Λίγο πριν να γίνει Πρωθυπουργός ο Αλέξης Τσίπρας είχα ρωτήσει παλαίμαχο πολιτικό της Κεντροδεξιάς, με την ευκαιρία μιας συνάντησης μαζί του με δημοσιογράφους, τη γνώμη του για τον επερχόμενο Πρωθυπουργό. «Είναι καλό παιδί και ταλαντούχος» απάντησε. «Του λείπουν, όμως, μερικά βασικά. Μεταξύ άλλων, η εμπειρία του διεθνούς περιβάλλοντος, η γνώση ξένων γλωσσών, η γνώση του κόσμου όπως είναι πραγματικά και όχι όπως τον βλέπει κανείς με τα παραμορφωτικά γυαλιά της κομματικής στράτευσης».
Οι παλιές αστικές οικογένειες, ακόμη και οι μη αστικές που επένδυαν στη γνώση ως προϋπόθεση κοινωνικής ανόδου των παιδιών τους, φρόντιζαν πρωτίστως για τα τρία προαναφερθέντα προσόντα. Οι γονείς του Κώστα Σημίτη, ο δικηγόρος Πειραιώς Γεώργιος Σημίτης που διετέλεσε και καθηγητής στην Ανωτάτη Εμπορική (νυν ΑΣΟΕΕ) και η Φανή Χριστοπούλου, πρώιμη φεμινίστρια, έχοντας περάσει διά πυρός και σιδήρου τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, ήθελαν τα παιδιά τους να προοδεύσουν. Ο νεαρός Κώστας Σημίτης, το 1952 είχε την τύχη να πάει σε ένα καλό και αυστηρό σχολείο του κέντρου της Αθήνας, το Πειραματικό. Είχε, επίσης, την τύχη να κάνει από νωρίς ιδιωτικά μαθήματα γλώσσας –πρώτα γαλλικά και γερμανικά, μετά και αγγλικά. Τέλος, ευτύχησε να σπουδάσει νομικά σε προπτυχιακό επίπεδο κατευθείαν στο εξωτερικό, στο απαιτητικό Πανεπιστήμιο μιας μικρής γερμανικής πόλης, του Μάρμπουργκ, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ακόμη εκκρεμούσε το στοίχημα της ανοικοδόμησης της χώρας. Και στη συνέχεια, μετά τον Στρατό, το 1961, να βρεθεί στο Λονδίνο για μαθήματα στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες στη London School of Economics (όπου και έζησε το μεγαλύτερο διάστημα μαζί με τη γυναίκα της ζωής του Δάφνη Αρκαδίου, με την οποία είχαν έρθει κοντά στην Αθήνα, σε δύσκολες εποχές, όταν στα πάρτι τα αγόρια ήταν περισσότερα από τα κορίτσια και όταν η σεξουαλική και ερωτική στέρηση οδηγούσε τα αγόρια στο σχολείο να ζουν τη στέρηση σαν τραύμα).
Ολη αυτή η εμπειρία τού άλλαξε την αγοραφοβική αντίληψη για τη ζωή, που ήταν σχεδόν νομοτελειακή στην απομονωμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Ιδίως στο Λονδίνο, εξομολογείται ο Κώστας Σημίτης, «συνειδητοποίησα ότι ο μικρός και περιορισμένος κόσμος είτε του γερμανικού πανεπιστημίου είτε της Αθήνας υποχωρεί και υπερκαθορίζεται από έναν κόσμο όπου κυριαρχούν τα μεγάλα σύνολα. Είδα τη δυναμική για τη διαμόρφωση παγκόσμιων συστημάτων που θα προσδιόριζαν όλο και περισσότερο την τύχη των μικρότερων κρατών. Αυτό δεν αφορούσε μόνο την εξωτερική πολιτική, αλλά προπαντός την οικονομία και τον τρόπο ζωής, τις καταναλωτικές συνήθειες, τον πολιτισμό, τις αντιλήψεις μας. Ημουν, χωρίς πολλές αναλύσεις, πεπεισμένος ότι η ελληνική εσωστρέφεια, η κομμουνιστοφοβία, ο μικρόκοσμος της ελληνικής πελατειακής πολιτικής αποτελούν βαρίδια για τη χώρα, την εμποδίζουν να προσαρμοστεί, να αποκτήσει δύναμη, να αντεπεξέλθει στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονταν».
Η νεανική ηλικία διαμόρφωσε τις αρχές του Κώστα Σημίτη και καθόρισε τις ιδεολογικές και τις πολιτικές επιλογές του στην πορεία, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα και, εξ ανάγκης, ανέλαβε το δικηγορικό γραφείο του πατέρα του. Από τη στιγμή που συνειδητοποιήθηκε έως και σήμερα, εργάζεται για να μπορεί η χώρα να γίνει ανταγωνιστική στις νέες όλο και πιο απαιτητικές συνθήκες. Την προσωπική αυτή περιπέτεια καταγράφει στο νέο, αυτοβιογραφικό βιβλίο του, «Δρόμοι ζωής», που κυκλοφορεί.
«Στη Γερμανία και στην Ελλάδα, συνάντησα πρόσωπα που αποδεδειγμένα έκαναν τολμηρές ενέργειες κατά της χούντας. Κανείς δεν τους γνωρίζει, όμως. Στο εξωτερικό γνώρισα, επίσης, πολλούς δήθεν αγωνιστές που επιδείκνυαν τα περίστροφά τους, αλλά αρνούνταν συστηματικά να μεταφέρουν όπλα, είτε στο εξωτερικό είτε στην Ελλάδα. Η αποτίμηση της συμπεριφοράς, σε έναν αγώνα που διεξάγεται στο σκοτάδι, είναι εξαιρετικά δύσκολη» (σ. 83).
Με τα παραπάνω λόγια, ο Κώστας Σημίτης εξομολογείται στους αναγνώστες της ιστορίας της ζωής του την εντύπωση που του άφησαν διάφορες καυχησιολογίες εκ του ασφαλούς στα χρόνια της χούντας. Τέτοιου τύπου πρόσωπα, που καταφεύγουν σε καυχησιολογίες, συνάντησε πολλές φορές ακόμα στη διάρκεια της πολιτικής του διαδρομής.
Συναντήσεις
Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, ο Κώστας Σημίτης είχε την τύχη να συμπορευτεί, σε πολλές καμπές της διαδρομής του, με σοβαρά πρόσωπα που απέφευγαν να καυχώνται τα ίδια, αλλά δεν είναι εύκολο να προσπεράσει κανείς το έργο τους. Στα παιδικά χρόνια, ο πρώην πρωθυπουργός θυμάται τη φιλία του με τον μετέπειτα διάσημο κριτικό κινηματογράφου Γιάννη Μπακογιαννόπουλο και τον Νίκο Πουλαντζά, με τον οποίο ήταν συμμαθητές στο Πειραματικό. Ηταν βεβαίως τα χρόνια που το παιδικό του φαντασιακό μαγεύτηκε από την παρουσία των γονιών του στην ιστορική ομιλία του Αρη Βελουχιώτη στη Λαμία. Σε μια από τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο Σπύρος Μελετζής, ο Κώστας Σημίτης αναφέρει: «Ο πατέρας μου διακρίνεται δίπλα του, με τη μητέρα μου να κοιτάζει εξεταστικά την κάμερα».
Η πρώτη μεγάλη παρέα με Ελληνες ήταν από τους κύκλους της Hellenic Society, στα χρόνια του Λονδίνου, με τον Σάκη Καράγιωργα, τον Σπήλιο Παπασπηλιόπουλο, τον Γιώργο Κριμπά, τον Τάκη Θωμόπουλο, τον Κώστα Δρακάτο, τον Νίκο Μουζέλη, τον Νίκο Γκαργκάνα, τον Γεράσιμο Νοταρά (σ. 48). Η παρέα αυτή διευρύνθηκε αργότερα, στις αρχές του 1964, στην Αθήνα, όταν ιδρύθηκε στο σπίτι του Κώστα Σημίτη, Ακαδημίας 35, ο Ομιλος Αλέξανδρος Παπαναστασίου, με αντικείμενο τον συντονισμό της δράσης προσωπικοτήτων για τη διεύρυνση της δημοκρατίας. Μεταξύ των άλλων, στον όμιλο συμμετείχαν οι Γεράσιμος Νοταράς, Μάνος Δελούκας, Τάκης Κύρκος (ο αδελφός του Λεωνίδα), Παναγιώτης Μερλόπουλος, Νίκος και Βέτα Οικονομίδου, Χρήστος και Ελσα Ροκοφύλλου, Γιάννης Σουριαδάκης, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Βασίλης Φίλιας. Στον κύκλο αυτό βρέθηκαν και δημοσιογράφοι, όπως ο Αστέρης Στάγκος, ο Λούης Δάνος, ο Σπύρος Γιαννάτος. Κάποια στιγμή τα μέλη του Ομίλου Παπαναστασίου προσέγγισαν τον Ανδρέα Παπανδρέου, με το σκεπτικό ότι έπρεπε να μπει μπροστά ένας γνωστός και μαχητικός πολιτικός. Με ομιλητή τον Ανδρέα, μάλιστα, ο όμιλος Παπαναστασίου έκανε και εκδήλωση στις 2 Νοεμβρίου 1966. Η ομιλία ήταν ορμητική και, όπως σημειώνει ο Κώστας Σημίτης, ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον όρο κατεστημένο (που έπρεπε να ανατραπεί). Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πάντως, την αντιμετώπισε με ειρωνεία: «Του έκανε μάθημα μαρξισμού στην καθαρεύουσα» παρατήρησε.
Η πολιτική διαδρομή
Οσα παρέθεσα παραπάνω, είναι μόνο ελάχιστα επεισόδια από την περιπετειώδη ζωή του Κώστα Σημίτη, πριν εμπλακεί στην πολιτική και το ΠΑΣΟΚ. Η εμπλοκή αυτή, ασφαλώς, άρχισε από την εποχή του αντιδικτατορικού αγώνα, της συνάντησής του εκ νέου με τον Ανδρέα Παπανδρέου, της δημιουργίας και της δράσης του ΠΑΚ. Συνεχίστηκε με πολιτική δραστηριότητα στο πλαίσιο του νεοϊδρυθέντος ΠΑΣΟΚ, στην Ελλάδα. Μάλιστα, μετά το 1981, η πολιτική γίνεται αποκλειστική δραστηριότητα του Κώστα Σημίτη. Τη δραστηριότητα αυτή και τις καμπές της, άλλοτε ως κομβικό πρόσωπο που παρήγε πολιτική και άλλοτε ως διαφωνών σε ένα κόμμα που θεωρούσε ότι είχε μετατραπεί σε πελατειακό μηχανισμό, ο Κώστας Σημίτης την αφηγείται με πολλές λεπτομέρειες.
Το βιβλίο του τελειώνει σαν παραμύθι με happy end. Στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996, ο Κώστας Σημίτης εξελέγη με ποσοστό 52,4% έναντι 47,6% του αντιπάλου του, που ήταν ο Ακης Τσοχατζόπουλος. Σημειώνει, μια παράγραφο πριν από το τέλος, ο Κώστας Σημίτης:
«Η πλειοψηφία των συνέδρων είχε συνειδητοποιήσει ότι τα δεδομένα που καθόριζαν την πολιτική της χώρας δεν ήταν πλέον τα ίδια με την εποχή της ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Απαιτούσαν τη χάραξη μιας διαφορετικής πολιτικής. Οι στενοί συνεργάτες του Ανδρέα, όμως, δεν ήταν σε θέση να την προσφέρουν».
Και η συνέχεια; Η περίοδος διακυβέρνησης υπό τον Κώστα Σημίτη; Οι επιτυχίες αλλά και οι κατηγορίες ιδίως για τις κομματικές του επιλογές; Πιθανόν αυτό, το πιο δύσκολο κομμάτι της ζωής του, να είναι το θέμα ενός επόμενου αυτοβιογραφικού τόμου.
Χούντα
Βάζοντας βόμβες
Οι δραστηριότητες του Ομίλου Παπαναστασίου διακόπηκαν βίαια με τη στρατιωτική δικτατορία. Στον Κώστα Σημίτη έκανε μεγάλη εντύπωση ότι ούτε τα πολιτικά κόμματα μπόρεσαν να βρεθούν απέναντι στη δικτατορία ούτε οι πολίτες κινητοποιήθηκαν ιδιαίτερα. Ο ίδιος γράφει ότι ασφυκτιούσε. «Ανθρωποι στενοκέφαλοι, αμόρφωτοι, όριζαν […] τι πρέπει να πιστεύω. Αποφάσιζαν τι να κάνω. Μου απαγόρευαν να εκφράζω τις ιδέες μου και να ενεργώ σύμφωνα με αυτές. […] Δεν δίστασα να παραβιάσω την τυπική νομιμότητα της δικτατορίας, επανειλημμένα και με μεγάλη ικανοποίηση» (σ. 82-83).
Ηταν η ώρα για τη δημιουργία της κλειστής Δημοκρατικής Αμυνας, τα μέλη της οποίας, λίγοι άνθρωποι, ο Καράγιωργας, ο Χρήστος Ροκόφυλλος, ο Μάνος Δελούκας, το ζεύγος Οικονομίδου, ο δημοσιογράφος Γιάννης Σαράκης, ο Γιώργος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, ο Κώστας Σοφούλης, ο Γεράσιμος Νοταράς και ο Σημίτης, ένα πρώτο διάστημα τύπωναν και έριχναν προκηρύξεις. Λίγο καιρό αργότερα, όμως, άρχισαν να τοποθετούν μικρές αυτοσχέδιες βόμβες («φροντίζαμε να τις βάζουμε πάντα με τρόπο που να μην προκληθεί ο παραμικρός τραυματισμός» διευκρινίζει ο Κώστας Σημίτης). Τότε, ο κλοιός γύρω του στένεψε και τον κάλεσαν στην Ασφάλεια. Δεν τον συνέλαβαν, αλλά ένιωθε ότι κινδύνευε. Υστερα έσκασε μια βόμβα στα χέρια του Σάκη Καράγιωργα και ήταν φως φανάρι ότι θα τον εντόπιζαν. Ο Κώστας Σημίτης αφηγείται μια περιπέτεια γεμάτη σασπένς, πώς κρύφτηκε, πώς μεταμφιέστηκε στην αρχή, πώς ήρθε σε επαφή με την Αμαλία Φλέμινγκ η οποία τον έκρυψε σε ένα σπίτι στο κέντρο της πόλης και, τέλος, πώς με πλαστό διαβατήριο, έπειτα από μήνες απομόνωσης στην κρυψώνα του, συντροφιά με εφημερίδες που του προμήθευαν οι ελάχιστοι που γνώριζαν ποιος είναι και σε τι αποβλέπει και με μεγάλα λογοτεχνικά κείμενα (τότε διάβασε, π.χ., το «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι ή τον Προυστ), δραπέτευσε από την Ελλάδα, με πρώτο σταθμό το Μιλάνο. Οταν λίγο αργότερα βρέθηκε στη Γερμανία, σε γνώριμο δηλαδή έδαφος, κατάφερε να πετύχει την απελευθέρωση και της Δάφνης, με την οποία ξανασυναντήθηκαν.
Κώστας Σημίτης
Δρόμοι ζωής
Εκδ. Πόλις, 2015, σελ. 649
Τιμή: 22 ευρώ
Αναζήτηση
