Σε ένα σημείωμά του που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», ο βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ αναρωτιόταν αν υπάρχουν πραγματικά ομοιότητες της σημερινής εποχής με τη δεκαετία του ’30. Και πόσο πιθανό είναι να πάρει σήμερα κεφάλι ο φασισμός, όχι στη Γερμανία, αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το συμπέρασμά του είναι ανησυχητικό. Ο φασισμός μπορεί να μην επιστρέψει, καθώς ήταν προϊόν της εποχής του. Ομως ο ρατσισμός και τα αισθήματα κατά των μεταναστών, που βρίσκονταν στον πυρήνα του φασισμού, δεν έσβησαν ποτέ. Απλώς έγινε πιο δύσκολο να εκφραστούν.

Αυτή η τάση τώρα αντιστρέφεται. Κι αυτό επειδή η σημερινή εποχή έχει ένα θεμελιώδες κοινό στοιχείο με τον Μεσοπόλεμο: μια βαθιά κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι άνθρωποι είχαν εργαστεί σκληρά για την επέκταση των εξουσιών των Κοινοβουλίων και την υιοθέτηση Συνταγμάτων. Μετά τον Πόλεμο, όλα αυτά έχασαν τη λάμψη τους. Σε όλη την Ευρώπη πολλοί επέρριπταν την ευθύνη για τα προβλήματά τους στη δύναμη των Κοινοβουλίων και εξέφραζαν την ελπίδα να συσσωρευτεί περισσότερη ισχύς στα χέρια ενός ισχυρού άνδρα. Τα πολιτικά κόμματα μετακινήθηκαν στα άκρα. Ο λόγος τους έγινε επιθετικός. Η δικαιοσύνη και η αστυνομία πολιτικοποιήθηκαν πλήρως.

Δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα άνω των 10.000 ανθρώπων που ψήφισαν στις χθεσινές αμερικανικές εκλογές δείχνει ότι το 75% των ερωτηθέντων πιστεύει πως «οι ΗΠΑ χρειάζονται έναν ισχυρό ηγέτη για να πάρει τη χώρα πίσω από τους πλουσίους και τους ισχυρούς». Με άλλα λόγια, τρεις στους τέσσερις Αμερικανούς γυρίζουν την πλάτη στους θεσμούς και περιμένουν σωτηρία από έναν strongman. Και το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Αμερική. Οι ισχυροί άνδρες έχουν ρεύμα στη Ρωσία και την Τουρκία, στις Φιλιππίνες και στην Ουγγαρία, στην Ινδία και στην Κίνα.

Η δημοσκόπηση έδειξε κι άλλα. Το 72% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η αμερικανική οικονομία είναι έτσι δομημένη ώστε να εξυπηρετεί τους πλουσίους και τους ισχυρούς. Το 68% θεωρεί ότι τα παραδοσιακά κόμματα και οι πολιτικοί δεν ενδιαφέρονται για «ανθρώπους σαν κι εμένα». Το 76% πιστεύει ότι τα ΜΜΕ ενδιαφέρονται περισσότερο να βγάζουν χρήματα παρά να αποκαλύπτουν την αλήθεια. Με άλλα λόγια, εμπιστοσύνη στο σύστημα έχει μια μικρή μειοψηφία.

Ο εντυπωσιακότερος παραλληλισμός ανάμεσα στη Βαϊμάρη και τη σημερινή Αμερική είναι η κρίση των θεσμών, λέει ο Μαζάουερ. Γιατί το βασικό πρόβλημα δεν είναι ποτέ ο ίδιος ο δικτάτορας, αλλά η σκιά του, οι συνθήκες που επιτρέπουν την ανάδυσή του, η διάβρωση των βασικών θεσμών χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να κυβερνηθεί κανένα κράτος και καμιά κοινωνία, ο εξτρεμισμός του πολιτικού λόγου. Ο,τι βλέπουμε δηλαδή γύρω μας. Και, τουλάχιστον στην Αμερική, φαίνεται ότι θα παραμείνει για καιρό.

Τελευταία Νέα