Το 1830 ο Ευγένιος Ντελακρουά ζωγράφισε την «Ελευθερία στα οδοφράγματα» ως αναφορά στην επαναστατική πνοή που συγκλόνισε τη Γαλλία. Πολύ αργότερα ο Φερνάν Μπροντέλ ήρθε να αναδείξει ότι τα γεγονότα δεν μιλάνε από μόνα τους αλλά καθορίζονται από το πλαίσιό τους, δηλαδή από τις ιστορικές διαδικασίες στις οποίες εντάσσονται και τις σχέσεις που συνδέουν τις επιμέρους ιστορίες. Ο Μπροντέλ έβαζε σε δεύτερο πλάνο τα γεγονότα –και γι’ αυτό το εξαίσιο έργο του «Γραμματική των πολιτισμών» που γράφτηκε αρχικά για να διδάσκεται στα γαλλικά λύκεια δεν άργησε να εκδιωχθεί από αυτά. Οχι ότι τα θεωρούσε περιττά, αφού τα χρησιμοποιούσε συχνά ως ψηφίδες για να αναδείξει το σκεπτικό του. Επαναλάμβανε όμως, με κάθε ευκαιρία, ότι όσα γίνονται σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο αποκτούν τη σημασία τους μέσα από το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνονται.
Ο Γκράχαμ Γκριν έγραψε τον «Τρίτο άνθρωπο» και έβαλε τον πρωταγωνιστή του Χάρι Λάιμ, ανεβασμένο στην τεράστια ρόδα ενός λούνα παρκ της Βιέννης, να μιλά για τους αναλώσιμους ανθρώπους που φαίνονται από ψηλά ασήμαντες κουκίδες μπροστά την Ιστορία. Οι αναλώσιμοι άνθρωποι υπήρχαν πάντα –στις εποχές των μεγάλων πολέμων θυσιάζονταν στα πεδία των μαχών, στις εποχές της ειρήνης καλλιεργώντας τα χωράφια των αφεντάδων, στην εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης αποτελώντας γρανάζια των τεράστιων μηχανών που έπαιρναν σιγά σιγά μπρος.
Αν νόμιζε κανείς ότι η πρόοδος και η είσοδος στον 21ο αιώνα θα άλλαζαν τους ιστορικούς όρους οι εξελίξεις τον διαψεύδουν. Ολόκληροι λαοί –που όμως δεν ανήκουν στην «πολιτισμένη Δύση» –σφαγιάζονται χωρίς ουσιαστική αντίδραση. Οι ξεχασμένοι Γιαζίντι στο Βόρειο Ιράκ αποδεκατίζονται από τους τζιχαντιστές που ανδρώθηκαν στα ερείπια μιας Συρίας όπου ο εμφύλιος πόλεμος έχει ήδη κλείσει τρία αιματοβαμμένα χρόνια. Οι εικόνες από τη Γάζα με αιμόφυρτα παιδιά και ηλικιωμένους και οι βομβαρδισμοί σχολείων και νοσοκομείων από τους Ισραηλινούς προκαλούν μεν τη συνείδηση της διεθνούς κοινής γνώμης, τίποτα ουσιαστικό όμως πέραν αυτού. Στη Λιβύη οι κάτοικοι της Τρίπολης και άλλων πόλεων βλέπουν αντιμαχόμενους αντάρτες και την υποτυπώδη κυβέρνηση να πολεμούν με πυραύλους πάνω από τα κεφάλια τους, και σπεύδουν να διασχίσουν κατά χιλιάδες τη Μεσόγειο για να γλιτώσουν. Και στην Ανατολική Ουκρανία οι άμαχοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια σύγκρουση τεράστιων συμφερόντων.
Το μέτρο, σύμφωνα με τον Μπροντέλ, με το οποίο κρίνεται και ιεραρχείται η άμορφη μάζα των γεγονότων –και η όχι λιγότερο άμορφη μάζα των ανθρώπων –είναι ο χρόνος παραμονής τους στη διεθνή σκηνή. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μελετήσουν το πόσο οι σημερινές συγκρούσεις αποτυπώνουν τη βαθύτερη ουσία του πολιτισμού μας. Προς το παρόν όμως, παρακολουθούμε άλλη μια γενιά αναλώσιμων ανθρώπων…
