Περισσότερη Βρετανία, λιγότερος κοσμοπολιτισμός

Περπατώντας στους δρόμους τού σχεδόν χειμωνιάτικου Λονδίνου (τα καλοριφέρ έχουν ανάψει ήδη από τις αρχές του μήνα), παίρνοντας το ασφυκτικά γεμάτο μετρό και μπαινοβγαίνοντας στα μαγαζιά της βρετανικής πρωτεύουσας, είναι αδύνατο να μην αντιληφθείς ότι αυτή η πόλη ευημερεί (και) χάρη στους ξένους της. Το Λονδίνο είναι μία από τις πιο πολυπολιτισμικές πόλεις στον κόσμο, με έναν στους τρεις (περίπου τρία εκατ.) κατοίκους του να έχει γεννηθεί στο εξωτερικό. Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι ουδείς από αυτούς τους μετανάστες αλλά και από τους Βρετανούς που κατοικούν εδώ, αισθάνεται –έστω και λίγο –πολίτης του κόσμου δρώντας σε αυτό το αμιγώς κοσμοπολίτικο περιβάλλον. Αρκεί να μην το μάθει η Τερίζα Μέι.

Η πρωθυπουργός της Βρετανίας μοιάζει να λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη την έννοια της ταυτότητας, ιδίως της εθνικής, και να αποστρέφεται όσους δεν αυτοπροσδιορίζονται ως υπήκοοι μιας χώρας.

«Αν πιστεύετε ότι είστε πολίτης του κόσμου, είστε πολίτης του πουθενά» είπε αφοριστικά στις 5 Οκτωβρίου από το βήμα του συνεδρίου των Συντηρητικών, στο οποίο –τι ειρωνεία! –φιγουράριζε το σλόγκαν: «Μια χώρα που δουλεύει προς όφελος όλων» (προφανώς, όμως, όχι των πολιτών του κόσμου).

Η απόφαση της Μέι να σβήσει από τον χάρτη όσους «δεν καταλαβαίνουν καν τι θα πει υπηκοότητα», όπως τόνισε, προκάλεσε σάλο στα κοινωνικά δίκτυα και επικρίθηκε από μεγάλη μερίδα του βρετανικού Τύπου, ακόμη και του φιλοκυβερνητικού, όπως οι «Τάιμς».

Κάποιοι την κατηγόρησαν για εθνικισμό. «Τρόμαξα με αυτά που είπε η Μέι. Δίνουν την αίσθηση ενός στενόμυαλου εθνικισμού που υπαγορεύει ότι πρέπει να μας νοιάζουν μόνο τα του οίκου μας και να θεωρούμε τον υπόλοιπο κόσμο δευτερεύοντα» λέει στα «ΝΕΑ» ο Πάτρικ Χολ, λογιστής από την Ουαλία.

«Είναι φρικτό να υπονοεί ένας βρετανός πρωθυπουργός ότι θα πρέπει να είμαστε πιστοί μόνο στη Βρετανία. Είναι καθήκον μας, ως προνομιούχο και εύρωστο έθνος να μοιραστούμε αυτά που έχουμε με τους άλλους λαούς» πρόσθεσε ο Χολ, ο οποίος στον λογαριασμό του στο twitter αυτοπροσδιορίζεται ως «πολίτης του πουθενά».

«Το UKIP και οι αντιμεταναστευτικές, εθνικιστικές, ακροδεξιές απόψεις του κέρδισαν. Οι ιδέες του απορροφήθηκαν από την πλειονότητα των mainstream πολιτικών. Αν έπρεπε να επιλέξω μεταξύ του να είμαι πολίτης μιας τέτοιας χώρας και πολίτης του κόσμου, ξέρω πολύ καλά τι θα διάλεγα» έγραψε στο facebook η οικονομολόγος Τζούλια Μπερντ.

Ωστόσο, η αποστροφή της Μέι ήταν πολύ καλά ζυγισμένη και καθόλου τυχαία: δεν είχε στόχο τόσο το συντηρητικό ακροατήριο στο οποίο μιλούσε όσο τους ψηφοφόρους του Brexit (που εκτείνονται σε όλο το πολιτικό φάσμα), οι οποίοι, κατά μία ερμηνεία, ψήφισαν «περισσότερη Βρετανία και λιγότερο κοσμοπολιτισμό», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα εκατομμύρια των μεταναστών που ζουν στη χώρα.

Η ραγδαία αύξηση των εγκλημάτων μίσους στη Βρετανία μετά το δημοψήφισμα είναι ενδεικτική του κλίματος που δημιουργείται. Ασφαλώς οι περισσότεροι Βρετανοί δεν είναι ρατσιστές. Ωστόσο, πολλοί ψήφισαν υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ενωση θεωρώντας ότι έτσι θα μπει φρένο στη ροή μεταναστών που «παίρνουν τις δουλειές» τους.

Αν αναρωτιέστε ποιος καλλιεργεί αυτή τη ρητορική, διαβάστε το παρακάτω απόσπασμα από την ίδια ομιλία της Τερίζα Μέι: «Για κάποιον που βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας ή παίρνει χαμηλότερο μισθό εξαιτίας των μεταναστών με χαμηλή ειδίκευση, η ζωή δεν μοιάζει δίκαιη». Πέρυσι, ως υπουργός Εσωτερικών είχε δηλώσει ότι η μετανάστευση κάνει τη βρετανική κοινωνία «λιγότερο συνεκτική». «Προτού γίνω βρετανίδα πολίτης, πριν από περισσότερα από 10 χρόνια, ήμουν κι εγώ μια “ξένη εργαζόμενη”, κάτι που με τη σημερινή ρητορική θα σήμαινε ότι έχω κάνει ζημιά στους βρετανούς οικοδεσπότες μου παίρνοντας τη δουλειά κάποιου από αυτούς», γράφει η Ρούλα Καλάφ στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς». «Οποιες και αν είναι οι προθέσεις της Μέι, η ρητορική των Συντηρητικών (παρά τις πρόσφατες παλινωδίες) είναι βέβαιο ότι θα ενισχύσει τις ξενοφοβικές συμπεριφορές που εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για το Brexit και θα προκαλέσει διχασμό μεταξύ των “πραγματικών” και των “ψεύτικων” πολιτών» προσθέτει η Καλάφ, η οποία γεννήθηκε στον Λίβανο. Κατά την προδημοψηφισματική εκστρατεία το στρατόπεδο του Leave διήγειρε τα ξενοφοβικά ανακλαστικά μεγάλης μερίδας του εκλογικού σώματος προτάσσοντας την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας. «Η Μέι ευαγγελίζεται το δικό της είδος εθνικισμού, ο οποίος φαινομενικά περικλείει ολόκληρη τη Βρετανία, αποκλείει ωστόσο εκείνους που μπορεί να αισθάνονται ότι έχουν πολλαπλές υπηκοότητες ή ταυτότητες» έγραψε ο Μαξ Μπέρακ στην «Ουάσιγκτον Ποστ».

«Το μήνυμα είναι σαφές: μετά το Brexit η Βρετανία αποσύρεται, στρέφεται προς τα μέσα, στηρίζεται στον πατριωτισμό για να κατευνάσει τους φόβους περί επικείμενης οικονομικής καταστροφής» σχολίασε η Ντον Φόστερ στο «London Review of Books».

Κάποιοι σχολιαστές υποστήριξαν ότι η ρητορική της Τερίζα Μέι μοιάζει επικίνδυνα με αυτή του Ντόναλντ Τραμπ –όσο κι αν η σύγκριση μεταξύ των δύο προσώπων είναι ατυχής. Ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ισχυριστεί ότι οι μετανάστες κλέβουν τις δουλειές από τους Αμερικανούς. Κάτι παρόμοιο είπε και η βρετανίδα πρωθυπουργός. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι περισσότερες έρευνες καταδεικνύουν ότι η μετανάστευση έχει πολύ μικρή επίπτωση στην ανεργία. Σε έκθεση που εκπόνησε το βρετανικό υπουργείο Εσωτερικών το 2014 (όταν υπουργός ήταν η Μέι) αναφέρεται ότι «δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις πως η μετανάστευση προκαλεί στατιστικά σημαντικό εκτοπισμό των βρετανών πολιτών από την αγορά εργασίας σε περιόδους που η οικονομία είναι ισχυρή».

«Τα σχόλια της Μέι ήταν προσβλητικά και ανόητα» είπε στην «Γκάρντιαν» ο Κουάμε Αντονι Απια, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ενώ ο διάσημος καθηγητής Ιστορίας του Χάρβαρντ Νάιαλ Φέργκιουσον έγραψε στους «Σάντεϊ Τάιμς» ότι η δήλωση της Μέι ισοδυναμεί με «κήρυξη ενός νέου πολέμου των τάξεων α λα Brexit».

Πολύ πιο οξύς ήταν ο Τζέρεμι Αντλερ, επίτιμος καθηγητής στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου: «Η υποτιμητική έννοια του κοσμοπολιτισμού που υιοθέτησε η Μέι πηγάζει από τη γερμανική αντισημιτική ρητορική, η οποία υιοθετήθηκε από τους Ναζί και χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει τη σφαγή του εβραϊκού λαού ως “μη πολιτών” και “μη προσώπων” στο Ολοκαύτωμα. Εκεί θέλει να μας οδηγήσει η ξενοφοβική πρωθυπουργός μας, μετατρέποντας σε αποδιοπομπαίους τράγους τους “ξένους”;» έγραψε στην «Γκάρντιαν».