«Καλησπέρα Γη, σου λείπω;»

Ποτέ η Ευρώπη δεν είχε πλησιάσει τόσο κοντά στον Αρη, δημιούργημα της οποίας είναι το Schiaparelli, το μικρό ρομπότ που έφτασε χθες στην επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη έπειτα από ένα ταξίδι επτά μηνών. Το ρομπότ που πήρε το όνομά του από τον ιταλό αστροφυσικό Τζοβάνι Σκιαπαρέλι αποσυνδέθηκε την περασμένη Κυριακή από το μητρικό σκάφος του για να αρχίσει την κάθοδό του. Αυτή ήταν η δεύτερη προσπάθεια της Γηραιάς Ηπείρου να πατήσει στον Αρη, έπειτα από την αποτυχημένη απόπειρα του βρετανικού ρομπότ Beagle πριν από 12 χρόνια.

Θα έχει καλύτερη τύχη αυτή τη φορά η προσπάθεια; Το Schiaparelli επρόκειτο να πατήσει το αρειανό χώμα νωρίς χθες το βράδυ ώρα Ελλάδας. Η αίσθηση στην αρχή ήταν ότι η διαδικασία εξελισσόταν ομαλά, τελικά όμως το σήμα χάθηκε. Οπως εξηγούσαν νωρίτερα οι ειδικοί, ήταν πολύ πιθανό να περνούσαν και ώρες μετά το τέλος της καθόδου για να βεβαιωθούν εντελώς ότι η προσεδάφιση ήταν γεγονός και ότι το ρομπότ λειτουργούσε. Από αυτήν την επιβεβαίωση θα φαινόταν εάν η χθεσινή ήταν μια μεγάλη ημέρα για την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA). «Αυτή είναι η πρώτη ελεγχόμενη προσεδάφιση της ESA σε έναν πλανήτη. Επομένως μιλάμε για μια πολύ κρίσιμη στιγμή» σημείωνε μιλώντας στη «Γκάρντιαν» ο Ντέιβιντ Πάρκερ, επικεφαλής του τμήματος επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων και ρομποτικής εξερεύνησης της ESA. Αυτή η ημέρα δεν ήταν τελικά τόσο μεγάλη. Το χαμένο σήμα πάντως δεν μειώνει τη σημασία της αποστολής. Κι αυτό οφείλεται στον θρίαμβο του Trace Gas Orbiter, του δορυφόρου της αποστολής που μπήκε κανονικά σε τροχιά γύρω από τον κόκκινο πλανήτη.

Εως σήμερα μόνο η αμερικανική NASA έχει καταγράψει επιτυχίες στην επιφάνεια του Αρη –αν εξαιρέσει κανείς τα 14,5 δευτερόλεπτα του ρωσικού Αρη 3 το 1971 πριν βυθιστεί στη σιωπή. Το 2004 το βρετανικό Beagle προσεδαφίστηκε κανονικά. Αλλά δεν κατάφερε να μεταδώσει ούτε μισή πληροφορία στη Γη. Από τότε, πάντως, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος έμαθε το μάθημά της. Αυτή τη φορά η επαφή θα παρέμενε συνεχής. Κι έτσι, σε περίπτωση που η επιχείρηση του Schiaparelli αποτύγχανε – όπως και συνέβη με την απώλεια του σήματος – θα ήταν πιο εύκολο να εντοπιστούν και να αναλυθούν οι λόγοι της αποτυχίας. Με άλλα λόγια, θα ήταν ένα μάθημα που θα γινόταν κάτι παραπάνω από χρήσιμο για την επόμενη φορά. Ούτως ή άλλως, ο Αρης μπορεί να αποδειχθεί ένας φιλόξενος πλανήτης στο μέλλον αλλά είναι αφιλόξενος στην προσεδάφιση για μια σειρά από λόγους. Ενας λόγος είναι το μέγεθός του, ένας δεύτερος η ισχυρή έλξη της βαρύτητας, η οποία απαιτεί τη χρήση πυραυλοκινητήρων και αλεξίπτωτων. Ακόμη κι έτσι όμως, η συμβολή αυτών των εργαλείων είναι περιορισμένη αφού η ατμόσφαιρα του Αρη είναι πολύ αραιή. Τέλος, είναι και ο χρόνος που πιέζει: το Schiaparelli είχε στη διάθεσή του μόλις έξι λεπτά για επιβραδύνει ενώ κινούνταν με 21.000 χιλιόμετρα την ώρα, να αποτινάξει τις θερμικές του ασπίδες, να ανοίξει τα δυο του αλεξίπτωτα και να ενεργοποιήσει τους πυραυλοκινητήρες του για να πετύχει η προσεδάφισή του.

Παρά τις δυσκολίες, πάντως, η ESA δεν έχανε την αισιοδοξία της: στις 19.50, το ευρωπαϊκό ρομπότ τουίταρε από τον Αρη: «Καλησπέρα Γη, σου λείπω;». Η αποστολή, εξάλλου, φέρνει πιο κοντά την Ευρώπη με τη Ρωσία, οι σχέσεις των οποίων έχουν δοκιμαστεί στο γεωπολιτικό πεδίο. Ο Ιγκορ Κομάροφ, γενικός διευθυντής της Roscosmos, της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας, μίλησε με πολύ θερμά λόγια για τη συνεργασία των δύο πλευρών στη διάρκεια της αποστολής. «Ελπίζω σε μια επόμενη συνεργασία στο μέλλον» ήταν το μήνυμά του προς τον επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας Γιαν Βέρμερ, ο οποίος ανταπέδωσε με εξίσου θερμά λόγια τη ρωσική επίθεση φιλίας.

Ο ίδιος στις 20.00 χθες εξέφραζε την ελπίδα ότι το Schiaparelli ήταν ζωντανό στην επιφάνεια του Αρη. Τα επόμενα 90 λεπτά πάντως ήταν ώρα αγωνίας: σε αυτό το χρονικό διάστημα αναμενόταν να επικοινωνήσει το ευρωπαϊκό ρομπότ με τον Mars Reconnaissance Orbiter, τον δορυφόρο αναγνώρισης της NASA. Στις 20.30 η αγωνία είχε φθάσει στο κόκκινο: το ευρωπαϊκό ρομπότ δεν είχε επικοινωνήσει ακόμη με τον αμερικανικό δορυφόρο – και δεν θα το έκανε ούτε στη συνέχεια.

Αυτή η επικοινωνία ήταν το σημείο απ’ όπου το Schiaparelli θα έμπαινε στην ουσία της αποστολής του. Και ποια είναι αυτή; Πρώτον, να μάθει η Ευρώπη να προσεδαφίζει διαστημικά ρομπότ στον Αρη ενόψει της μεγάλης αποστολής του 2020. Ο στόχος αυτού του δεύτερου μέρους της αποστολής, γνωστής ως ExoMars, είναι και ο πιο φιλόδοξος: το ExoMars είναι ένα τροχοφόρο όχημα το οποίο κατασκευάστηκε στη Βρετανία από την Airbus Defence and Space και στον Αρη θα αναζητήσει στοιχεία για την ύπαρξη ζωής στο παρελθόν αλλά και στο παρόν. Υπήρχε όμως και ένας άλλος στόχος, πέρα από τα μαθήματα προσεδάφισης και μια γενική πρόβα ενόψει της μεγάλης αποστολής του 2020. Κι αυτός ήταν η συλλογή στοιχείων από την επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι η συλλογή θα γινόταν επιτόπου. Το Schiaparelli είναι στατικό ρομπότ, δηλαδή δεν κινείται. Στην ουσία είναι ένας δίσκος βάρους 577 κιλών ο οποίος είχε προγραμματιστεί να λειτουργήσει στην επιφάνεια του Αρη μόνο για μερικές ημέρες. Και μολονότι είναι αυτός που κλέβει τα φώτα της δημοσιότητας, την πολλή δουλειά θα την κάνει ο Trace Gas Orbiter, o δορυφόρος που εκτοξεύθηκε μαζί με τον Schiaparelli και μπήκε επιτυχώς χθες σε τροχιά για να αναλύσει τα αέρια της ατμόσφαιρας του Κόκκινου Πλανήτη. Ανάμεσα στα αέρια που θα αναλύσει ο TGO είναι και το μεθάνιο για το οποίο πιστεύεται ότι μπορεί και να έχει βιολογική προέλευση.