Οταν η διαμονή στην Ελλάδα γίνεται τέχνη

Το 1962 ο γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα. Και στο βιβλίο του «Διαμονές» προσέγγισε τα τοπία και τις αρχαιότητες με φιλοσοφικό τρόπο. Ο Ψηλορείτης, η πεδιάδα της Νεμέας, η κοιλάδα του Πλειστού, ο βράχος του Σουνίου, το Αρχιπέλαγος του γέννησαν σκέψεις για τον Ομηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα. Αντίστοιχη πρακτική επιλέγουν σήμερα οι καλλιτέχνες απ’ όλον τον κόσμο που καταφθάνουν στην Ελλάδα της κρίσης. Ο όρος residency έχει επικρατήσει στο διεθνές λεξιλόγιο και αφορά τα ταξίδια των καλλιτεχνών και τη διαμονή τους σε έναν συγκεκριμένο τόπο όπου δημιουργούν νέα έργα σε συνδυασμό με αναθέσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα εξελίσσεται σε προορισμό ειδικού κοινού. Οι ξένοι καλλιτέχνες, ικανοί να εντοπίζουν προσκλήσεις από ιδρύματα τέχνης, συλλέκτες, γκαλερί, επιλέγουν την Αθήνα και τα νησιά με στόχο τη διαμονή και την καλλιτεχνική παραγωγή. Και στη διάρκεια ενός μήνα ο καλλιτέχνης αφήνεται στη διάθεση του τόπου αναζητώντας την έμπνευση μεταξύ αστικών τοπίων και νησιωτικών χώρων, αρχειακού υλικού ή ανθρώπινου περίγυρου. Η διαμονή οδηγεί στο έργο, στην έκθεσή του και σε μια σειρά παράλληλων γεγονότων που αναζωογονούν τη λιμνάζουσα συνθήκη της τέχνης. Σε μια διεθνώς καθισμένη αγορά σύγχρονης τέχνης, τα residencies αντικαθιστούν τις πωλήσεις. Οι ταξιδιωτικές μετακινήσεις καλλιτεχνών έγιναν αυτοσκοπός. Οι παράλληλες διοργανώσεις ομιλιών, τα workshops, οι συναντήσεις με ανθρώπους του τόπου δημιουργούν ευκαιρίες καλλιτεχνικών γεγονότων. Και ο αντίκτυπός τους για τον τόπο είναι περισσότερο θετικός από ένα έργο τέχνης που ταξιδεύει στη βαλίτσα ενός καλλιτέχνη.

Ενας Αμερικανός στο Πεδίον του Αρεως. Εφθασε στην Αθήνα καλεσμένος της γκαλερί The Breeder. Σκοπός του, να ζήσει την πόλη, να τη δει και να γνωρίσει τον ρυθμό και τους ανθρώπους της ώστε από αυτήν την αλληλεπίδραση να παραγάγει μια σειρά έργων. Μόνο που η προγραμματισμένη ημερομηνία στις αρχές Ιουλίου συνδυάστηκε με κάτι αναπάντεχο: την ανακοίνωση ενός παράξενου δημοψηφίσματος. Ετσι ο Μπεν Γουλφ Νόαμ, αμερικανός καλλιτέχνης νέας γενιάς, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια άλλη πραγματικότητα. «Η αρχική μου ιδέα δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Επρεπε να δείξω ευαισθησία απέναντι σε μία πόλη ή μάλλον μία ολόκληρη χώρα που ζούσε στιγμές ανασφάλειας και επείγουσας κατάστασης. Δεν ήταν στις προθέσεις μου να κάνω κάποιο πολιτικό σχόλιο με τα έργα μου, όμως δεν μπόρεσα να αποφύγω τη συναισθηματική εμπλοκή» εξηγεί για την παρουσίαση της δουλειάς του στο Ρομάντσο με τίτλο «Το Πεδίον του Αρεως» («Field of Ares»).

Ζει και εργάζεται στο Λος Αντζελες και στη Νέα Υόρκη, αλλά είχε προετοιμάσει την ιδέα να δουλέψει στο Πεδίον του Αρεως εδώ και καιρό. Ο Μπεν Γουλφ Νόαμ χρησιμοποιεί τα φυτάόπως θα χρησιμοποιούσε ένα πινέλο ή ένα κομμάτι κάρβουνο, ως εργαλείο ζωγραφικής και δημιουργεί ζωγραφικά έργα και εγκαταστάσεις που μπλέκουντο φυσικό με το ψηφιακό, αποτυπώνοντας μοτίβα τοπικής βλάστησης πάνω στον δισδιάστατο καμβά. Ηεπιφάνειατων έργων περνάαπό αλλεπάλληλες διεργασίες συγκάλυψης, τα χρώματα ξεθωριάζουν και σβήνουν σταδιακά για να δημιουργήσουν μια οπτική γλώσσα εμπνευσμένη από τηνψηφιακή εποχή. Οπως εξηγεί η Σταματία Δημητρακόπουλος, επιμελήτρια του προγράμματος The Breeder Residency, οι καμβάδες του Νόαμ με στρώσεις χώματος, αποτυπώματα φυτών, ψήγματα χρυσού, ίχνη από λάστιχα αυτοκινήτου δείχνουν αλλαγή κατεύθυνσης και εξέλιξης της τεχνικής του. Ή όπως ο ίδιος απλώς το λέει: «Αποτύπωσα στον καμβά την εμπειρία ιστορικών στιγμών που έζησα στην Αθήνα».

Η τεχνική αυτή άρχισε όταν ο Νόαμ ξερίζωσε ένανκισσό που κάλυπτε τον τοίχο του εργαστηρίου του στο Buswick της Νέας Υόρκης. Από τότε αποτελεί επαναλαμβανόμενομοτίβο στη δουλειά του. Με σπουδές αρχιτεκτονικής στη Σχολή Ντιζάιν του Ρόουντ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης, πέρασε την εξασκημένη ματιά του στο επιλεγμένο σημείο της Αθήνας. Μπήκε στα μονοπάτια και στα κρυμμένα ξέφωτα του Πεδίου του Αρεως, συνάντησε κατοίκους που έβγαζαν βόλτα τα κατοικίδιά τους, ηλικιωμένους να παίζουν σκάκι, μικρά παιδιά να παίζουν μεταξύ τους, ενηλίκους να κάνουν τζόγκινγκ, ημιλιπόθυμους χρήστες και αστέγους. «Οταν περπάτησα εκεί, αναζήτησα τα ίχνη από ανθρώπινες δραστηριότητες και την πρώτη ύλη μου. Ο χώρος είχε ακόμη ίχνη από την παλιά ανάπλαση. Σε μια εποχή που η Ελλάδα είχε χρήματα να διαθέσει για την αξιοποίηση των δημόσιων χώρων. Το διάστημα αυτών των κρίσιμων εβδομάδων για την Ελλάδα και ενώ ακουγόταν ότι η απειλή του Grexit θα έβγαζε τη χώρα από την κανονικότητά της αυτό που έβλεπα εγώ ήταν ότι το πάρκο είχε αναπτύξει μια ιδιότυπη αύρα με περίπλοκη κοινωνική αλληλεπίδραση. Η βόλτα μου κάτω από αγάλματα αφιερωμένα στην ελληνική ανεξαρτησία και στους εθνικούς σας ήρωες με έκανε τη δεδομένη στιγμή να δω διαφορετικά ένα μεγάλο και σωστά αξιοποιημένο δημόσιο άλσος. Ως χώρο που φιλοξενεί κόσμο που έχει πληγεί από την οικονομική κρίση. Ως συμπύκνωση μιας χώρας που διεκδικεί τη σύγχρονη ανεξαρτησία της».

Το φαινόμενοτης Ανάφης

Στο απομακρυσμένο νησί της Ανάφης οι συλλέκτες Ιορδάνης Κερενίδης και Πιερτζόρτζιο Πεπέ οργάνωσαν στις αρχές Ιουλίου το πρόγραμμα Phenomenon, με καλεσμένους έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (Κώστας Μπασάνος, Αλεσάντρο Σεσάρκο, Ντάνιελ Γκούσταβ Κράμερ, Ανχελα Ντετανίκο / Ραφαέλ Λάιν, Χάρις Επαμεινώνδα, Νίνα Παπακωνσταντίνου). Σκοπός τους, να διερευνήσουν τις δυνατότητες της σύγχρονης τέχνης για πρόσβαση σε νέους κόσμους. «Αντιμέτωποι με τα όριά μας, μέσα από το αισθητήριο σοκ του εκθαμβωτικού φωτός και της απέραντης θάλασσας, καλούμαστε να πειραματιστούμε, να χαράξουμε καινούργιους χάρτες, να αλλάξουμε προοπτική και να (επανα)δημιουργήσουμε αναμνήσεις» αναφέρουν οι διοργανωτές του προγράμματος φιλοξενίας.Η έκθεση των έργων που δημιούργησαν σε σχέση με την Ανάφη φιλοξενείται στο σχολείο στη Χώρα, καθώς και σε εξωτερικούς χώρους.

Από το Μόναχο στο Πυθαγόρειο

Η αίθουσα τέχνης Art Space Pythagorion στη Σάμο είναι μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Schwarz, που έχει έδρα το Μόναχο. Την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ιδρύματος έχει η δρ Αντρέα Λούκας, ιστορικός τέχνης, που υπογράφει και την επιμέλεια της έκθεσης στο Art Space Pythagorion. Φέτος φιλοξενεί και παρουσιάζει την καλλιτέχνιδα Αλεξάντρα Ντομάνοβιτς μέσα από το έργο της «Hotel Marina Lučica». Ο τίτλος αναφέρεται σε ένα παλιό θέρετρο στις ακτές της Κροατίας. Η Ντομάνοβιτς θυμάται και αναβιώνει το ξενοδοχείο στο οποίο παραθέρισε ένα καλοκαίρι με την οικογένειά της, λίγο πριν να ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος. Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, το 1992, το θέρετρο είχε μετατραπεί σε κέντρο στρατολόγησης Κροατών και αργότερα, καθ’ όλη τη διάρκεια των πολέμων της Γιουγκοσλαβίας, φιλοξενούσε πρόσφυγες. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, το ξενοδοχείο παραμένει κενό με ζωγραφισμένα συνθήματα στους τοίχους του. Το Marina Lučica και το Art Space Pythagorion – που υπήρξε επίσης ξενοδοχείο – αντιπαραβάλλονται στην έκθεση δημιουργώντας ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο τα όρια μεταξύ χώρων τέχνης και χώρων φιλοξενίας είναι δυσδιάκριτα. Η έκθεση θα παραμείνει ανοικτή έως τις 10 Οκτωβρίου. Τα επίσημα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 4 Αυγούστου, παρουσία της καλλιτέχνιδας. Στις 6 Αυγούστου (20.00) διοργανώνεται δημόσια συζήτηση με θέματα όπως η αναδιάρθρωση της Ευρώπης, το μεταναστευτικό ζήτημα, οι διαδικασίες μετανάστευσης, καθώς και η σημασία και ο ρόλος των τεχνών.

Στα Δύο Χωριά της Μυκόνου

Η πλατφόρμα τέχνης που άρχισε να λειτουργεί πριν από έναν μήνα στη Χώρα της Μυκόνου στηρίζει τη νέα γενιά καλλιτεχνών με προγράμματα φιλοξενίας. Η υπεύθυνη της πλατφόρμας Μαρίνα Βρανοπούλου εξηγεί πως προσκαλούνται καλλιτέχνες «για να εξερευνήσουν μέσα από τη δική τους ματιά έναν τόπο (και κατ’ επέκταση μια ολόκληρη χώρα), που συνήθως χαρακτηρίζεται από πληθώρα προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στα Δύο Χωριά, οι καλλιτέχνες καλούνται να δημιουργήσουν ένα έργο που προκύπτει από την εμπειρία τους εκεί». Σε αυτό το πλαίσιο ο χώρος παρουσιάζει έως τις 20 Αυγούστου δύο residencies: της Ραλλούς Παναγιώτου, η οποία ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Γλασκώβης, και της Μάγια Ντγιόρντγεβιτς από το Βελιγράδι. Η δεύτερη παρουσιάζει την έκθεση «Ι do not know you but I love you» που αποτελείται από δύο μέρη – το ένα είναι ζωγραφικά έργα που αποτελούν το ημερολόγιο της καλλιτέχνιδας και το άλλο έργα στο Διαδίκτυο στην ιστοσελίδα των Δύο Χωριών (http://www.diohoria.com).