«Οδύσσειες» για τα 150 χρόνια ελέω χορηγών

Είναι το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας κι ένα από τα πλουσιότερα του κόσμου. Μια χρονομηχανή που γυρίζει τον επισκέπτη του αιώνες πίσω και απαιτεί από εκείνον να κάνει μόνο λίγα βήματα για να ταξιδέψει από τις πολύχρυσες Μυκήνες ώς τις σαρκοφάγους της Αιγύπτου κι από τους αυστηρούς κι ακίνητους Κούρους ώς τον σχεδόν χορευτή Δία – Ποσειδώνα του Αρτεμισίου και τον πολύπλοκο και γεμάτο αινίγματα Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό, που την ερχόμενη Δευτέρα γιορτάζει 150 χρόνια από την ημέρα που ο Γεώργιος Α’ τοποθέτησε τον θεμέλιο λίθο του.

Κι αντί να δεχτεί δώρα, ως είθισται, «φόρτωσε σε ένα καράβι», που έστησε μέσα στον περιορισμένο χώρο των περιοδικών του εκθέσεων, 190 αντικείμενα τα οποία συγκέντρωσε από όλες τις συλλογές του κι ανέσυρε από τις ασφυκτικά γεμάτες αποθήκες του (ανάμεσά τους και έξι δάνεια από το Μουσείο Ακρόπολης και το Επιγραφικό) για να συνθέσει την επετειακή έκθεση υπό τον τίτλο «Οδύσσειες». Εδώ κι έναν χρόνο το προσωπικό του μουσείου, υπό τη διευθύντριά του Μαρία Λαγογιάννη, επιχείρησε να γεμίσει το πλοίο με θησαυρούς ικανούς να διηγηθούν όχι τις περιπέτειες του Οδυσσέα όπως τις τραγούδησε ο Ομηρος, αλλά «το μακρύ χρονικό του δοκιμαζόμενου ανθρώπου, τον αδιάκοπο αγώνα του να τιθασεύσει το περιβάλλον, να γνωρίσει νέους τόπους, να πλουτίσει τους ορίζοντές του, να δημιουργήσει πολιτείες ευνομούμενες και να αντιπαλέψει τη φθαρτότητα της ύπαρξής του με τη βοήθεια του έρωτα και της δημιουργικής πράξης» και να συνδυάσει όλα αυτά με στίχους από την ποίηση των Κ.Π. Καβάφη, Γ. Σεφέρη, Ο. Ελύτη, Γ. Ρίτσου, χωρισμένους σε τρεις θεματικούς άξονες: το «Ταξίδι», οι «Ιθάκες» και η «Εξοδος».

Κι αν σε ορισμένες περιπτώσεις οι επιλογές στην παρουσίαση των εκθεμάτων δεν είναι ιδιαιτέρως επιτυχημένες –όπως η συνολική εικόνα στη δεύτερη αίθουσα ή ο άτυχος χάλκινος Δίας στον επίλογο που χάνεται πίσω από ψηφιακούς καπνούς και στίχους του Οδυσσέα Ελύτη -, πολλές από τις ιστορίες που κουβαλούν τα εκθέματα αξίζουν τον κόπο για να φτάσει κάποιος ώς το εμβληματικό κτίριο της οδού Πατησίων. Διότι ποιος μπορεί να μείνει ασυγκίνητος μπροστά σε εκείνο το μικρό θραύσμα ενός νεολιθικού αγγείου (5300-4800 π.Χ.) από τη Θεσσαλία που φέρει μια από τις πιο πρώιμες απεικονίσεις της ανθρώπινης μορφής; Στα εντυπωσιακά σκαλισμένα δόντια ιπποποτάμου και ελέφαντα που έφταναν στις Μυκήνες από την Αφρική ή την Ινδία ή στα αβγά στρουθοκαμήλου που είχαν μετατραπεί σε αγγεία με αιγυπτιακές επιρροές; Τις πινακίδες της Γραμμικής Β’ που όχι απλώς αποκαλύπτουν τα logistics των Μυκηναίων –τη διαχείριση εισερχομένων/εξερχομένων της εφοδιαστικής αλυσίδας και συγκεκριμένα του κρασιού στην προκειμένη περίπτωση -, αλλά διασώζουν, όπως βλέπουμε σε μια ψηφιακή εφαρμογή, ακόμη και το δακτυλικό αποτύπωμα του γραφέα επιτρέποντάς του τρόπον τινά να περάσει στην αθανασία; Ή τον φθαρμένο από την αλμύρα της θάλασσας Οδυσσέα, από τους άσημους «επιβάτες» του πλοίου που ναυάγησε στα Αντικύθηρα;

ΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ. Στα θετικά της νέας έκθεσης προσμετρώνται η συνεργασία με το Ευγενίδειο Ιδρυμα που είχε ως αποτέλεσμα στην οροφή της πρώτης αίθουσας να προβάλλονται οι αστερισμοί που ακολούθησε ο Οδυσσέας βάσει των οδηγιών της Καλυψώς για να φτάσει στην Ιθάκη. Η τρίτη αίθουσα, λιτή, που επιτρέπει στα εξαιρετικά έργα να αναδειχθούν μέσα σε βαθύ μπλε φόντο: από τη μια το σύμπλεγμα της Αφροδίτης που απειλεί να χτυπήσει με το σανδάλι της τον άτακτο Πάνα κι απέναντι τα επιτύμβια αγάλματα της Φρασίκλειας με το μπουμπούκι του λωτού στο χέρι κι ο Κούρος που βρέθηκαν πλάι πλάι στη Μερέντα Αττικής, δίπλα σε ένα μικρό θραύσμα αγγείου που έσωσε ώς σήμερα το φιλί ενός ζευγαριού. Η μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου από τα έργα του «Ιθάκη» και «Voices – Dream in an open place» που «ντύνει» την έκθεση, εκτός από την πρώτη αίθουσα όπου εναλλάσσεται ο παφλασμός των κυμάτων με τους ήχους της καταιγίδας που πλήττει το ξύλινο καράβι που τρίζει, εκεί όπου ο τρόπος της παρουσίασης παραπέμπει σαφώς στην επιτυχημένη και με αριθμό ρεκόρ επισκεπτών έκθεση – αφιέρωμα στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων, αν και τα ντεσιμπέλ θα έπρεπε να είναι λιγότερα.