«Πώς τα πήγαν οι δημοσκοπήσεις σε σχέση με το αποτέλεσμα; Ε, η απάντηση είναι δεδομένη: χάλια. Η ουσία πάντως είναι πιο σύνθετη». Δεν είναι μόνο ο αμερικανικός Τύπος που περνάει κρίση συνείδησης μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ. Είναι οι ειδικοί των διαθέσεων της κοινής γνώμης. Σε έναν τέτοιο ειδικό, τον Νέιτ Σίλβερ ανήκει η παραπάνω ομολογία ήττας. Οπως και πολλοί συνάδελφοί του, ο αμερικανός δημοσκόπος έκανε λάθος σχεδόν στα πάντα. Η τραγωδία αυτή αποτυπώθηκε την εκλογική νύχτα όταν οι πιθανότητες 85% της Χίλαρι Κλίντον να γίνει πρόεδρος μετετράπησαν μέσα σε λίγες ώρες σε 95% πιθανότητες υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ.
Γιατί, εκτός από την Κλίντον και τον Τύπο, έχασαν και οι δημοσκόποι; Ο Σίλβερ παραδέχεται ότι «σαφώς υπάρχει πρόβλημα στην καταγραφή της κοινής γνώμης των μεσοδυτικών πολιτειών». Αυτό όμως είναι μόνο η μία από τις πολλές όψεις του συνολικότερου προβλήματος. Το μόνο παρήγορο για τους δημοσκόπους είναι ότι η Κλίντον είναι πιθανό να κερδίσει τη λαϊκή ψήφο με μια διαφορά της τάξης του 1%. Δεν είναι οι τέσσερις μονάδες που έδιναν οι δημοσκοπήσεις υπέρ της υποψήφιας των Δημοκρατικών, είναι πάντως νίκη. Σε επίπεδο πολιτειών, όμως, τα λάθη ήταν ακραία. Στο Γουισκόνσιν οι δημοσκόποι έδιναν πέντε μονάδες διαφορά υπέρ της Κλίντον, έχασε με περίπου δυόμισι μονάδες. Στο Οχάιο το προβάδισμα υπέρ του Τραμπ είχε καταγραφεί στο 2%, ξεπέρασε το 8%. Στο Μίτσιγκαν και στην Πενσιλβάνια συνέβη το αντίθετο: οι δημοσκοπήσεις έδειχναν τέσσερις μονάδες διαφορά, αλλά κέρδισε με μία.
Γιατί έπεσαν τόσο έξω; Το περιοδικό «Εκόνομιστ» εξηγεί ότι το αποτέλεσμα μιας έρευνας είναι συνδυασμός δύο μεταβλητών. Η μία είναι η δημογραφική σύνθεση του εκλογικού σώματος, η άλλη οι προβλέψεις σχετικά με την ψήφο καθεμιάς από τις δημογραφικές ομάδες. Η δεύτερη μεταβλητή είναι πολύ σημαντική επειδή κάποιες ομάδες –οι ισπανόφωνοι άνδρες ας πούμε –δεν απαντούν στους δημοσκόπους τόσο εύκολα όσο άλλες ομάδες, όπως για παράδειγμα μπορεί να είναι οι ηλικιωμένες λευκές. Θεωρητικά οι δημοσκόποι ζυγίζουν τις απαντήσεις για να υπολογίσουν προς τα πού κατευθύνεται το εκλογικό σώμα. Κι εκεί μπορεί να γίνει λανθασμένη εκτίμηση.
Ο εκλογικός χάρτης αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Σε πολιτείες όπου οι λευκοί ψηφοφόροι έχουν μέσο – ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, όπως το Κολοράντο και η Βιρτζίνια, οι δημοσκοπήσεις ήταν επιτυχείς. Εκεί όμως όπου το μορφωτικό επίπεδο ήταν χαμηλό, οι δημοσκόποι απέτυχαν. Παρατηρείται επίσης το φαινόμενο που έχει καταγραφεί και σε άλλες περιπτώσεις, για παράδειγμα στο Brexit: πολλοί ερωτηθέντες ντράπηκαν να ομολογήσουν ότι θα ψηφίσουν τον Ντόναλντ Τραμπ. Και σήμερα πανηγυρίζουν, κρυφά ή φανερά;
