείς στην άκρα Αριστερά, συχνά με τη μορφή της άρνησης του Ολοκαυτώματος.

Δεύτερον: όχι, δεν υπάρχει σήμερα μια ανησυχητική αναβίωση του φαινομένου. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ (του οποίου οι θέσεις υιοθετήθηκαν στη συνέχεια από τον Αλέν Φίνκιελκροτ), ο κλασικός αντισημιτισμός έχει σήμερα δώσει τη θέση του σε μια «ισλαμο-αριστερίστικη» τάση, προϊόν μιας ανίερης συμμαχίας ανάμεσα στους μουσουλμάνους φανατικούς και την άκρα Αριστερά. Η παρένθεση έκλεισε, λέει ο Ταγκιέφ, στο προσκήνιο επανήλθε ο αριστερός αντισημιτισμός, που θα έπρεπε να αποκαλείται ορθότερα «ιουδαιοφοβία». Μα όχι, απαντά ο Μισέλ Ντρέιφους, όλα αυτά είναι υπερβολές. Ο αντισημιτισμός «στην Αριστερά» (και όχι «της Αριστεράς») πράγματι υπήρξε. Εδώ κι έναν αιώνα όμως, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη Δεξιά, δεν αποτελεί μέρος του προγράμματος κανενός προοδευτικού κόμματος. Η εικόνα την οποία περιγράφουν διάφορα εβραϊκά ιδρύματα και οργανώσεις απορρέει μάλλον από τον φόβο ή από μια συστηματική ευθυγράμμιση με τις θέσεις του Ισραήλ, παρά από την ίδια την πραγματικότητα.

Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες ημέρες, στο πλαίσιο των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας για τη Γάζα, έχουν σημειωθεί αντισημιτικές επιθέσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Στο Παρίσι, διαδηλωτές επιτέθηκαν σε μια συναγωγή φωνάζοντας «Οι Εβραίοι στους θαλάμους αερίων». Σ’ ένα τζαμί του Βερολίνου, ένας ιμάμης ζήτησε τη δολοφονία σιωνιστών Εβραίων, ενώ σε τοίχους της Ρώμης εμφανίστηκαν σβάστικες και συνθήματα εναντίον εβραϊκών καταστημάτων. Αλλά και πριν ξεσπάσει ο τελευταίος πόλεμος, είχαν σημειωθεί δύο φονικές επιθέσεις στην Ευρώπη: εναντίον ενός εβραϊκού σχολείου της Τουλούζης, το 2012, και εναντίον ενός εβραϊκού μουσείου φέτος στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με τον Βλαντίμιρ Σλούτσκερ, πρόεδρο του Ισραηλινού Εβραϊκού Κονγκρέσου, «η κατάσταση που επικρατεί είναι η χειρότερη μετά το Ολοκαύτωμα».

Είναι έτσι; Αντιμετωπίζουν πράγματι σήμερα οι Εβραίοι της Ευρώπης μια απειλή κατά της ίδιας τους της ύπαρξης; Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς κάτι τέτοιο, όπως δύσκολα μπορεί να πιστέψει ότι απειλείται η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ επειδή την αμφισβητούν η Χαμάς ή το Ιράν. Το να χαρακτηρίζεις συλλήβδην «αντισημιτική» την (περιορισμένη, παρεμπιπτόντως) αντίδραση εναντίον των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα επειδή μια μειοψηφία των διαδηλωτών επιτίθεται σε εβραϊκούς στόχους είναι αντίστοιχο με το να χαρακτηρίζεις «τρομοκρατική» την αντίδραση κατά της λιτότητας επειδή κάποιοι ανεγκέφαλοι σπάνε βιτρίνες. Εξτρεμιστές έχουν όλες οι πλευρές. Προχθές, η «Λιμπερασιόν» αφιέρωσε το πρωτοσέλιδό της στην πρόθεση της γαλλικής κυβέρνησης να απαγορεύσει την παραστρατιωτική ακροδεξιά οργάνωση Εβραϊκός Αμυντικός Σύνδεσμος, που έπαιξε προβοκατόρικο ρόλο στις πρόσφατες αντιπολεμικές διαδηλώσεις στη Γαλλία.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ. Ο αντισημιτισμός είναι υπαρκτός, είναι απεχθής και πρέπει να καταδικάζεται χωρίς όρους, περιστροφές και επιφυλάξεις. Αλλά, πρώτον, δεν έχει σχέση με τον κύριο κορμό της Αριστεράς. Και δεύτερον, το κυρίαρχο ζήτημα σήμερα δεν είναι αυτός, είναι οι φονικές επιχειρήσεις της ακροδεξιάς ισραηλινής κυβέρνησης στη Γάζα, από τις οποίες έχουν βρει τον θάνατο πάνω από 1.500 άνθρωποι. Οι περισσότεροι είναι άμαχοι. Τουλάχιστον 200 είναι παιδιά. Τίποτα δεν γλιτώνει από τη μανία του Νετανιάχου, στο στόχαστρο των αεροπλάνων του βρίσκονται ακόμη και νοσοκομεία, σχολεία, πάρκα, παιδικές χαρές. Οι άνθρωποι των Ηνωμένων Εθνών δεν μπορούν να κρύψουν την κατάπληξη και την οργή τους, ένας αξιωματούχος ξέσπασε προχθές σε κλάματα μπροστά στην κάμερα.

Γιατί λοιπόν η Αριστερά, ή τουλάχιστον η Κεντροαριστερά που αποτελεί και το αντικείμενο αυτών των σελίδων, τηρεί αυτή τη συμπλεγματική στάση απέναντι στο Ισραήλ; Γιατί δεν καταγγέλλει τη συνεχιζόμενη κατοχή της Δυτικής Οχθης και την άρνηση της σημερινής –τουλάχιστον –κυβέρνησης του Ισραήλ να δεχθεί ένα παλαιστινιακό κράτος; Γιατί δεν ζητά, αυτή πρώτη, την άρση του αποκλεισμού της Γάζας, που στρέφει τους κατοίκους της στην απελπισία και στον εξτρεμισμό; Γιατί δεν καταδίκασε εξαρχής, κατηγορηματικά και απερίφραστα, τη συλλογική τιμωρία που επιβάλλεται σήμερα στους Παλαιστίνιους εξαιτίας των εγκλημάτων μερικών φανατικών;

Για τη λεγόμενη «ριζοσπαστική» Αριστερά, τα πράγματα είναι εύκολα: φορά την κεφίγια, βγαίνει στον δρόμο και καταγγέλλει τον σιωνισμό. Το μεγάλο λάθος πολλών σκεπτόμενων αριστερών, όμως, είναι ότι έχουν ιδεολογικοποιήσει τον αντισημιτισμό και έχουν αποϊδεολογικοποιήσει την ισραηλινή πολιτική. Το Ισραήλ αποτελεί στα μάτια τους ένα ταμπού. Οι εκπρόσωποί του φέρουν εξ ορισμού ένα φωτοστέφανο, κληρονομιά του Ολοκαυτώματος.

Αντισιωνισμός, αντισημιτισμός, ιουδαιοφοβία… Εδώ χρειάζονται μερικές εξηγήσεις και διευκρινίσεις. Και ο καταλληλότερος να τις παράσχει είναι ένας αριστερός σιωνιστής. «Είμαι σιωνιστής επειδή η ιστορία των προγόνων μου με πείθει ότι οι Εβραίοι χρειάζονταν την πατρίδα που αποφασίστηκε το 1947 με το ψήφισμα 181 των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο ζητούσε την ίδρυση δύο κρατών, ενός εβραϊκού και ενός αραβικού» γράφει ο Ρότζερ Κόεν στουςΝιου Γιορκ Τάιμς. «Δεν δέχομαι όμως τη διαστροφή του σιωνισμού, αποτέλεσμα της οποίας είναι η αδιάκοπη ανάπτυξη ενός μεσιανικού ισραηλινού εθνικισμού που διεκδικεί όλη τη γη ανάμεσα στη Μεσόγειο και στον Ιορδάνη. Η συστηματική καταπίεση ενός άλλου λαού στη Δυτική Οχθη εδώ και μισό σχεδόν αιώνα. Η διαρκής επέκταση των ισραηλινών οικισμών στην ίδια αυτή Δυτική Οχθη. Η απομόνωση μετριοπαθών Παλαιστινίων όπως ο Σαλάμ Φαγιάντ στο όνομα του διαίρει και βασίλευε. Η εφαρμογή μιας πολιτικής που θα καταστήσει αδύνατη την ύπαρξη ενός εβραϊκού και δημοκρατικού κράτους. Η επιδίωξη τακτικών πλεονεκτημάτων αντί για τον στρατηγικό στόχο της ειρηνικής συνύπαρξης δύο κρατών. Ο αποκλεισμός της Γάζας με το 1,8 εκατομμύριο των κατοίκων της παγιδευμένους σε μια φυλακή και η κατάπληξη από τις περιοδικές εκρήξεις των φυλακισμένων. Η δυσανάλογη απάντηση σε αυτές τις εκρήξεις με έναν τρόπο που σκοτώνει εκατοντάδες παιδιά».

Τι δεν καταλαβαίνετε;