Οι νέοι, η οικογένεια και ο θάνατος

Αν ισχύει το κλισέ που θέλει κάθε άνθρωπο να ισούται με το άθροισμα όσων ανθρώπων έχει συναντήσει, τότε δεν αποκλείεται, όταν έχουμε να κάνουμε και με συγγραφέα, να συμβαίνει κάτι παρόμοιο με τους ήρωές του, με τους χαρακτήρες που εκείνος έχει επινοήσει ή παρατηρήσει. Στην περίπτωση της Στέργιας Κάββαλου, η πινακοθήκη της συλλογής διηγημάτων «Φαμιλιάλ» διαθέτει τουλάχιστον ευδιάκριτα πορτρέτα: υπάρχει μεταξύ άλλων μια μέλλουσα νύφη τόσο μοναχικά στρεσαρισμένη, ώστε το αντηλιακό στην οδοντόβουρτσά της αποδεικνύεται το λιγότερο που την απασχολεί, ή ένας «εννιά χρονών άντρας», ικανός για τα πάντα προκειμένου να βρίσκεται κοντά στην κατά τεκμήριο πρώτη γυναίκα της ζωής του. Συναντάται ένας παππούς που δεν παραιτείται από τον εκχιονισμό των λεμονιών του ή μια γιαγιά που προλαβαίνει να συμφιλιωθεί με τα βασανισμένα από τα χέρια της ζώα της γειτονιάς. Παρατηρείται επίσης μια αντικαπνίστρια και καλοπροαίρετη κόρη ενός καπνιστή και οξύθυμου πατέρα ή ένα «αγγελικό μουτράκι», χρησιμοποιημένο σαν «έπιπλο μηδενικής λειτουργικότητας», που καταλήγει να μη λείπει σε κανέναν.

Επαφή με το ανοίκειο

Πριν βιαστεί να επισημάνει κανείς ότι τέτοιοι χαρακτήρες προέρχονται ή και ξεπατικώνονται από το λιγότερο ή περισσότερο ευρύ αλλά πάντως εύκολο και προφανές οικογενειακό περιβάλλον, ας λάβει υπόψη του ότι στο «Φαμιλιάλ» αυτό ακριβώς είναι που η συγγραφέας επιθυμεί να σαρώσει με το σκόπευτρό της. Οπως και άλλοι της γενιάς της και όχι μόνο της τέχνης της, αφού και το ελληνικό σινεμά δείχνει παρόμοια ενδιαφέροντα, καταπιάνεται πρωτίστως με τον βασικό κοινωνικοποιητικό θεσμό, ευτυχώς όχι τόσο με τις αφόρητα οικείες πλευρές του όσο με το ανοίκειο ή το απρόοπτο μικρό κομμάτι αυτών όχι μόνο με το τραγικό του κωμικού του μέρους και αντίστροφα, αλλά και με το φοβερό του εφήμερου και τούμπαλιν. Στο «Δυο φορές θάνατος» ένας μεγαλύτερος σε ηλικία θα βρει χρήσιμες παρατηρήσεις για το πώς η βαρετή θρησκεία, η ορθόδοξη εικονογραφία καλύτερα, υγροποιείται στο ασυνείδητο των συνομηλίκων της Κάββαλου και ανακατεύεται με πασχαλιάτικες τηλεοπτικές σειρές. Στο «Καρμαζέλ» είναι σχεδόν κοφτερό το κοντράστ ανάμεσα στα τέσσερα αλογάκια που κυκλίζουν μετά μουσικής και στην ικανότητά τους να στάξουν αίμα.

Υπάρχει δηλαδή κάτι «τιμ-μπαρτονικό», κάτι που ο αμερικανός σκηνοθέτης τού μακάβρια χιουμοριστικού (και ανάποδα) ίσως εκτιμούσε. Δεν είναι αυτού του είδους φυσικά τα βασικά συστατικά των δεκαοκτώ διηγημάτων του «Φαμιλιάλ» κι ας διαθέτουν κι άλλες αδιόρατες επιρροές από ταινίες ή μουσικές μιας γενιάς που, καλώς ή κακώς, κυρίως τον Ρίβερ Φίνιξ και τον Κερτ Κομπέιν θρήνησε. Οσο κι αν απαξιώνεται, τουλάχιστον πρόλαβε να κάνει όνειρα που εκτείνονταν από το συν μέχρι το πλην άπειρο και το γεγονός ότι η οικονομική κρίση υπογράμμισε σαν μεσοδιάστημά τους το σημείο μηδέν την αναγκάζει πλέον να μετατρέψει τη ματαίωση σε γνώση, σε αγώνα. Η Κάββαλου σε έναν βαθμό το υποψιάζεται, γι’ αυτό και αφού προσέξει τη δομή της διηγείται απώλειες και διαψεύσεις, ώρες ώρες χαμογελώντας σχεδόν, με το χαμόγελο κάποιου που γνωρίζει κάποια επικείμενη καταστροφή ή σαν μια έφηβη που σκύβει πάνω από το λεύκωμά της, έχοντας πάντως ζήσει λίγο περισσότερο από την ηλικία της. Το τίμημα της επικέντρωσης σε αυτή την ενήλικη εφηβικότητα είναι ότι, παρότι η λογοτεχνία το απαιτεί, οι έξοδοι από τον εαυτό σπανίζουν. Αναπόφευκτα σχεδόν, τα εξωλεκτικά στοιχεία το ίδιο.

«Παίξε μπάλα»