Τον 5ο π.Χ. η Αθήνα είχε τον δικό της Τραμπ. Ηταν ο Κλέων, για τον πλούτο, την άγνοια και τη μεγαλοστομία του οποίου γνωρίζουμε από τον Θουκυδίδη και τον Αριστοφάνη. Οταν η πόλη της Μυτιλήνης εξεγέρθηκε εναντίον της ηγεμονίας της Αθήνας, ο Κλέων πρότεινε να σφαγιαστούν όλοι οι άρρενες κάτοικοί της και να υποδουλωθούν οι γυναίκες και τα παιδιά. Οι Αθηναίοι συμφώνησαν αλλά ευτυχώς τούς μετέπεισε ο Διόδοτος, ανταγωνιστής του Κλέωνα, και η σφαγή αποτράπηκε. Ομως ένας δημαγωγός σαν τον Κλέωνα, ακόμη κι όταν αποτυγχάνει, δηλητηριάζει το πολίτευμα και γεννά άλλους πολιτικούς σαν κι αυτόν. Δέκα χρόνια μετά τη σωτηρία της Μυτιλήνης, οι Αθηναίοι έσφαξαν τον ανδρικό πληθυσμό της Μήλου και υποδούλωσαν τις γυναίκες και τα παιδιά. Ενας μοχθηρός ξενόφοβος δεν πρέπει λοιπόν να θεωρείται μια απειλή που παρέρχεται, αλλά ένας προάγγελος του φανατισμού που έρχεται.

Γι’ αυτά τα διδάγματα από την πρώτη δημοκρατία του κόσμου έγραφε σε πρόσφατο άρθρο του στο «New York Review of Books» ο αμερικανός ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Institute for Advanced Study του Πρίνστον Γκλεν Μπάουερσοκ. Ο 80χρονος επιφανής ελληνιστής, συγγραφέας μεταξύ άλλων του βιβλίου «Ο ελληνισμός στην ύστερη αρχαιότητα» (εκδ. Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης 1996), είχε την καλοσύνη να απαντήσει στις ερωτήσεις των «ΝΕΩΝ».

Ολος ο πλανήτης παρακολουθεί εμβρόντητος την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος λίγες ημέρες πριν από τις αμερικανικές εκλογές διεκδικεί με αξιώσεις την προεδρία της χώρας. Πώς εξηγείτε αυτό το φαινόμενο;

Η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της αρτηριοσκλήρωσης και του κατακερματισμού του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, που ξεκίνησε την ολισθηρή πορεία προς μια παράλογα συντηρητική αντιπολίτευση όταν δημιουργήθηκε το Tea Party. Η επιδείνωση αυτή είχε ήδη ξεκινήσει όταν εξελέγη ο Ομπάμα, το χρώμα του δέρματός του όμως, η ευφράδειά του και η ευφυΐα του λειτούργησαν συνδυαστικά για να τον οδηγήσουν στην εξουσία. Τώρα, το κόμμα του Ομπάμα έχει μια υποψήφια με πολλές ικανότητες, δεν είναι όμως ούτε μαύρη ούτε ευφραδής, αν και είναι αναμφισβήτητα ευφυής. Είναι όμως γυναίκα και αυτό είναι ένα εξίσου καινούργιο και σημαντικό στοιχείο με το χρώμα του δέρματος του Ομπάμα.

Τι είναι αυτό που οδηγεί έναν ψηφοφόρο σε έναν «αμαθή, ανειλικρινή και ασυνάρτητο νταή», όπως αποκαλείτε τον Τραμπ; Ο φόβος του Αλλου; Το μίσος για τις ελίτ; Ο φθόνος για τον πλούτο; Η πολιτισμική συνάφεια; Εχει ξανασυμβεί κάτι τέτοιο στην Ιστορία;

Η απήχηση ενός αποκρουστικά ακατάλληλου υποψηφίου όπως ο Τραμπ δεν οφείλεται σε φθόνο για τον πλούτο του, που θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους μη προνομιούχους οπαδούς του. Ούτε στον φόβο του Αλλου, γιατί υπάρχουν πολλοί Αλλοι. Η ασυναρτησία, η ανειλικρίνεια και η επιθετικότητα του Τραμπ επιδοκιμάζονται από τους λιγότερο μορφωμένους και τους φτωχούς που αγωνίζονται να επιβιώσουν επειδή ανησυχούν ότι θα εκτοπιστούν από τους μετανάστες. Κάτι τέτοιο έχει πράγματι γίνει στο παρελθόν. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι λεγόμενοι «Δεν-ξέρω-τίποτα» (Κnow-Nothings) ίδρυσαν το Εγχώριο Αμερικανικό Κόμμα που αντιτάχθηκε στους Καθολικούς οι οποίοι είχαν έρθει από την Ιρλανδία και τη Γερμανία. Ο αντικαθολικισμός των «Δεν-ξέρω-τίποτα» μαζί με τις προκαταλήψεις κατά των μαύρων σχημάτισαν ένα τοξικό μείγμα.

Ποιο δίπολο θα χαρακτήριζε ακριβέστερα τη σημερινή αμερικανική κοινωνία; Αριστερά εναντίον Δεξιάς; Φιλελεύθεροι εναντίον Συντηρητικών; Ελίτ εναντίον λαού; Νέο εναντίον παλιού;

Δεν βοηθά να αναζητεί κανείς τέτοια δίπολα στις ΗΠΑ, ακριβώς επειδή η χώρα είναι πολύ μεγάλη και σύνθετη για να αναλυθεί με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει μια διαρκής ροή ισχυρών δυνάμεων, και κυρίως της εθνότητας, της θρησκείας, της περιφερειοποίησης και του οικονομικού στάτους. Αυτό σημαίνει ότι Αριστερά και Δεξιά, Φιλελεύθεροι και Συντηρητικοί, νέοι και παλιοί, αποτελούν δίπολα που είναι και αυτά ρευστά. Αυτό που έχει σημασία για μια περιοχή ή μια ομάδα επισκιάζεται από τις προτεραιότητες για μιαν άλλη. Εξού και η εμμονή με τα «swing states» σε αυτές τις εκλογές.

Μια νίκη του Τραμπ θα έθετε σε κίνδυνο μια σειρά αρχών και αξιών που θεωρούνται θέσφατα στον δυτικό κόσμο. Ως καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, με μια διαφορετική προσέγγιση για τον χρόνο, πιστεύετε ότι οι αρχές αυτές τις οποίες χλευάζει ο Τραμπ δεν είναι τελικά όσο ισχυρές νομίζαμε;

Οι αρχές και οι αξίες στη βάση των οποίων ιδρύθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν δυστυχώς προϊόν ενός μοιραίου συμβιβασμού χωρίς τον οποίο ίσως να μην είχε επιτευχθεί καθόλου συμφωνία για το Σύνταγμα. Και ο συμβιβασμός αυτός ήταν η αποδοχή της δουλείας. Ο εύθραυστος χαρακτήρας της αρχής της ισότητας όλων των πολιτών, όπως αναφέρεται στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, είχε ήδη διαπιστωθεί το 1855 από τον Αβραάμ Λίνκολν, ο οποίος είχε καταγγείλει σε ιδιωτική του επιστολή το Εγχώριο Αμερικανικό Κόμμα επειδή θεωρούσε ότι όλοι είναι ίσοι εκτός από τους μαύρους, τους καθολικούς και τους ξένους.

Ποιος θα μπορούσε να παίξει σήμερα τον ρόλο του Διόδοτου και να σταματήσει τους σύγχρονους Κλέωνες; Τα ΜΜΕ; Οι δικαστές; Οι δάσκαλοι;

Είναι δύσκολο να βρεθεί ένας Διόδοτος σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Εκείνος απευθυνόταν στον λαό σε μια άμεση δημοκρατία, κι έτσι εκείνοι που τον άκουγαν μπορούσαν να αποφασίσουν. Στην αμερικανική δημοκρατία δεν έχουμε μια συγκρίσιμη άμεση επικοινωνία με το ευρύ κοινό. Τα μέσα ενημέρωσης έχουν την τάση να κάνουν τα πράγματα χειρότερα απ’ ό,τι είναι προβάλλοντας τις πιο εξωφρενικές δηλώσεις του Τραμπ και άλλων. Οι Αμερικανοί δίνουν σε γενικές γραμμές ελάχιστη προσοχή στους δικαστές ή τους δασκάλους. Η ποικιλομορφία της Αμερικής είναι ένα από τα λαμπρά της στοιχεία, αποτελούσε όμως πάντα αντικείμενο χειραγώγησης και συμβιβασμού.

Τελευταία Νέα