Πόσο μαύρη μπορεί να γίνει η κωμωδία (με την άδεια των απανταχού υπερασπιστών της πολιτικής ορθότητας); Στον «Πουλημένο» ο Πολ Μπέτι επιλέγει τα όρια πάσης φύσεως. Ο –ανώνυμος –αφροαμερικανός ήρωάς του επαναφέρει το καθεστώς δουλείας στη γενέτειρά του, το Ντίκενς, στα νότια προάστια του Λος Αντζελες. Για τον λόγο αυτό δικάζεται στο ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ, όπου ένας από τους συμπονετικούς φύλακες του ανάβει έναν μπάφο. Ο καλύτερος φίλος του είναι ο υπέργηρος Χόμινι, παιδί θαύμα του Χόλιγουντ που χάθηκε μέσα στο «λευκό» σύστημα των παραγόντων.

Ο 54χρονος Νεοϋορκέζος Πολ Μπέτι γίνεται ο πρώτος αμερικανός που κερδίζει το βραβείο –και το χρηματικό έπαθλο των 50.000 στερλινών –στη 48χρονη ιστορία του θεσμού (παρότι οι αμερικανοί συγγραφείς έγιναν δεκτοί ως υποψήφιοι μόλις το 2014). Στο βιβλίο του κοιτάζει κατάματα την άβυσσο του φυλετικού ζητήματος στην πατρίδα του, αλλά επιστρατεύει το χιούμορ αντί της καταγγελίας. Σύμφωνα με την πρόεδρο της κριτικής επιτροπής Αμάντα Φόρμαν, «Ο “Πουλημένος” είναι ένα μυθιστόρημα για την εποχή μας. Μια σύγχρονη σάτιρα γεμάτη ευρήματα με χιούμορ που κρύβει αμείλικτη σοβαρότητα. Ο Πολ Μπέτι θυσιάζει ιερές αγελάδες και βάζει στόχο τα ρατσιστικά και πολιτικά ταμπού».

Το ρίσκο είναι ήδη μεγάλο από την αρχή. Ο «Πουλημένος» (όπως αποκαλεί τον ήρωα ένας από τους συντοπίτες του) μοιάζει γραμμένος πάνω σε λεπτό πάγο, όπου ανά πάσα στιγμή η σοβαροφάνεια μπορεί να προκαλέσει ρωγμές. Οι χαρακτήρες του μιλούν ένα υβριδικό ιδίωμα που περιλαμβάνει αργκό, αναφορές στην ποπ κουλτούρα («Star Wars», «Star Trek», Γκοντάρ, Μπρετ Ιστον Ελις κ.ά.) και απομιμήσεις φιλοσοφικού στοχασμού.

Ο συγγραφέας κρατάει αποστάσεις από τη μεταμοντέρνα αφήγηση. Στο κάτω κάτω, εδώ υπάρχει συμπαγής εξιστόρηση με αρχή, μέση και τέλος: ένα δικαστικό δράμα φαινομενικά, εξαιτίας του οποίου ξυπνούν οι αναμνήσεις του ήρωα. Για τα ψυχολογικά πειράματα του πατέρα του, τη φονική επιδρομή της αστυνομίας που του στερεί το πατρικό πρότυπο (όχι το πιο αγαπημένο του, πάντως), την αγάπη του για την Μαρπίσα. Πάνω απ’ όλα, για όλα τα κλισέ με τα οποία η κυρίαρχη αλλά και η «αφροαμερικανική» αφήγηση αντιμετώπισαν το φυλετικό ζήτημα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Γιατί κατηγορείς τον Μαρκ Τουέιν όταν γράφει τη λέξη που αρχίζει από “ν” (σ.σ.: νέγρος); Κανείς δεν θα αναφερθεί σε “μικρούς μαύρους ευφημισμούς”. Γι’ αυτό, καλωσόρισες στο Αμερικανικό Λεξικό!». Ή αλλού: «Αν το καλοσκεφτείτε, το μόνο πράγμα που δεν βλέπουμε ποτέ σε διαφημιστικά για αυτοκίνητα δεν είναι Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι ή αστοί νέγροι –είναι το κυκλοφοριακό».

Ο «Πουλημένος» βασίζεται σε μια δυστοπική αυθαιρεσία (ένας Αφροαμερικανός δημιουργεί ένα γκέτο μόνο για μαύρους) και στους πειραματισμούς της γλώσσας, που πέρυσι είχαν χαρίσει το Μπούκερ στον Μάρλον Τζέιμς για το «Brief history of seven killings» (από ένα γύρισμα της τύχης, και τα δύο βιβλία κυκλοφόρησαν από τον ίδιο, μικρό, εκδοτικό οίκο: Oneworld). Λίγο πριν από το τέλος, όμως, νιώθει την ανάγκη να επανέλθει στην ασφάλεια του στοχαστικού συγγραφέα που πρέπει να οργανώσει το χάος. Το τελευταίο επεισόδιο, με τους δύο λευκούς θεατές που εκδιώκονται από το στέκι του μαύρου stand up κωμικού, είναι ένα στιγμιότυπο ανθολόγησης για τη λογοτεχνία στην εποχή του Ομπάμα. Το ίδιο και η καταληκτική φράση του συγγραφέα, με την οποία θέτει υπό αίρεση ακόμη και το ίδιο του το μυθιστόρημα.

INFO

Ο «Πουλημένος» του Πολ Μπέτι θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Νίκου Μάντη