Το Ανατολικό Ζήτημα σε νέα εκδοχή είναι εδώ. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις σημαντικότερες πολιτικές δυνάμεις (παλαιότερα μόνο ευρωπαϊκές –Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία -, σήμερα παγκόσμιες καθώς συμμετέχουν και οι ΗΠΑ στη διαδικασία αυτή) για τη θέση/συμμαχία/προσανατολισμό/έλεγχο της Τουρκίας είναι εμφανής. Παλαιότερα, από το τέλος του 18ου αιώνα και μέχρι περίπου την εγκαθίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους (1924) αφορούσε στον «μεγάλο ασθενή», την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σήμερα αφορά τη σύγχρονη Τουρκία, τη χώρα των περίπου 80 εκατ. ατόμων με τη μοναδική γεωπολιτική της θέση στις συντεταγμένες όλων των επικίνδυνων συγκρούσεων της εποχής. Από την άποψη αυτή ο Αρνολντ Τόινμπι, ο πατέρας της εννοιολόγησης του ανταγωνισμού αυτού ως «Ανατολικού Ζητήματος», είχε ίσως δίκιο όταν είχε γράψει ότι το «ζήτημα» αυτό ίσως να μην επιλυθεί οριστικά ποτέ. Βεβαίως για σημαντικό χρονικό διάστημα είχαμε θεωρήσει ότι το «ζήτημα» λύθηκε υπέρ της Δύσης. Η Τουρκία εντάχθηκε (1952) στο ΝΑΤΟ, ανάπτυξε στρατηγική συμμαχία με τις ΗΠΑ και παρά λίγο θα είχε ενταχθεί και στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) μετά την έναρξη των σχετικών διαπραγματεύσεων το 2005. Η Γαλλία πάγωσε ωστόσο τη διαπραγμάτευση αυτή με κεντρικό επιχείρημα ότι η Τουρκία παρά τα όσα διελάμβανε η Συνθήκη της Λωζάννης «δεν ήταν επαρκώς ευρωπαϊκή χώρα» για ένταξη. Η απόφαση του παγώματος της ενταξιακής διαδικασίας επανέφερε ουσιαστικά στο προσκήνιο το νέο Ανατολικό Ζήτημα –τι είναι από πλευράς ταυτότητας και πού ανήκει η Τουρκία.

Αυτή την περίοδο και ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα (της 15ης Ιουλίου) ο Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί να αναδιατυπώσει το «Ανατολικό Ζήτημα» με τις δικές του στοχεύσεις, εσωτερικές και εξωτερικές. Οικοδομεί ένα πολιτικό καθεστώς που ουσιωδώς αφίσταται από τις αξίες και τους κανόνες της Δύσης ενώ εμφανώς προσεγγίζει αυτές της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν, της ελεγχόμενης αυταρχικής δημοκρατίας. Και καθώς η Δύση ορθώς στιγματίζει το διαρκές πολιτικό πραξικόπημα που επιχειρεί ο Ερντογάν, ο τελευταίος στρέφεται προς τη Ρωσία και τον ομογάλακτο Βλαντίμιρ Πούτιν σε μια προσπάθεια να ασκήσει πίεση (ή και εκβιασμό) προς τη Δύση. Είναι βέβαιο ότι Ερντογάν και Πούτιν μπορούν να βρουν κοινή γλώσσα επικοινωνίας και συνεργασίας (ξεπερνώντας τα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί από την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους τον περασμένο Νοέμβριο). Είναι όμως αμφίβολο εάν αυτή η συνεργασία μπορεί να αποκρυσταλλωθεί σε πάγια συμμαχία ανάμεσα στις δύο χώρες. Τα βαθύτερα συμφέροντα μάλλον αποκλίνουν. Παρά ταύτα, η επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Ρωσίας μόνο πονοκέφαλο θα πρέπει να προκαλεί στην Ελλάδα. Και οπωσδήποτε κονιορτοποιεί τους μύθους που μέχρι χθες κυκλοφορούσαν (ακόμη και σε ορισμένους θεσμικούς διαδρόμους) για (δήθεν) στρατηγική στροφή της Ρωσίας ενάντια στην Τουρκία προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων. Με τους μύθους καλό είναι να μην επιχειρεί κάποιος να κάνει πολιτική. Διαψεύδεται γρήγορα.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τελευταία Νέα