Αποκαθηλώνοντας εμφύλιους μύθους

Ο Σάκης Μουμτζής δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός αλλά η ερευνητική δουλειά του και η διεισδυτικότητα των συμπερασμάτων του, απόρροια τόσο της κριτικά ανεπτυγμένης σκέψης του αλλά και της βαθιάς γνώσης του στην οργάνωση και τη δράση της κομμουνιστικής Αριστεράς, τον καθιστούν σημαντικό ερευνητή κυρίως του Εμφυλίου, με τον οποίο ασχολήθηκε στο πρώτο μέρος της «Κόκκινης βίας» του («Η κόκκινη βία 1943-1946, η µνήµη και η λήθη της Αριστεράς») και ασχολείται και τώρα, στον δεύτερο τόμο που διερευνά το διάστημα 1947-50 («Ενοχες σιωπές, αριστεροί μύθοι»).

Ο πρώτος τόμος του έργου του στηρίχθηκε στη θέση ότι ήδη από την άνοιξη του 1943 μαινόταν μέσα στην Κατοχή ένας σκληρός εµφύλιος πόλεµος µε διακύβευµα τον έλεγχο των µεταπελευθερωτικών εξελίξεων, «ένας εµφύλιος πόλεµος που ουσιαστικά οδήγησε στην επιβολή της ΕΑΜοκρατίας».

Ο δεύτερος τόμος της «Κόκκινης βίας» αρχίζει από το 1946 και την υπόσχεση του Στάλιν να παράσχει στους έλληνες κομμουνιστές βοήθεια, παράγων που ήταν ο καθοριστικότερος για τη δημιουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και, στην ουσία, για τη διεκδίκηση της εξουσίας με τα όπλα.

Προσανατολισμένο στον ένοπλο αγώνα ήταν και το μποϊκοτάζ των εκλογών του 1946 από τον ηγέτη του ΚΚΕ, τον χαρισματικό σταλινικό Νίκο Ζαχαριάδη, λέει ο Μουμτζής. Σε αίτημα του κόμματος προς την ΕΣΣΔ, να βοηθήσουν το ΚΚΕ σε τυχόν ένοπλη εξέγερση, οι Σοβιετικοί πρότειναν τη «διπλή στρατηγική» –δηλαδή ένοπλη αυτοάμυνα δίπλα στην πολιτική κινητοποίηση. Κι αυτό ακριβώς εφάρμοσε ο Ζαχαριάδης. Δεν «πάτησε τη σκανδάλη», αλλά ούτε και επέτρεψε να συμμετάσχει το ΚΚΕ στις εκλογές. Επέλεξε τη σταδιακή κλιμάκωση της έντασης και συνέχισε τα αιτήματα βοήθειας προς τον Στάλιν, τα οποία τελικά βρήκαν θετικές απαντήσεις. Η καθοριστική περίοδος προετοιμασίας της σύγκρουσης ήταν, κατά τον συγγραφέα, το δίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου 1947, όταν ο ΔΣΕ συγκροτήθηκε και αμέσως άρχισε να ρέει άφθονη βοήθεια προς αυτόν από τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Τα όπλα, όμως, παραλαμβάνονταν μεν, ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκαν όλα, διότι ο ΔΣΕ γρήγορα απώλεσε τη δυνατότητα να μπορεί να διοχετεύσει τα όπλα στους θυλάκους του, σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα, ιδίως μετά την ήττα του ΔΣΕ στη μάχη του Κόζιακα τον Μάιο του 1947.

Ο Μουμτζής προχωρεί με προσεκτικά βήματα. Ανασυνθέτονται τα γεγονότα, αυτά τον οδηγούν στις ερμηνείες του, οι οποίες δεν είναι πάση θυσία «αναθεωρητικές». Στο θέμα, π.χ., των εντάσεων που προκαλούνται γύρω από τον όρο «βίαιη στρατολογία», ο οποίος χρησιμοποιείται για να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο ο ΔΣΕ ανανέωνε τις δυνάμεις του, ο Μουμτζής παραδέχεται ότι «η στρατολόγηση, ως εξουσιαστική πράξη, ενέχει τον χαρακτήρα του καταναγκασμού, της υποχρεωτικότητας». Η βίαιη στρατολόγηση ενός επαναστατικού στρατού ήταν αντίστοιχη πράξη με τη στρατολόγηση του νόμιμου στρατού –οι μέθοδοι διέφεραν. Ωστόσο, η πλειονότητα των μαχητών ήξερε ότι η επιβίωση εξασφαλιζόταν πρωτίστως διά της υπακοής –και σε ελάχιστες περιπτώσεις κατέφευγαν στη διακινδύνευση της λιποταξίας.

Με αυτού του τύπου τη λεπτή, αναλυτική κατάδυση στα γεγονότα, τα οποία προσεγγίζει αφού πρώτα παραμερίσει τη μεταπολιτευτική βεβαιότητα που καλλιέργησε η αριστερή μεταπολιτευτική κουλτούρα, ο Σάκης Μουμτζής ανασκευάζει διάφορους μύθους, σε κεφάλαια πραγματικά αναθεωρητικά της κρατούσης απόψεως.