«Ορνιθες» του Αριστοφάνη: Μπερδεμένα πουλιά

ους «Ορνιθες» (414 π.Χ.) έχει καθορίσει ο μύθος της παράστασης του Θεάτρου Τέχνης (29/8/1959), όταν οι Κάρολος Κουν, Βασίλης Ρώτας, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις, Ραλλού Μάνου παρουσίασαν το έργο που έμελλε να διαγράψει ένα ταξίδι στο διηνεκές.

Γράφτηκε ως αποτέλεσμα της απογοήτευσης του Αριστοφάνη από τις εξελίξεις του Πελοποννησιακού Πολέμου. Εξού και η φυγή από τον κόσμο της πραγματικότητας προς την ποίηση και το παραμύθι.

Ο Νίκος Καραθάνος επικεντρώθηκε στην ιδέα των «Ορνίθων», στη βασική ιδέα της αναζήτησης αυτού του άλλου κόσμου, του κόσμου των πουλιών, μακριά από την πόλη και τους ανθρώπους. Ο σκηνοθέτης διασκεύασε μαζί με τον μεταφραστή την αριστοφανική κωμωδία: κράτησε το ποιητικό κομμάτι, όπως και τα βασικά πρόσωπα. Δεν πήρε μαζί του όσους θεώρησε ίσως περιττούς σε αυτή τη νέα πολιτεία. Δεν θέλησε να δώσει το τέλος του Αριστοφάνη (ούτε ο Ευελπίδης εκδιώκεται ούτε ο Πεισθέτερος παντρεύεται τη Βασιλεία). Το έργο ήταν η αφορμή για να στήσει ένα αλλόκοτο, δικό του πανηγύρι: άλλοτε με πολλά χρώματα, άλλοτε με λίγο φωτισμό.

ΑΡΧΗ ΜΕ ΜΠΕΚΕΤ. Η παράσταση αρχίζει με μια έμμεση (;) παραπομπή στον Μπέκετ και στο «Περιμένοντας τον Γκοντό»: ένα δένδρο στο κέντρο της σκηνής με τον Πεισθέτερο και τον Ευελπίδη να ψάχνουν κάπου, κάποιον… Με την είσοδο του Τηρέα και στη συνέχεια με την έφοδο των πουλιών, το μπεκετικό στοιχείο χάνεται. Τη θέση του παίρνει μια πολύχρωμη ομάδα που συνοδεύεται από αντίστοιχους ήχους, χαβανέζικα πουκάμισα, κρότους και ιαχές. Το στοχαστικό δίνει τη θέση του στο λαϊκό. Το αίσθημα και το συναίσθημα κάνουν πίσω και αντικαθίστανται από γυμνόστηθα κορίτσια, σε σκηνές χορογραφικής έκστασης.

Το κείμενο δεν είναι το κείμενο του Αριστοφάνη, ούτε η δομή ακολουθεί τη δομή της κωμωδίας. Μπολιασμένη από τις ιδέες του ποιητή, με το όνειρο αυτής της νέας πολιτείας να παραμένει το ισχυρό κίνητρο, η διασκευή δεν διαθέτει πολιτική χροιά, απαλείφοντας σημεία αιχμής και αντιπαράθεσης. Κι αν αυτή είναι μια θέση, μια στάση απέναντι στο σήμερα, καταλήγει ως αδυναμία. Σε αυτή την επιλογή ο Καραθάνος προσπάθησε να σταθεί με υπευθυνότητα: να ολοκληρώσει την άποψή του χωρίς λογισμό, αλλά με όνειρο. Καλοδουλεμένη και με τους ηθοποιούς να εκφράζουν το σύνολο, η παράσταση κάνει ένα πρώτο βήμα προς μια διαφορετική πρόταση. Εστω κι αν στην πορεία μπερδεύτηκαν ήχοι, μουσικές και τραγούδια, ποιητικές φράσεις και λέξεις καθημερινές, λαϊκά και φιλοσοφικά στοιχεία.

Ο Αρης Σερβετάλης στον ρόλο του Ευελπίδη έδωσε μια ενδιαφέρουσα πτυχή στον ήρωά του με την εκφορά του λόγου και την εξαιρετική κινησιολογία του. Ο Χρήστος Λούλης σε έναν κόντρα ρόλο, αυτόν του Τηρέα, συνέχισε να δίνει στον εαυτό του τη σκυτάλη. Ο νεότερος και τόσο εύπλαστος Μιχάλης Σαράντης απέδωσε πειστικά τα πουλιά. Οσο για τη Νατάσσα Μποφίλιου, που δεν ξεχώρισε υποκριτικά, φαίνεται να επελέγη για αυτά τα δύο τραγούδια που ερμήνευσε.

Τέλος, ο Νίκος Καραθάνος στον ρόλο του Πεισθέτερου ουσιαστικά θέλησε να εκφράσει και ερμηνευτικά τη σκηνοθετική του ιδέα, με το συναίσθημα να κυριαρχεί κάθε λογικής. Κορυφαία η σκηνή στην οποία με το λιγοστό φως εμπιστεύεται στα πουλιά τα σχέδιά του για τη Νεφελοκοκκυγία.