Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έφερε μια περίοδο ευφορίας και θριάμβου στον δυτικό κόσμο. Δεν ήταν μόνο η επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής απέναντι στο μοντέλο του σοβιετικού κομμουνισμού. Ηταν και η προσδοκία της πλανητικής διάχυσης του δυτικού μοντέλου μέσω της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής επανάστασης. Το τέλος της Ιστορίας.

Η επικράτηση ενός κοσμοπολίτικου φιλελευθερισμού που αντλούσε την προέλευσή του από τους φιλοσόφους του διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Στην Ευρώπη αυτό εκφράστηκε μέσα από την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της πολυπολιτισμικότητας και της σύγκλισης των παραδοσιακών κομμάτων σε μια πολιτική πραγματισμού. Το κέντρο των αποφάσεων από τις εθνικές κυβερνήσεις μεταφέρθηκε σε υπερεθνικές οντότητες και από εκλεγμένους άρχοντες στην ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Τα κράτη σιγά σιγά έχαναν τον έλεγχο των συνόρων τους και τη νομισματική τους πολιτική.

Αυτό όμως, παράλληλα, διάβρωνε την ισχύ και τη νομιμοποίηση των παραδοσιακών κομμάτων και των εθνικών πολιτικών ελίτ.

Για τις λοιπές χώρες, εκτός δυτικών συνόρων, ο εκδημοκρατισμός των πολιτικών θεσμών τους και η φιλελευθεροποίηση των οικονομιών τους φάνταζε μονόδρομος.

Τα ανησυχητικά σημάδια της ανάκαμψης του εθνικισμού στα Βαλκάνια και της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη τη δεκαετία του ’90 μάλλον αγνοήθηκαν. Και μετά ήρθαν η 11η Σεπτεμβρίου και η οικονομική κρίση του 2008. Το τέλος ενός κύκλου της Ιστορίας διαδέχθηκε ένας άλλος πολύ πιο βίαιος. Το πέρασμα στη μεταβιομηχανική φάση του καπιταλισμού, η παγκοσμιοποίηση και η οικονομική κρίση του 2008 ανέτρεψαν κοινωνικές ισορροπίες. Εφεραν μια νέα και άνιση κατανομή πλούτου και ισχύος, μια νέα κοινωνική διαστρωμάτωση. Και νέα μεταναστευτικά ρεύματα να απειλούν τη συνοχή των δυτικών κοινωνιών.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ, το 65% των λευκών Αμερικανών θα ψήφιζε ένα κόμμα που θα έβαζε φραγμό στη μαζική μετανάστευση, θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας για αμερικανούς εργάτες, θα προάσπιζε την αμερικανική χριστιανική κληρονομιά και θα αντιμετώπιζε την απειλή του Ισλάμ. Οταν ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός δεν φέρνει ευκαιρίες και ευημερία, οι αποπροσανατολισμένοι και δυσαρεστημένοι πολίτες είναι ευάλωτοι στη δημαγωγία και στον λαϊκισμό. Το κλίμα αυτό εκμεταλλεύτηκε ο Τραμπ. Δημιούργησε ένα αφήγημα πέρα από την κλασική ρητορική του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για την οικονομία, τη μείωση των φόρων και τις παραδοσιακές αξίες. Και κέρδισε τις εκλογές ως γνήσιος εκφραστής της λαϊκής δυσαρέσκειας απέναντι στη διεφθαρμένη ελίτ. Η Ευρώπη άλλωστε είχε δείξει τον δρόμο. Στη χώρα μας, στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, στη Σλοβακία, αλλά και στη Γαλλία και στην Ιταλία ο λαϊκισμός από το περιθώριο της πολιτικής είχε αναδειχθεί ήδη σε κυρίαρχο ρεύμα. Ναρκοθετώντας το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Με το Brexit να βάζει τέλος στην περίοδο ευφορίας που είχε διαμορφωθεί με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Πανεπιστημίου και πρώην υπουργός