Οι ρουλέτες των δωσιλόγων και τα ελληνικά Ες Ες

δωσιλογισμός στην Ελλάδα ήταν (και είναι;) από τα μεγαλύτερα ταμπού της νεότερης Ιστορίας μας. Πτυχές αυτής της ιστορίας θα φωτιστούν σε μια σύντομη και περιεκτική διαδρομή σε δρόμους της Αθήνας την ερχόμενη Κυριακή. Ξεναγός στα σκληρά χρόνια της Κατοχής θα είναι ο διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μενέλαος Χαραλαμπίδης με στόχο να φωτίσει άγνωστα στοιχεία μιας από τις πιο σκοτεινές πλευρές της κατοχικής συνεργασίας με τους Γερμανούς, της δράσης των ελληνικών φιλοναζιστικών και αντικομμουνιστικών οργανώσεων.

Ο ιστορικός περίπατος με γενικό άξονα την Αθήνα της Κατοχής και ειδικότερη θεματική τη δράση των ελλήνων δωσιλόγων οργανώνεται από το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας και βασίζεται στην έρευνα μηνών που έκανε ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, συγγραφέας του βιβλίου «Δεκεμβριανά 1944 – Η εμπειρία της Αθήνας» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Αποτελείται από επτά στάσεις –με αφετηρία τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου στις 10.00 –σε κτίρια που λειτούργησαν ως εστίες μυστικών υπηρεσιών των Ναζί και των συνεργατών τους. Αυτών που αυτοπροσδιορίζονταν ως δωσίλογοι, καθώς εκείνη την εποχή ο όρος δεν είχε αποκτήσει ακόμη την αρνητικά φορτισμένη χροιά με την οποία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ώς σήμερα.

Κατά τη διάρκεια της περιήγησης, ο ιστορικός θα κάνει σύντομες αναφορές στο δίκτυο κατασκοπείας των Ναζί που δρούσε στην Ελλάδα πριν από την έναρξη του πολέμου πίσω από τη βιτρίνα γνωστών γερμανικών εταιρειών, στη δράση των ελληνικών φιλοναζιστικών και αντικομμουνιστικών οργανώσεων Εθνική Ενωσις Ελλάς (ΕΕΕ), Μπουντ ή Ενωσις Φίλων Χίτλερ και Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις (ΕΣΠΟ), στη δράση της Ειδικής Ασφάλειας της Ελληνικής Χωροφυλακής, στις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, όπως τα S.D. (Υπηρεσία Ασφαλείας των Ες Ες), την οργάνωση Dienstelle 3000, την G.F.P. (Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία της Βέρμαχτ), στους έλληνες πράκτορές τους αλλά και στις κατοχικές ρουλέτες, τόπους συνάντησής τους για οικονομική και στρατιωτική συνεργασία.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΙΩΠΗ. Το πέπλο σιωπής που κάλυπτε μέχρι πρόσφατα το δωσιλογικό φαινόμενο δεν είναι καθόλου δύσκολο να ερμηνευθεί. Η ενσωμάτωση της πλειονότητας των δωσιλόγων στο μεταπολεμικό κράτος των εθνικοφρόνων (είτε μέσω της υπηρεσιακής επανεκτίμησης της συμβολής τους στον κατοχικό αντικομμουνιστικό αγώνα είτε ως απόρροια της οικονομικής ισχύος που απέκτησαν –ή διατήρησαν –στη διάρκεια της Κατοχής) συνιστούσε από μόνη της ισχυρό αντικίνητρο για να ασχοληθεί κανείς με αυτήν τη σκοτεινή πτυχή της πρόσφατης Ιστορίας. Αλλωστε ακόμα και όταν έγιναν δίκες, το 85% απαλλάχτηκε από την προανάκριση, από όσους δικάστηκαν παραπάνω από τους μισούς αθωώθηκαν, ενώ οι καταδικασθέντες έπεσαν στα μαλακά. Από την επίσημη Δικαιοσύνη εκτελέστηκαν μόλις 25 δωσίλογοι (αναλογικά αριθμός μικρότερος από όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες).

Ωστόσο, η σιωπή αυτή μεταγενέστερα οφείλεται –όπως εξηγεί ο Χαραλαμπίδης –και σε έναν άλλο απλό λόγο. «Ώς πρόσφατα, δηλαδή περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, τα αρχεία, κυρίως τα πρακτικά του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων Αθηνών και Πειραιά, ήταν διασκορπισμένα σε διάφορες υπηρεσίες, κυρίως δικαστήρια και υπουργεία. Συγκεντρώθηκαν στην πορεία στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Επομένως για τον ιστορικό που ήθελε να ασχοληθεί, να ερευνήσει και να μελετήσει σε βάθος το ζήτημα δεν ήταν εύκολη υπόθεση».

ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ – ΣΤΑΣΕΙΣ. Ο ιστορικός περίπατος στα χνάρια του ελληνικού δωσιλογισμού έχει πρώτη στάση το κτίριο της οδού Σίνα 8, έδρα της αντισημιτικής οργάνωσης 3Ε (Εθνική Ενωσις Ελλάς), μετέπειτα έδρα του Α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ στην Απελευθέρωση. Επόμενη είναι η οδός Παπαρρηγοπούλου 5-7, στο σημείο που το τότε κτίριο στέγαζε την Μπουντ (Σύνδεσμος στα γερμανικά, ουσιαστικά η ναζιστική οργάνωση αντικατασκοπίας) ή Ενωση Φίλων Χίτλερ, αλλιώς και ως Ελληνικά Ες Ες. Τρίτη στάση το κτίριο της οδού Σανταρόζα 5 (τότε Σανταρόζα 3), έδρα της υπηρεσίας ασφαλείας των Ες Ες. Στη συνέχεια ο περίπατος στους πυρήνες του δωσιλογισμού περιλαμβάνει το κτίριο της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις) στη γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος, ενώ πέμπτη στάση είναι το κτίριο στη συμβολή Πατησίων 52 και Καποδιστρίου όπου στεγαζόταν η Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία της Βέρμαχτ με τους έλληνες πράκτορές της. Η προτελευταία στάση θα πραγματοποιηθεί στο 65 της Πατησίων εκεί όπου στην Κατοχή λειτουργούσαν ρουλέτες, κομβικά σημεία συνάντησης για τον ένοπλο και οικονομικό δωσιλογισμό, δηλαδή τόποι συνδιαλλαγής για μαυραγορίτες και συνεργάτες των κατακτητών.

Ο ιστορικός περίπατος ολοκληρώνεται στην Ελπίδος 3-5(Πλατεία Βικτωρίας), έδρα της Ειδικής Ασφάλειας της Ελληνικής Χωροφυλακής, αιχμή του αντικομουνιστικού μετώπου στην Αθήνα.

Ο Χαραλαμπίδης, μέλος της νεότερης γενιάς ιστορικών που ερευνούν εξειδικευμένες πτυχές της κατοχικής περιόδου, άρχισε τη μελέτη του πριν από περίπου 15 χρόνια. Εξέδωσε τη διατριβή του «Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» (εκδ. Αλεξάνδρεια) το 2012 και, όπως λέει, ένα σκέλος που μελέτησε ήταν το κομμάτι του δωσιλογισμού. «Είναι φυσική εξέλιξη για μένα η ενασχόληση με τον δωσιλογισμό. Είναι άλλωστε ένα ζήτημα που ενδιαφέρει την ελληνική κοινωνία». Υπογραμμίζει δε ότι η επιστημονική έρευνα και μελέτη για τη δεκαετία του ’40 και κυρίως την περίοδο του Εμφυλίου έχει την τιμητική της στην κοινότητα των νεότερων –και πολύ αξιόλογων –ιστορικών. «Εχουμε πολύ σημαντικές μελέτες που θα βοηθήσουν να ξεφύγουμε από τους μύθους και τα στερεότυπα του παρελθόντος και να κοιτάξουμε με ειλικρίνεια».

Οι 2.500 δικογραφίες

Ο ιστορικός περίπατος σε διαδρομές του δωσιλογισμού καλύπτει απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων και δεν υπερβαίνει σε χρονική διάρκεια τις δύο ώρες μαζί με τις στάσεις. Είναι εύκολη και – προφανώς – άκρως ενδιαφέρουσα περιήγηση, η οποία κρύβει πολύμηνη προετοιμασία. Ουσιαστικά πρόκειται για προϊόν μιας εις βάθος ιστορικής έρευνας και μελέτης. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης για τη διαμόρφωση του περίπατου, την επιλογή των σημείων και τα συνοπτικά και περιεκτικά κείμενα που αντιστοιχούν στις δράσεις των δωσιλογικών και φιλοναζιστικών οργανώσεων και των γερμανικών υπηρεσιών μελέτησε εξαντλητικά και τις 2.500 δικογραφίες των Ειδικών Δωσιλογικών Δικαστηρίων Αθήνας – Πειραιά καθώς και τα βρετανικά αρχεία της περιόδου στο Λονδίνο.

Η έρευνά του μαζί με την αποδελτίωση – δηλαδή περίληψη κάθε δίκης – διήρκεσε ενάμιση χρόνο και χρειάστηκε ένα ακόμη δίμηνο για την επιλογή των κατάλληλων σημείων της πόλης και τη σύνταξη των κειμένων για την ιστορία των κτιρίων που ορίζουν τη διαδρομή. «Το μεγάλο πλεονέκτημα των ιστορικών περιπάτων είναι ότι μετασχηματίζονται σε χρήσιμα εργαλεία για τους ιστορικούς, χάρη στα οποία μπορούμε να ανακοινώνουμε άμεσα και γρήγορα στους πολίτες αποτελέσματα ιστορικής έρευνας – τα βασικά συμπεράσματα, αν μη τι άλλο. Διότι ο εγκιβωτισμός τους στη φόρμα μιας έκδοσης απαιτεί ίσως και τρία χρόνια εργασίας».