Αναζήτηση
Οι πολιτικές δυνάμεις της Καταλωνίας που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτητοποίησης προανήγγειλαν την πρόθεσή τους να καταφύγουν στους θεσμούς της Generalitat (Κυβέρνηση της Καταλωνίας) για να διοργανώσουν τον Σεπτέμβριο του 2017 δημοψήφισμα με θέμα την απόσχιση από την Ισπανία. Αυτή η πρόταση είναι ένα ακόμα βήμα προς το στείρο αδιέξοδο που ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια, όταν ο πρόεδρος Αρτούρ Μας αποφάσισε, καταχρώμενος την εξουσία, να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που διέθετε για να εκβιάσει τη δημιουργία ενός νέου κράτους. Η επιμονή του ήταν μάταιη εξαρχής, αλλά καμία κοινωνία δεν παραμένει αδιάφορη –και ακόμα λιγότερο σε εποχές κρίσης –στο μεθυστικό κάλεσμα ενός νέου ξεκινήματος. Ευτυχώς, η καταλανική κοινωνία και η ισπανική στο σύνολό της έχουν αποδείξει την ωριμότητά τους και, γενικά, έχουν καταφέρει να αντισταθούν στην ένταση και τις διχαστικές πολιτικές μιας δημόσιας εξουσίας, αυτής της Generalitat, που φαίνεται πως έχει πάψει να υπηρετεί τα συμφέροντα του συνόλου του πληθυσμού και αναμφίβολα έχει ξεχάσει την έννοια της λέξης «πλουραλισμός».
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι το κίνημα για εθνική κυριαρχία εμμένει στις θέσεις του. Αντί να είναι ανοιχτό στη δυνατότητα δίκαιων και συνετών συμφωνιών, προτιμά να καταναλώνει την ενέργεια όλων μας και να διατηρεί ζωντανή τη φλόγα μιας διαδικασίας που θα βαρύνει μια μειοψηφία –υπολογίσιμη μεν, αλλά μειοψηφία –δραστήρια και επίμονη. Μπροστά σε αυτή την επιμονή, νιώθω το καθήκον και την ευθύνη να επαναλάβω ότι η απόσχιση δεν είναι βιώσιμη από την άποψη, καταρχήν, της νομιμότητας. Πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει δημοκρατικό Σύνταγμα που αναγνωρίζει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης (εκτός από τα Συντάγματα της Αιθιοπίας και του νησιωτικού κράτους Αγιος Χριστόφορος και Νέβις στις Αντίλες). Η Ευρωπαϊκή Ενωση προβλέπει στις Συνθήκες της τη δυνατότητα αποχώρησης κρατών-μελών, ωστόσο δεν αναγνωρίζει τη δυνατότητα σε μια περιφέρεια να ανακηρυχθεί κυρίαρχο κράτος και να μετατραπεί αυτομάτως σε μέλος της ΕΕ με πλήρη δικαιώματα. Με το Brexit ανακαλύπτουμε ότι οι κανόνες της ΕΕ υπάρχουν για να τηρούνται χωρίς πολιτικά τερτίπια και νομικές ψευδαισθήσεις. Τέλος, είναι αρχή του διεθνούς δικαίου ότι η διευθέτηση της αυτοδιάθεσης που προβλέπει ο ΟΗΕ αναφέρεται αποκλειστικά σε καταστάσεις αποικιακές και κατάφωρης παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, κάτι που δεν αφορά μια δημοκρατική χώρα με στοιχεία ομοσπονδίας όπως η Ισπανία.
Ολα αυτά τα γνωρίζουν οι δυνάμεις υπέρ της ανεξαρτητοποίησης, αλλά φαντασιώνονται σενάρια αλυτρωτισμού όπου η νομικίστικη θεώρηση των γεγονότων υπερβαίνει τη συνταγματική, ευρωπαϊκή και διεθνή νομιμότητα. Η Ισπανία είναι μια γερά θεμελιωμένη δημοκρατία με αδιαμφισβήτητη θεσμική δύναμη. Οπως ανέφερε πριν από λίγο καιρό ένας σοσιαλιστής υπουργός Εσωτερικών, όποιος επιχειρήσει ένα μπρα ντε φερ με το κράτος χάνει. Η χώρα μας δεν είναι επίσης μια ΕΣΣΔ ή μια καταρρέουσα Γιουγκοσλαβία, αλλά ακριβώς το αντίθετο: ένα διακεκριμένο και συμβάλλον μέλος των Ηνωμένων Εθνών, του ΝΑΤΟ, του ΟΑΣΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, που έχει υπογράψει τις πιο σημαντικές Συνθήκες του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Ισπανία είναι, τελικά, ένα κράτος σεβαστό και, θα τολμούσα να πω, αγαπητό σε όλο τον κόσμο. Κανένα μέλος, μεγάλο ή μικρό, της διεθνούς κοινότητας, αντίθετης εκ φύσεως στις αποσχίσεις, δεν θα έβλεπε ευνοϊκά την αναγνώριση μιας ανεξάρτητης Καταλωνίας.
Δεν θα πρέπει, όμως, να περιοριστούμε στα νομικά ζητήματα. Είναι αναγκαίο να αναδείξουμε επίσης την έλλειψη αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «δημοκρατική ηθική» της ατζέντας που προωθούν οι υπέρμαχοι της ανεξαρτητοποίησης. Είναι δύσκολο να δεχθούμε ότι η προσπάθειά τους συνίσταται στην επανάληψη παράνομων συμβουλευτικών δημοψηφισμάτων και τοπικών εκλογών μέχρι το αποτέλεσμα να είναι το επιθυμητό από αυτούς. Είναι επίσης απαράδεκτο ηθικά τον 21ο αιώνα, όταν όλες οι δημοκρατικές συζητήσεις στρέφονται γύρω από τον μη αποκλεισμό των διαφορετικοτήτων, να αναδεικνύεται στην Καταλωνία το θέμα της πολιτικής διαίρεσης των πολιτών σύμφωνα με την κουλτούρα, τη γλώσσα ή το εθνικό αίσθημα. Οπως έχει υπογραμμίσει πολλές φορές ο συνάδελφός μου και μέγας φεντεραλιστής, ο υπουργός Εξωτερικών του Καναδά Στεφάν Ντιον, η απόσχιση είναι μια ανώμαλη πρακτική για τη δημοκρατία από τη στιγμή που μας υποχρεώνει να αποφασίσουμε ποιοι από τους συναδέλφους, φίλους και συγγενείς θα γίνουν ξένοι και ποιοι θα εξακολουθήσουν να αποτελούν μέρος της πολιτικής μας κοινότητας. Σε καμία κοινωνία δεν αξίζει αυτή η τραυματική εμπειρία.
Για τούτο, αν κάποιο όργανο της Generalitat επιμείνει να διασχίσει ξανά αυτό το μονοπάτι, η κυβέρνηση της Ισπανίας θα ενεργήσει με τη βεβαιότητα ότι έχει με το μέρος της όχι μόνο τη νομιμότητα αλλά και τη δημοκρατική ηθική στην οποία βασίζεται η τελευταία. Η Ισπανία είναι μια χώρα αδιαίρετη, μια δημοκρατική κοινότητα που επιτρέπει ισόνομα την άσκηση των δικαιωμάτων και τη δημιουργία των αναγκαίων ευκαιριών για να μπορέσουν όλοι οι πολίτες να ζήσουν σε ευημερία ανάλογη των κοινωνιών που μας περιβάλλουν. Κανένα κόμμα, κανένας θεσμός, κανένα νεοσυσταθέν όργανο δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κυριαρχία που αποδίδει στον ισπανικό λαό το άρθρο 1.2 του Συντάγματος· γιατί μόνο σ’ αυτόν αναλογεί να αποφασίσει το μέλλον του, σύμφωνα με τις επίσημα καθιερωμένες διαδικασίες. Από κανέναν Ισπανό στην Καταλωνία δεν θα αφαιρεθούν τα δικαιώματά του ως πολίτη και κανείς Καταλανός δεν θα πάψει να είναι πολίτης της Ισπανίας στο ισπανικό έδαφος.
Το έτος 2017 δεν θα έπρεπε να εμμένουμε σε διαμάχες, εντάσεις και απογοητεύσεις που έχουν συσσωρευθεί από το 2014. Ας αλλάξουμε, λοιπόν, συζήτηση. Η κυβέρνηση της Ισπανίας, όποτε και όποια σχηματισθεί, θα παραμείνει ανοιχτή στον διάλογο για εκείνα τα ζητήματα όπου μπορεί να υπάρξει συμφωνία και απτά αποτελέσματα για την καταλανική και την ισπανική κοινωνία στο σύνολό της. Για να αλλάξει όμως η συζήτηση είναι απαραίτητο η κυβέρνηση της Generalitat να υποστείλει την πρόκλησή της προς τη δημοκρατική νομιμότητα και να επιστρέψει στη συνταγματική σύμπνοια του 1978, που επέτρεψε να ευημερήσουν η Καταλωνία και η Ισπανία όπως ποτέ στην ιστορία τους. Αυτό που προτείνω, με λίγα λόγια, είναι να ακολουθήσουμε τους στίχους του Σαλβαδόρ Εσπρίου που καλούν σε μια εγκάρδια συνεννόηση: «Κράτα γερή τη γέφυρα του διαλόγου / και προσπάθησε να καταλάβεις και ν’ αγαπήσεις / τον διαφορετικό νου και γλώσσες των παιδιών σου».
