Αναζήτηση
Η αίθουσα του Πανεπιστημίου του Αμστερνταμ ήταν κατάμεστη. Τα εισιτήρια είχαν άλλωστε προπωληθεί αρκετές εβδομάδες νωρίτερα και η ζήτηση τρέλανε τους διοργανωτές. Δεν ήταν μόνο το όνομα του αμερικανού οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς ούτε η ανάλυση του θέματος του νέου του βιβλίου «Το ευρώ απειλεί το μέλλον της Ευρώπης» που μαγνήτισαν τους Ολλανδούς στην εποχή του Brexit. Ηταν κυρίως η συνάντησή του με τον πρόεδρο του Eurogroup Γερούν Ντεϊσελμπλούμ, τον κατεξοχήν θεματοφύλακα του ευρώ, ο οποίος κλήθηκε να αντικρούσει τα λεγόμενα Στίγκλιτς. Αναπόφευκτα η συζήτηση κινήθηκε σε έντονους τόνους και επεφύλαξε κυρίαρχη θέση στην Ελλάδα.
Η πρώτη αναφορά ήρθε από τον Στίγκλιτς. «Εχουμε καλά νέα από τη Eurostat για την Ελλάδα. Η ανεργία των νέων μειώθηκε στο 49%» είπε ειρωνικά. Κατά τον νομπελίστα οικονομολόγο, το ευρώ οδηγεί την Ευρώπη σε αποκλίνουσες τάσεις, κάνοντας τα ισχυρά κράτη ακόμη ισχυρότερα και τους αδύναμους κρίκους ακόμη πιο αδύναμους. Οι αιτίες βρίσκονται στα θεμελιώδη ελαττώματα του ενιαίου νομίσματος, αλλά και στην καταστροφική πολιτική που εφάρμοσαν οι ηγέτες της ευρωζώνης για την αντιμετώπιση της κρίσης. «Η ανεργία των νέων στην Ελλάδα ήταν 50% από την αρχή της κρίσης και μειώθηκε κατά μία μονάδα διότι οι περισσότεροι ταλαντούχοι άνθρωποι μεταναστεύουν σε άλλες χώρες» εξήγησε. «Υπ’ αυτές τις συνθήκες δεν μπορούμε να μιλάμε για αναπτυξιακή πολιτική, η οποία θα οδηγήσει σε μια ισχυρή ελληνική οικονομία σε δέκα με δεκαπέντε χρόνια».
Οι συνέπειες των αποκλινουσών δυνάμεων που έχει δημιουργήσει το ευρώ και η πολιτική της κρίσης εντός ευρωζώνης είναι εμφανείς και στο τραπεζικό σύστημα, είπε ο Στίγκλιτς. Τα χρήματα φεύγουν από τις αδύναμες χώρες προς τις ισχυρές. Οι τράπεζες συρρικνώνουν τον δανεισμό και οι οικονομίες γίνονται ακόμη πιο αδύναμες. «Η τρόικα δεν έλαβε υπόψη ότι ο τραπεζικός πολλαπλασιαστής έναντι των δυσμενών συνεπειών της λιτότητας οδηγούσε στην πραγματικότητα σε μια πιο αδύναμη οικονομία. Ηταν φανερό από το 2011 ότι η οικονομία της Ελλάδας έπαιρνε την κατηφόρα. Αντί το χρέος να μειώνεται, αυξανόταν δραματικά με τη συρρίκνωση του ΑΕΠ. Τώρα θα χρειαστεί μία ακόμη διευθέτηση του χρέους για να επιστρέψει στα επίπεδα του 2010».
Ερχονται χειρότερα. Η κατάσταση αναμένεται να χειροτερέψει, είπε ο Στίγκλιτς. «Οσοι πιστεύουν ότι το ελληνικό πρόβλημα λύθηκε πέρυσι η οικονομική δυσπραγία θα συνεχιστεί». Αλλά και στο μέτωπο των διαρθρωτικών αλλαγών ο αμερικανός οικονομολόγος δεν είχε τα καλύτερα λόγια για τις ευρωπαϊκές επιλογές. «Οταν επιβάλλονται οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος το πιθανότερο είναι ότι δεν θα αποδώσουν» τόνισε. Εάν η νομισματική ένωση συνεχίσει στη σημερινή της αναποτελεσματική μορφή θα έχει τρομακτικές απώλειες της τάξεως των 200 τρισ. ευρώ σε πλούτο και ευημερία. «Η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη. Το ημιτελές οικοδόμημα δεν είναι βιώσιμο» είπε ο Στίγκλιτς. Ποια βήματα είναι απαραίτητα; Ενιαίο σύστημα εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων, κοινή ασφάλιση ανεργίας, ευρωομόλογα, ταμείο αλληλεγγύης. Η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερη αλληλεγγύη για να μην απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο ο Νότος από τον πυρήνα του ευρώ, υποστήριξε ο αμερικανικός οικονομολόγος. Στην αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει η ευρωζώνη να διασπαστεί ή να υιοθετήσει ένα «ευέλικτο ευρώ».
Τι πήγε στραβά. Το ευρώ και η Ευρώπη, παρά τις ατέλειες και τα λάθη, δεν ευθύνονται για όλα τα προβλήματα, αντέτεινε ο πρόεδρος του Eurogroup. «Υπήρχαν αρκετές επιλογές σε εθνικό επίπεδο για να αντιμετωπιστούν τα διαρθρωτικά προβλήματα και οι οικονομικές αδυναμίες πριν από την κρίση» ήρθε η πρώτη απάντηση από τον Ντεϊσελμπλούμ σε συνήθεις «βορειοευρωπαϊκούς» τόνους, ακριβώς αυτούς που απέρριπτε λίγα λεπτά νωρίτερα ο Στίγκλιτς. «Τα χρήματα δεν χρησιμοποιήθηκαν σε παραγωγικές δραστηριότητες, αλλά για καταναλωτικούς στόχους και οι αγορές δεν διαφοροποιούσαν τους κινδύνους. Τα επιτόκια ήταν τα ίδια σε όλες τις χώρες τις ευρωζώνης, αλλά το κόστος εργασίας διαφορετικό» τόνισε ο πρόεδρος του Eurogroup, σπεύδοντας να θυμίσει τι γινόταν στη Γερμανία και την Ελλάδα πριν από την κρίση. «Επί δέκα χρόνια το κόστος εργασίας στη Γερμανία ήταν σταθερό. Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα το κόστος εργασίας εκτοξεύτηκε κατά 40%, η δαπάνη των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 100%, οι εισαγωγές εκτοξεύτηκαν, ο δανεισμός στον ιδιωτικό τομέα από 40% το 2000 έφτασε 120% το 2011 και το έλλειμμα από 4% εκτοξεύτηκε στο 15%, όπως μάθαμε αργότερα». Η διάσταση απόψεων μεταξύ Στίγκλιτς και Ντεϊσελμπλούμ ήταν ήδη εμφανής. Κατά τον δεύτερο, την ευθύνη της απόκλισης εντός Ευρώπης φέρουν σε μεγάλο βαθμό οι εθνικές κυβερνήσεις και η έλλειψη μη συνετών πολιτικών.
«Η Ελλάδα δεν είναι μόνο θύμα. Οι Γερμανοί δεν είναι μόνο οι κακοί της υπόθεσης. Αν και κάποιες φορές είναι» πρόσθεσε, προσπαθώντας να αμβλύνει την αίσθηση απόλυτης πρόσδεσης στη γερμανική γραμμή. «Στην Ελλάδα υπήρξαν δεκαετίες κακών πολιτικών, φοροδιαφυγής, υπερδανεισμού, ολιγαρχίας, διαφθοράς και αδύναμου πολιτικού συστήματος». Οταν λήφθηκαν οι αποφάσεις για το πρώτο και το δεύτερο πακέτο διάσωσης και αποφασίστηκε να μη γίνει αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, η ευρωζώνη αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της κατάρρευσης και η μεγαλύτερη ανησυχία ήταν η Ιταλία, δήλωσε ο Ντεϊσελμπλούμ, αφήνοντας εμμέσως να εννοηθεί ότι ενδεχομένως έγιναν λάθη.
Το λάθος της Ιρλανδίας. Ηταν, όμως, πιο ξεκάθαρος στην περίπτωση της Ιρλανδίας. «Εγινε μεγάλο λάθος» δήλωσε, όταν ο Στίγκλιτς επικαλέστηκε τις πιέσεις που δέχτηκε η κυβέρνηση της Ιρλανδίας από την ΕΚΤ για να διασώσει τις προβληματικές τράπεζες, οδηγώντας την Ιρλανδία σε πρόγραμμα διάσωσης. Ομως τέτοια λάθη, υποστήριξε ο πρόεδρος του Eurogroup, θα αποφευχθούν στο μέλλον χάρη στους κανονισμούς της τραπεζικής ένωσης και ειδικότερα του επονομαζόμενου bail-in, που ο ολλανδός υπουργός έχει τοποθετήσει στην κορυφή της ατζέντας των επιτευγμάτων του. Ετσι, η πρόταση Στίγκλιτς για ενιαίο σύστημα εγγύησης καταθέσεων βρήκε τον Ντεϊσελμπλούμ σύμφωνο. Δεν συνέβη, όμως, το ίδιο και με το ενιαίο σύστημα εγγύησης της ανεργίας. «Δεν είναι μόνο πολιτικά δύσκολο, αλλά και οικονομικά» είπε ο ολλανδός συνομιλητής του. «Θα πρέπει να επανεκκινήσουμε τη μηχανή σύγκλισης και στο μέλλον θα μπορούσαμε να εξετάσουμε τη δυνατότητα μιας ενιαίας αντασφάλειας ανεργίας. Αν δημιουργηθεί τώρα, θα διαλύσει την ευρωζώνη. Περισσότερα χρήματα από το ευρωπαϊκό κέντρο προς τον Νότο δεν θα λύσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ελλάδας» τόνισε κατηγορηματικά.
Το στοίχημα και οι χαμένοι πόροι. Τα προβλήματα της Ελλάδας δεν θα λυθούν αν δεν υπάρξει αναπτυξιακή ώθηση, υποστήριξε ο Στίγκλιτς, χαρακτηρίζοντας την απαίτηση για δημοσιονομική προσαρμογή από 15% έλλειμμα σε 3,5% πλεόνασμα ως «ασύλληπτη αλλαγή». Στην Ελλάδα δεν θα υπήρχε ύφεση αν είχε δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη, είπε.
«Η διάθεση διαρθρωτικών ευρωπαϊκών πόρων προς την Ελλάδα είναι τεράστια, αλλά η Ελλάδα δεν καταφέρνει να τους απορροφήσει» έσπευσε να υποστηρίξει ο Ντεϊσελμπλούμ. «Είναι θέμα οργάνωσης, λειτουργίας της κυβέρνησης, λειτουργίας του φορολογικού συστήματος». Ούτε στον τομέα αυτό κατάφερε η Ελλάδα να επιδείξει ικανότητες προσαρμογής, τόνισε ο ολλανδός υπουργός. «Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν βοηθήσει την Ελλάδα να χτίσει ένα δίκαιο και αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, αλλά αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο».
Και σε αυτό το πεδίο ο Στίγκλιτς αναφέρθηκε σε λάθη –όπως η απαίτηση της τρόικας οι ελεύθεροι επαγγελματίες να προπληρώνουν φόρους –και σε επιβεβλημένες τακτικές που οδήγησαν σε οικονομική συρρίκνωση. «Δεν μπορούμε να επιβάλουμε με εξωτερική πίεση μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος» αντιπαρέθεσε ο αμερικανικός οικονομολόγος.
«Η εξωτερική πίεση μπορεί να βοηθήσει» αντέτεινε ο Ντεϊσελμπλούμ, αναγνωρίζοντας ζήτημα σεβασμού των ορίων δημοκρατικής νομιμότητας. «Το ζήτημα καθίσταται δυσκολότερο στην περίπτωση μιας χώρας η οποία βρίσκεται σε πρόγραμμα και λαμβάνει φθηνά δάνεια από άλλες χώρες, τα οποία μπορεί και ποτέ να μην επιστραφούν» υποστήριξε. «Πολλοί νομίζουν ότι η τρόικα σχεδιάζει και αποφασίζει, όμως για κάθε απόφαση προηγούνται εξαντλητικές διαπραγματεύσεις με την ελληνική πλευρά. Εγώ ο ίδιος έχω καθήσει ολόκληρες νύχτες συζητώντας με τον Τσίπρα και τους έλληνες υπουργούς Οικονομικών για τον σχεδιασμό, το βάθος, τη σειρά, τον συνδυασμό των μεταρρυθμίσεων. Η εξωτερική πίεση είναι σημαντική στις περιπτώσεις αυτές» είπε εμμένοντας εμμέσως ότι στην περίπτωση της Ελλάδας η εξωτερική πίεση καθίσταται αναγκαία, καθώς πολλές μεταρρυθμίσεις σκόνταψαν σε συμφέροντα, κατά τα λεγόμενα του Ντεϊσελμπλούμ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ και η ένταξη στο ευρώ. Επιστέγασμα της νοοτροπίας αυτής, κατά τον ολλανδό υπουργό, η εκλογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. «Ενα πολιτικό κόμμα πήγε στις κάλπες υποστηρίζοντας ότι αν οι πολίτες το ψηφίσουν θα απαλλαγούν από τα προβλήματα. Το λιγότερο που μπορεί να κάνει ένα κόμμα είναι να διασφαλίσει ότι οι υποσχέσεις είναι ρεαλιστικές και οικονομικά εφικτές».
Εξάλλου, η Ελλάδα δεν θα έπρεπε να είχε γίνει μέλος της ευρωζώνης, ισχυρίστηκε εμμέσως ο Ντεϊσελμπλούμ, αποκλίνοντας και πάλι από το πνεύμα αλληλεγγύης που έχει ανάγκη η Ευρώπη κατά τον Στίγκλιτς. «Επιλέχτηκε μια ομάδα κρατών που έφεραν μεγάλα ρίσκα στην ευρωζώνη» επισήμανε ο πρόεδρος του Eurogroup. Τα αίτια; Μη αυστηρή εφαρμογή των κριτηρίων, νοθευμένα στοιχεία, λανθασμένες αποφάσεις.
