«Στα σύνορα του ευρωπαϊκού Νότου συναντάμε τις σύγχρονες Κάρμεν»

Οσο υπάρχουν αγάπη, πάθος, χιούμορ και φτώχεια θα υπάρχει χώρος για την «Κάρμεν» και θα είναι πάντα επίκαιρη. Αυτή η βεβαιότητα του Στίβεν Λάνγκριτζ γίνεται οδηγός για τη σκηνοθετική του πρόταση στην ομότιτλη εμβληματική όπερα του Ζορζ Μπιζέ, που ανεβαίνει από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ηρώδειο (η παράσταση ήταν προγραμματισμένη για το προηγούμενο καλοκαίρι αλλά ακυρώθηκε λόγω των capital controls).

Ο Λάνγκριτζ, καλλιτεχνικός διευθυντής στην Οπερα του Γκέτεμποργκ, βρίσκεται αυτές τις ημέρες στην Αθήνα προετοιμάζοντας το έργο – αριστούργημα, όπως λέει, αφού «σε κάθε εποχή θα έχει τη δική του ερμηνεία και θα καθρεφτίζει τις αγωνίες και τις ανησυχίες της κοινωνίας». Και ενισχύει αυτή τη θέση του θυμίζοντας την πρώτη παρουσίασή της στην Οπερα του Παρισιού, το 1875. «Η ενοχλητική αμεσότητά της προκάλεσε κατάπληξη και αποτροπιασμό στο κοινό πριν από 141 χρόνια. Διατηρεί όμως ακόμη αυτή τη δύναμη: να σοκάρει και να προκαλεί συναισθηματική ταραχή στους θεατές».

Η Κάρμεν δεν είναι βγαλμένη από ένα παραμύθι με πριγκίπισσες και ιππότες, όπως συνήθως αφηγούνταν οι μέχρι τότε ιστορίες της όπερας. Η αντισυμβατική όπερα του Μπιζέ –σε ποιητικό κείμενο Λουντοβίκ Αλεβί –ανέβασε στη σκηνή Τσιγγάνους, ταυρομάχους κι εργάτες. Η ηρωίδα διεκδικεί το δικαίωμα της ελευθερίας της στη ζωή και στον έρωτα, προκαλώντας τριγμούς στα θεμέλια της ανδροκρατούμενης τότε (;) κοινωνίας. Η εξόντωσή της από τον ερωτευμένο και «προδομένο» Δον Χοσέ είναι αναπόφευκτη.

Ποια είναι άραγε η Κάρμεν του Λάνγκριτζ το 2016; «Η Κάρμεν προέρχεται από τα κοινωνικά άκρα, από μια κοινότητα περιθωριακή, ταυτοχρόνως όμως δεν περιορίζεται σε αυτή. Δεν αναγνωρίζει σύνορα, οποιουδήποτε είδους, αρνείται να παγιδευτεί σε μια σχέση και δείχνει μια άγρια συναισθηματική ειλικρίνεια. Τις σημερινές “Κάρμεν” μπορούμε να τις εντοπίσουμε στα σύνορα του ευρωπαϊκού Νότου, όπου εργάζονται παράνομοι μετανάστες σε πολύ σκληρές συνθήκες και όπου εγκληματικές οργανώσεις παίζουν παιχνίδια με τις Αρχές».

Αυτό το έργο όμως που σφύζει από δυνατούς χαρακτήρες, γοητευτική πλοκή, έντονα συναισθήματα και αξεπέραστη μουσική έχει για τον διάσημο σκηνοθέτη μια σημαντική δυσκολία: να παρουσιαστεί σαν να είναι το πρώτο του ανέβασμα ξεχνώντας όσα –εκατοντάδες –έχουν προηγηθεί. Η ιδανική προσέγγιση τόσο για τους δημιουργούς όσο και για το κοινό είναι να μπαίνουν «αθώοι» στην παράσταση. «Αν θελήσεις να κάνεις την Κάρμεν πολύ διαφορετική κινδυνεύεις να αποτύχεις. Φυσικά δεν μπορείς και να αντιγράψεις. Ελπίζω το κοινό να το παρακολουθεί σαν να το βλέπει πρώτη φορά (και αν είναι η πρώτη τους φορά στην όπερα ακόμα καλύτερα!)».

Ω, δεν είμαι σίγουρος. Ο πατέρας μου ήταν τραγουδιστής και έτσι ήμουν συνέχεια τριγυρισμένος με μουσικές και χορωδίες. Είναι κάπως μπερδεμένα στο μυαλό μου. Η πρώτη όπερα που είδα –έφηβος πια –και εκστασιάστηκα ήταν η «Αλτσίνα» του Χέντελ σε σκηνοθεσία Ζορζ Λαβελί. Μια παράσταση γεμάτη εκπληκτικές εικόνες. Αλλά αυτό που με έκανε να θέλω να ασχοληθώ με αυτή την τέχνη ήταν το «Punch and Judy» του Χάρισον Μπερτγουίστλ σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Φρίμαν. Αψογη, λαμπερή, με φυσική και ωραία τρέλα.