Ο «τρίτος άνθρωπος» της ΕΕ ή το επόμενο θύμα του ντόμινο;

Ανεβαίνοντας στο βήμα λίγες μόλις ώρες αφότου ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία, ο Ματέο Ρέντσι έμοιαζε εξαντλημένος και ανήσυχος. «Στις δύσκολες στιγμές, η Ευρώπη βγάζει τον καλύτερο εαυτό της. Ζήτω η Ιταλία, ζήτω η Ευρώπη!» διακήρυξε παρ’ όλα αυτά. Ο πανευρωπαϊκός πανικός τον οποίο πυροδότησε η ψήφος των Βρετανών υπέρ του Brexit εξασφάλισε στον ιταλό πρωθυπουργό μια πρόσκληση από τον γάλλο πρόεδρο σε ένα ανεπίσημο δείπνο στο Ελιζέ, το βράδυ του περασμένου Σαββάτου, καθώς και μία θέση πλάι στον Φρανσουά Ολάντ και στην Ανγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία τη Δευτέρα, παραμονή της Συνόδου Κορυφής. Η γερμανική «FAZ» καλωσόρισε με θέρμη την είσοδό του στο διευθυντήριο της Ευρώπης. Ομως ούτε οι ασκήσεις αισιοδοξίας του Ματέο Ρέντσι ούτε η αναβάθμισή του σε «τρίτο άνθρωπο», στο πλαίσιο μιας προσπάθειας διεύρυνσης ενός γαλλογερμανικού άξονα που ο γαλλικός Τύπος συχνά πυκνά συνοδεύει με τον χαρακτηρισμό «εκτός λειτουργίας», αρκούν για να κρύψουν την ανησυχία που αντικατοπτρίζεται στον τίτλο του άρθρου που υπέγραψε στους «Financial Times» ο Βόλφγκανγκ Μίνχαου: «Η Ιταλία θα είναι το επόμενο κομμάτι του ντόμινο που θα πέσει».

Ο Μίνχαου θεωρεί πως το Brexit απειλεί να έχει εξαιρετικά σοβαρό αντίκτυπο στην Ιταλία και κατ’ επέκταση σε όλη την ευρωζώνη για τρεις λόγους. «Καταρχήν», γράφει, «σκεφτείτε τις οικονομικές επιπτώσεις. Η οικονομία της Ιταλίας διανύει μια περίοδο αδύναμης ανάκαμψης έπειτα από μια μακρά ύφεση. Η βρετανική ψήφος θα επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη στην ευρωζώνη. Για την Ιταλία όμως αυτό σημαίνει επιστροφή σε έναν ρυθμό ανάπτυξης χαμηλότερο του 1% ή και ακόμη χειρότερο. Κατά δεύτερον, προσέξτε τις ιταλικές τράπεζες που είναι θλιβερά ανεπαρκώς ανακεφαλαιοποιημένες. Μια πρόσφατη προσπάθεια ανακεφαλαιοποίησης του συστήματος κατέληξε σε απογοήτευση. Οι μόνες επιλογές που έχουν απομείνει για τη διάσωσή του είναι είτε ένα πρόγραμμα υπό τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, στο οποίο ο Ρέντσι αναμφισβήτητα θα αντισταθεί, είτε η παραβίαση μιας μακράς λίστας ευρωπαϊκών κανονισμών αναφορικά με την πολιτική ανταγωνισμού και τη διάσωση των τραπεζών». Μόλις προχθές, λόγω ακριβώς της πρόθεσης που αποδίδεται στην κυβέρνηση Ρέντσι να στηρίξει οικονομικά τον ιταλικό τραπεζικό τομέα, Γερμανία και Κομισιόν κάλεσαν τη Ρώμη να σεβαστεί τους κοινοτικούς κανόνες.

Αλλά ο σημαντικότερος φόβος του Μίνχαου, ενδεχομένως και του ίδιου του Ματέο Ρέντσι, δεν πηγάζει από τις τράπεζες, ούτε την οικονομία γενικότερα: πηγάζει από το δημοψήφισμα που προγραμματίζει ο ιταλός πρωθυπουργός για τον Οκτώβριο, θέτοντας στην κρίση των πολιτών τη συνταγματική μεταρρύθμιση που προωθεί για τον εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος και τον περιορισμό των περιφερειακών εξουσιών. Ο Ρέντσι έχει υποσχεθεί πως αν χάσει θα παραιτηθεί. «Αν το κάνει θα είναι ένα μνημειώδες λάθος κρίσης, ίδιας κλίμακας με εκείνο του Κάμερον».

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως ο ιταλός πρωθυπουργός έχει δύσκολους μήνες μπροστά του: δίνουν μεν ένα μικρό προβάδισμα στο «ναι», κινδυνεύουν ωστόσο να αποδειχθούν εξίσου αναξιόπιστες με εκείνες στη Βρετανία προ δημοψήφισματος. Ο ίδιος ο Ρέντσι παραδέχθηκε πως η νίκη του Brexit μπορεί να ενισχύσει τις εθνολαϊκιστικές δυνάμεις (και) εντός της ιταλικής επικράτειας. Μόλις πρόσφατα, άλλωστε, το Κίνημα Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο κατέκτησε τον δήμο τόσο της Ρώμης όσο και του Τορίνο. Και τόσο ο Γκρίλο όσο και ο Ματέο Σαλβίνι, ο επικεφαλής της Λέγκας του Βορρά, τάσσονται υπέρ ενός (ακόμη) δημοψηφίσματος στην Ιταλία με θέμα την παραμονή ή την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη –παρότι το ιταλικό Σύνταγμα δεν επιτρέπει δημοψηφίσματα για τις διεθνείς συνθήκες.

Η τύχη του λαϊκιστικού κινήματος και του δημοψηφίσματος για τη συνταγματική μεταρρύθμιση θα εξαρτηθεί από την αντίδραση του Ρέντσι στο Brexit, σημείωσε σε κάθε περίπτωση στην «Guardian» ο Λορέντσο ντε Σίο, καθηγητής Πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Luiss της Ρώμης. «Αν καταφέρει να δείξει αποφασιστικότητα από κοινού με άλλους ευρωπαίους ηγέτες, αυτό θα μπορούσε να έχει θετικές συνέπειες. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων θα μπορούσε να χάσει ψήφους μετά το Brexit. Διότι αποδεικνύεται πως έπειτα από μια ψήφο διαμαρτυρίας υπάρχουν πολύ απτά και πολύ τραγικά επακόλουθα». Ο ίδιος ο ιταλός πρωθυπουργός επιμένει να βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο. «Επιτρέψτε μου να πω πως το Brexit μπορεί να αποδειχθεί μια σπουδαία ευκαιρία για την Ευρώπη» δήλωσε στο ιταλικό Κοινοβούλιο τη Δευτέρα. «Περισσότερη ανάπτυξη και περισσότερες επενδύσεις, λιγότερη λιτότητα και λιγότερη γραφειοκρατία, αυτή είναι η γραμμή που προτείνουμε εδώ και δύο χρόνια, στην αρχή χωρίς συμμάχους. Η ΕΕ πρέπει εφεξής να επικεντρωθεί λίγο περισσότερο στα κοινωνικά ζητήματα και λίγο λιγότερο στα γραφειοκρατικά ζητήματα».