Σπουδάζοντας τον εκσυγχρονισμό

Λίγο πριν να γίνει Πρωθυπουργός ο Αλέξης Τσίπρας είχα ρωτήσει παλαίμαχο πολιτικό της Κεντροδεξιάς, με την ευκαιρία μιας συνάντησης μαζί του με δημοσιογράφους, τη γνώμη του για τον επερχόμενο Πρωθυπουργό. «Είναι καλό παιδί και ταλαντούχος» απάντησε. «Του λείπουν, όμως, μερικά βασικά. Μεταξύ άλλων, η εμπειρία του διεθνούς περιβάλλοντος, η γνώση ξένων γλωσσών, η γνώση του κόσμου όπως είναι πραγματικά και όχι όπως τον βλέπει κανείς με τα παραμορφωτικά γυαλιά της κομματικής στράτευσης».

Οι παλιές αστικές οικογένειες, ακόμη και οι μη αστικές που επένδυαν στη γνώση ως προϋπόθεση κοινωνικής ανόδου των παιδιών τους, φρόντιζαν πρωτίστως για τα τρία προαναφερθέντα προσόντα. Οι γονείς του Κώστα Σημίτη, ο δικηγόρος Πειραιώς Γεώργιος Σημίτης που διετέλεσε και καθηγητής στην Ανωτάτη Εμπορική (νυν ΑΣΟΕΕ) και η Φανή Χριστοπούλου, πρώιμη φεμινίστρια, έχοντας περάσει διά πυρός και σιδήρου τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, ήθελαν τα παιδιά τους να προοδεύσουν. Ο νεαρός Κώστας Σημίτης, το 1952 είχε την τύχη να πάει σε ένα καλό και αυστηρό σχολείο του κέντρου της Αθήνας, το Πειραματικό. Είχε, επίσης, την τύχη να κάνει από νωρίς ιδιωτικά μαθήματα γλώσσας –πρώτα γαλλικά και γερμανικά, μετά και αγγλικά. Τέλος, ευτύχησε να σπουδάσει νομικά σε προπτυχιακό επίπεδο κατευθείαν στο εξωτερικό, στο απαιτητικό Πανεπιστήμιο μιας μικρής γερμανικής πόλης, του Μάρμπουργκ, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ακόμη εκκρεμούσε το στοίχημα της ανοικοδόμησης της χώρας. Και στη συνέχεια, μετά τον Στρατό, το 1961, να βρεθεί στο Λονδίνο για μαθήματα στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες στη London School of Economics (όπου και έζησε το μεγαλύτερο διάστημα μαζί με τη γυναίκα της ζωής του Δάφνη Αρκαδίου, με την οποία είχαν έρθει κοντά στην Αθήνα, σε δύσκολες εποχές, όταν στα πάρτι τα αγόρια ήταν περισσότερα από τα κορίτσια και όταν η σεξουαλική και ερωτική στέρηση οδηγούσε τα αγόρια στο σχολείο να ζουν τη στέρηση σαν τραύμα).

Ολη αυτή η εμπειρία τού άλλαξε την αγοραφοβική αντίληψη για τη ζωή, που ήταν σχεδόν νομοτελειακή στην απομονωμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Ιδίως στο Λονδίνο, εξομολογείται ο Κώστας Σημίτης, «συνειδητοποίησα ότι ο μικρός και περιορισμένος κόσμος είτε του γερμανικού πανεπιστημίου είτε της Αθήνας υποχωρεί και υπερκαθορίζεται από έναν κόσμο όπου κυριαρχούν τα μεγάλα σύνολα. Είδα τη δυναμική για τη διαμόρφωση παγκόσμιων συστημάτων που θα προσδιόριζαν όλο και περισσότερο την τύχη των μικρότερων κρατών. Αυτό δεν αφορούσε μόνο την εξωτερική πολιτική, αλλά προπαντός την οικονομία και τον τρόπο ζωής, τις καταναλωτικές συνήθειες, τον πολιτισμό, τις αντιλήψεις μας. Ημουν, χωρίς πολλές αναλύσεις, πεπεισμένος ότι η ελληνική εσωστρέφεια, η κομμουνιστοφοβία, ο μικρόκοσμος της ελληνικής πελατειακής πολιτικής αποτελούν βαρίδια για τη χώρα, την εμποδίζουν να προσαρμοστεί, να αποκτήσει δύναμη, να αντεπεξέλθει στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονταν».

Η νεανική ηλικία διαμόρφωσε τις αρχές του Κώστα Σημίτη και καθόρισε τις ιδεολογικές και τις πολιτικές επιλογές του στην πορεία, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα και, εξ ανάγκης, ανέλαβε το δικηγορικό γραφείο του πατέρα του. Από τη στιγμή που συνειδητοποιήθηκε έως και σήμερα, εργάζεται για να μπορεί η χώρα να γίνει ανταγωνιστική στις νέες όλο και πιο απαιτητικές συνθήκες. Την προσωπική αυτή περιπέτεια καταγράφει στο νέο, αυτοβιογραφικό βιβλίο του, «Δρόμοι ζωής», που κυκλοφορεί.

«Στη Γερμανία και στην Ελλάδα, συνάντησα πρόσωπα που αποδεδειγμένα έκαναν τολμηρές ενέργειες κατά της χούντας. Κανείς δεν τους γνωρίζει, όμως. Στο εξωτερικό γνώρισα, επίσης, πολλούς δήθεν αγωνιστές που επιδείκνυαν τα περίστροφά τους, αλλά αρνούνταν συστηματικά να μεταφέρουν όπλα, είτε στο εξωτερικό είτε στην Ελλάδα. Η αποτίμηση της συμπεριφοράς, σε έναν αγώνα που διεξάγεται στο σκοτάδι, είναι εξαιρετικά δύσκολη» (σ. 83).

Με τα παραπάνω λόγια, ο Κώστας Σημίτης εξομολογείται στους αναγνώστες της ιστορίας της ζωής του την εντύπωση που του άφησαν διάφορες καυχησιολογίες εκ του ασφαλούς στα χρόνια της χούντας. Τέτοιου τύπου πρόσωπα, που καταφεύγουν σε καυχησιολογίες, συνάντησε πολλές φορές ακόμα στη διάρκεια της πολιτικής του διαδρομής.

Συναντήσεις

Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, ο Κώστας Σημίτης είχε την τύχη να συμπορευτεί, σε πολλές καμπές της διαδρομής του, με σοβαρά πρόσωπα που απέφευγαν να καυχώνται τα ίδια, αλλά δεν είναι εύκολο να προσπεράσει κανείς το έργο τους. Στα παιδικά χρόνια, ο πρώην πρωθυπουργός θυμάται τη φιλία του με τον μετέπειτα διάσημο κριτικό κινηματογράφου Γιάννη Μπακογιαννόπουλο και τον Νίκο Πουλαντζά, με τον οποίο ήταν συμμαθητές στο Πειραματικό. Ηταν βεβαίως τα χρόνια που το παιδικό του φαντασιακό μαγεύτηκε από την παρουσία των γονιών του στην ιστορική ομιλία του Αρη Βελουχιώτη στη Λαμία. Σε μια από τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο Σπύρος Μελετζής, ο Κώστας Σημίτης αναφέρει: «Ο πατέρας μου διακρίνεται δίπλα του, με τη μητέρα μου να κοιτάζει εξεταστικά την κάμερα».