Εικαστικό βλέμμα στο hotspot της Σάμου

Βράδυ Παρασκευής. Η προκυμαία στο Πυθαγόρειο της Σάμου βουλιάζει από κόσμο και τίποτα δεν θυμίζει την εικόνα των προηγούμενων ημερών με τις άδειες καρέκλες των εστιατορίων και τους εμπλεκόμενους με τον τουρισμό να κάνουν λόγο για πτώση άνω του 40% στην προσέλευση επισκεπτών στο νησί, που μέχρι πρόσφατα μαζί με τη Λέσβο και την Κω δέχονταν το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων. Είναι η διπλή γιορτή –η λιτανεία της εικόνας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, παραμονή της γιορτής, και η επέτειος της Ναυμαχίας της Μυκάλης του 1824, μιας σημαντικής νίκης του ελληνικού Ναυτικού εναντίον του οθωμανικού στόλου –που συγκέντρωσε τους ντόπιους στην παραλία. Και η περιέργεια που προκάλεσε την παρουσία των ξένων.

Κι αν καταλάβαιναν τον λόγο του ιερωμένου, ο οποίος από το βήμα που είχε στηθεί στο κέντρο του παραθαλάσσιου μετώπου μιλούσε για τη «νίκη των Ελλήνων έναντι των αλλοθρήσκων», η περιέργεια θα εξελισσόταν σε απορία. Κι αυτό διότι αρκετοί εξ αυτών το προηγούμενο βράδυ, λίγες εκατοντάδες μέτρα μόλις από το σημείο του εορτασμού, στο Αrt Space Pythagorion του Ιδρύματος Σβαρτς, είχαν παραστεί στα εγκαίνια της εικαστικής έκθεσης «A world not ours» («Ενας κόσμος όχι δικός μας»), στο επίκεντρο της οποίας δεν ήταν άλλοι από τους πρόσφυγες, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι αλλόθρησκοι. Κι εύλογα αναρωτιέται κάποιος τελικά προς τα πού κοιτάζει μια σύγχρονη ελληνική κοινωνία που έχει «πληγωθεί», αλλά κι έχει στηρίξει τους πρόσφυγες; Και πόσες διαφορετικές απόψεις αντέχει η προκυμαία του Πυθαγορείου, που επίσης δεν απέχει πολύ από το hotspot με τους 1.000 και πλέον πρόσφυγες, εκ των οποίων το ένα τρίτο εκτιμάται ότι είναι παιδιά;

«Μέσα από τα έργα των δέκα ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών (σ.σ.: Αυστρία, Συρία, Ουγγαρία, Λίβανος, Αυστραλία, ΗΠΑ) που συμμετέχουν στην έκθεση επιχειρούμε να θέσουμε ένα πολύ σημαντικό θέμα, τη δημιουργία ενσυναίσθησης. Αν ένας άνθρωπος μπει στη θέση εκείνου που βιώνει το δράμα, μπορεί να αλλάξει τις απόψεις του. Εχουμε δει πώς λειτουργεί η αφήγηση της προσφυγικής κρίσης. Οδηγεί συχνά στην άνοδο της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Θεωρούμε ότι οι καλλιτέχνες αποτελούν το τελευταίο προπύργιο ελεύθερης έκφρασης και φέρνουν ό,τι λείπει από τις κυρίαρχες μιντιακές και πολιτικές αφηγήσεις περί προσφύγων» εξηγεί η επιμελήτρια της φετινής έκθεσης, η ιστορικός τέχνης με τη διεθνή αναγνώριση Κατερίνα Γρέγου, που καταπιάστηκε με το ευαίσθητο θέμα των προσφύγων «πέρα από τα στερεότυπα» σε έναν τόπο που έχει βιώσει το πρόβλημα. Τι έχει οδηγήσει λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους να αφήσουν πίσω τους πατρίδα και οικογένεια; Τι εμπειρίες κουβαλούν; Τι συμβαίνει μετά τη φυγή τους; Την απάντηση επιχειρούν να δώσουν καλλιτέχνες με ακτιβιστική και εθελοντική δράση, που τους συνδέει ένα αόρατο νήμα: προέρχονται όλοι τους από χώρες που έχουν βιώσει πόλεμο, κρίση ή πολιτική αναταραχή.

ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΡΓΑ. Στις απαραίτητες στάσεις, μεταξύ άλλων, που πρέπει να κάνει ο επισκέπτης στο εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο Πυθαγόρας, το οποίο έχει μεταμορφώσει σε χώρο τέχνης το γραφείο των Στέλιου Λουλουργά και Πένυς Πετράκου υλοποιώντας την ιδέα της προέδρου του Ιδρύματος Σβαρτς, Χιόνας Ξανθοπούλου – Σβαρτς, είναι οι τσιμεντένιες επιφάνειες της Τάνια Μπουκάλ πάνω στις οποίες έχει τυπώσει ασπρόμαυρες φωτογραφίες που απεικονίζουν το εμπόριο που ανθεί στην τουρκική ακτή γύρω από τους παράνομους μετανάστες: από βάρκες και σωσίβια έως ενεχυροδανειστήρια ώστε τα τιμαλφή να μετατραπούν σε μετρητά για τους διακινητές. Το σύντομο βίντεό της με τα μνήματα των πρώτων παιδιών που πνίγηκαν στη Σάμο. Το φωτογραφικό της κολάζ, όπου γύρω από μια διαφημιστική αφίσα της διαδρομής Κουσάντασι – Σάμος (ένα ασφαλές ταξίδι κόστους 35 ευρώ και διάρκειας 75 λεπτών για τον καθένα, για τους πρόσφυγες στοιχίζει 1.500 ευρώ και μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο) έχουν τοποθετηθεί εικόνες από τα αντικείμενα που οι πρόσφυγες αναγκάζονται να αφήσουν πίσω τους: από πάνες για μωρά έως σωσίβια.