«Ο αδαής και ο παράφρων» του Τόμας Μπέρνχαρντ: Μάθημα σουρεαλιστικής ανατομίας

Μια ιδιότυπη ανατομία για την αποτυχία: της οικογένειας, του σώματος, των οργάνων, των σχέσεων. Φιλοδοξίες και κληρονομικότητα, τελειομανία, εξειδίκευση και εμμονή και κυρίως το γελοίον της (τραγικής) ζωής είναι «Ο αδαής και ο παράφρων» του Τόμας Μπέρνχαρντ (Thomas Bernhardt, 1931-1989) που σκηνοθετεί ο Γιάννος Περλέγκας με την ομάδα Χ-αίρεται.

Μια τραγουδίστρια της όπερας που αρνείται να επαναλάβει (για 222η φορά) τον ρόλο της Βασίλισσας της Νύχτας από τον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ. Ο πατέρας της που αντλεί νόημα ζωής από τη δική της καριέρα. Ενας δόκτωρ – ιατροδικαστής που κινεί τα νήματα αυτής της ιστορίας. Κι ακόμα μια αμπιγέζ κι ένας σερβιτόρος: τα πρόσωπα μιας σύγχρονης γκροτέσκας τραγωδίας.

Ο αυστριακός συγγραφέας Τόμας Μπέρνχαρντ σφράγισε τη γερμανόφωνη λογοτεχνία της εποχής του (θέατρο, πεζογραφία, ποίηση). Γεννημένος στην Ολλανδία, όπου είχε καταφύγει η μητέρα του για να μπορέσει να φέρει στον κόσμο ένα παιδί εκτός γάμου, ο Μπέρνχαρντ επέστρεψε και μεγάλωσε στην πατρίδα του. Με πνευματικό οδηγό τον παππού του, τον αναρχικό συγγραφέα Γιοχάνες Φροϊμπίχλερ, σπούδασε μουσική και άρχισε να γράφει –κορυφαίο το «Ρίτερ, Ντένε, Φος». Η πρώτη παράσταση του «Αδαούς» (29/8/1972) δόθηκε στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ από τον σκηνοθέτη Κλάους Πάιμαν με τον Μπρούνο Γκαντς.

Ο 35χρονος σήμερα Γιάννος Περλέγκας, πνευματικό παιδί του Λευτέρη Βογιατζή («Καθαροί πια»), έχει στραφεί τα τελευταία χρόνια –παράλληλα με την υποκριτική –και στη σκηνοθεσία. Μετά τον πρόσφατο «Ιμάνουελ Καντ», επίσης του Μπέρνχαρντ, καταπιάνεται τώρα με τον «Αδαή» σε μια παράσταση που φέρει τα χαρακτηριστικά μιας ωριμότητας.

Δεκαπέντε μεγάλα μαύρα κουτιά επί σκηνής αποτελούν το σκηνικό, πάνω στα οποία στέκονται, αναπηδούν ή κάθονται οι τέσσερις ηθοποιοί. Ανάμεσα στα κουτιά, διάδρομοι δημιουργούν έναν μικρό λαβύρινθο. Οι μορφές των ηρώων έχουν λάβει έντονα, γελοία, γκροτέσκα χαρακτηριστικά, όπως το έντονα βαμμένο λευκό πρόσωπο ή η τεράστια κοιλιά του τυφλού πατέρα που ξεπερνά κάθε όριο στον τρόπο που καταβροχθίζει την τούρτα.

Για τον Γιάννο Περλέγκα η πρόκληση είναι διπλή: Πρώτα η σύλληψη και η σκηνοθετική ανάγνωση ενός έργου με πολλές παραπομπές φιλοσοφικού περιεχομένου για την ίδια την ουσία της ζωής, αλλά και για τον τρόπο που τελικά η ανατομία αποσυνθέτει. Με αυτό το σκεπτικό μοιάζει να έστησε και την παράστασή του, όπου όλοι κι όλα διαλύονται ερήμην τους: από μέσα προς τα έξω. Επειτα η δική του ερμηνεία, που προαπαιτεί την εκμάθηση ενός ρόλου μεγάλης (έκτασης και) λεκτικής ακρίβειας. Και τα καταφέρνει μέσα από το αυστηρό, ειρωνικό και αμείλικτο, ενίοτε, τρόπο του χλευάζοντας τον εαυτό του. Μέσα από τη θεατρική περσόνα του δόκτορος – ιατροδικαστή η ανατομία του ανθρώπινου σώματος μετατρέπεται σε απειλή και σκοτεινό φόβο για το άγνωστο της ψυχής.

Ο Γιάννης Καπελέρης, αμπιγέζ και γκαρσόνι, αποκωδικοποιεί με μέτρο τα χαρακτηριστικά των ρόλων του –έστω κι αν η ενδιαφέρουσα εισαγωγή του δεν συνάδει με το πνεύμα του συγγραφέα. Λειτουργεί όμως στην παράσταση. Ο Χρήστος Μαλάκης και η Ανθή Ευστρατιάδου, πατέρας και κόρη, ακολουθώντας τις σκηνοθετικές οδηγίες, απομακρύνουν τον ρεαλισμό, οδηγώντας τις ερμηνείες τους στις αποχρώσεις του μαύρου με σουρεαλιστικές νότες –ενίοτε και με μια δόση υπερβολής, κυρίως η σοπράνο.